Портал:Istorija/Izabrani 2013.
Izabrani članci [uredi izvor]
- Portal:Istorija/Izabrani 2008.
- Portal:Istorija/Izabrani 2009.
- Portal:Istorija/Izabrani 2010.
- Portal:Istorija/Izabrani 2011.
- Portal:Istorija/Izabrani 2012.
01. nedelja[uredi izvor]
Badnjak (u nekim krajevima zvan i veseljak) je drvena oblica koja se kod pravoslavnih Srba obredno nalaže na vatru domaćeg ognjišta na Badnje veče. Drvo za badnjak, najčešće mlad i prav cer, siječe se ritualno rano ujutru na Badnji dan. Sječenje, priprema, unošenje i nalaganje izvode se kroz složene obrede, koji u raznim krajevima imaju različite forme. Izgaranje badnjaka popraćeno je molitvama da u narednoj godini ne manjka hrane, sreće, ljubavi i novca. Prema badnjaku se odnose kao prema ličnosti; upućuju mu pozdrave i prinose žrtve: žito, vino i med. Badnjak gori i tokom Božića: prvi posjetilac na Božić udara po njemu žaračem ili granom dok želi da sreća i napredak porodice budu obilati kao varnice koje izlijeću iz badnjaka. Budući da današnji način stanovanja ne dozvoljava vatru na ognjištu, badnjak je najčešće predstavljen hrastovom grančicom kojom se na Badnji dan ukrasi dom.
Badnjak se svečano loži u znak sjećanja na vatru koju su po narodnom predanju vitlejemski pastiri naložili u pećini u kojoj se rodio Isus Hristos, da bi ogrijali božansko novorođenče i njegovu majku. Badnjak se takođe može tumačiti kao simbol krsta na kome je Hristos raspet, pri čemu toplina vatre simbolizujue spasenje za ljudski rod koje je, po hrišćanskom vjerovanju, omogućeno Hristovim raspećem. Istoričari religije, filolozi i etnolozi smatraju da su Srbi naslijedili ovaj običaj iz svoje prethrišćanske religije. Oni tumače badnjak kao utjelovljenje duha rastinja i kao božanstvo koje umire spaljivanjem pa uskrsava, kojem su se prinosile žrtve i upućivale molitve radi plodnosti polja, zdravlja i sreće prodice. Njegova vatra simbolizovala je svjetlost sunca, obezbjeđujući sunčevu životvornu snagu u narednoj godini. Neki od južnoslovenskih naroda imaju slične običaje, a tradicija da porodica na Badnji dan svečano naloži drvo na ognjištu zabilježena je i među drugim evropskim narodima.
Srpska tradicija nalaganja badnjaka, izvorno vezana za domaće ognjište, prelazi za vrijeme Kraljevine Srbije i u javni prostor. Među njenim vojnicima razvio se običaj da lože badnjake u kasarnama. Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije vojna ceremonija sa badnjakom dalje je razrađena i standardizovana u pravilima službe, ali je njenom izvođenju došao kraj izbijanjem Drugog svjetskog rata. Od zadnje decenije dvadesetog vijeka, Srpska pravoslavna crkva i lokalne zajednice organizuju javne proslave Božića u kojima badnjak ima bitnu ulogu. Parohijani ga na Badnji dan svečano posijeku i odvezu do crkve, u čijoj porti se obavi nalaganje badnjaka uz blagosiljanje sveštenika. Svečanost se završava druženjem parohijana okupljenih oko vatre.
...dalje...
02. nedelja[uredi izvor]
Titule i službe u Vizantiji obuhvataju jedan kompleksni aristokratski i birokratski sistem koji se razvio u Vizantijskom carstvu. Mnoge titule i službe bile su počasne i bez suštinske vlasti, jeste car bio na kraju vladar. U hiljadugodišnjoj istoriji Vizantije mnoge su titule stvorene i ukinute, mnoge dobile a mnoge izgubile na ugled. U početku vizantijske titule i zvanja bile su jednake rimskom carstvu, pošto je Vizantija imala svoje korene u rimskoj državi. Ovo se promenilo za vreme vladavine cara Iraklija (610-641) i neophodnih državnih reforma tog vremena. Slično se dešava u XI i u XII veku, gde sada nastupa i feudalizacija Vizantije. U vreme cara Aleksija I (1081-1118) većina pozicija bile su novo stvorene ili drastično izmenjene, ostale su posle manje više iste i kao takve na snazi sve do pada Carigrada 1453. godine.
...dalje...
03. nedelja[uredi izvor]
Velika kriza (poznata još kao i Velika depresija) je globalni ekonomski krah koji je počeo 1928. godine i trajao do 1939. Bio je to najduži i najoštriji sunovrat koji je ikada iskusio industrijalizovani Zapadni svet. Počela je u Sjedinjenim Državama padom berze 29. oktobra 1929. godine, na dan poznat kao Crni utorak, rezultovala drastičnim padom autputa, dramatičnim rastom nezaposlenosti i akutnom deflacijom. Ali, ni kulturno-sociološke posledice nisu bile ništa manje destruktivne, posebno u SAD, gde je Velika depresija po razornom uticaju na društvo na drugom mestu, odmah iza Građanskog rata.
Početak i snaga Velike depresije razlikuju se među državama. Depresija je posebno bila teška i duga u SAD i državama Evrope, manje u Japanu i većem delu Latinske Amerike. Najgora depresija ikada je posledica kombinacije više faktora. Pad agregatne tražnje, finansijska panika i juriš na banke, nesinhronizovane ekonomske politike nacionalnih vlada uzrokovale su drastičan pad autputa i ekonomske šokove.
Zlatni standard, koji je blisko povezivao sve države sveta u mrežu fiksnih deviznih kurseva, igrao je ključnu ulogu u transmisiji američkog ekonomskog sunovrata ka drugim zemljama. Oporavak od Velike depresije u velikoj meri je podstaknut odbacivanjem zlatnog standarda i politikom fiskalne ekspanzije (i monetarne, premda monetarna politika u to vreme još nije bila u potpunosti determinisana), koja ne bi bila moguća u uslovima zlatnog standarda. Velika depresija dovela je do fundamentalnih promena ekonomskih institucija, kao i što je u žižu ekonomske teorije i politike lansirala Džona Mejnarda Kejnsa, koji je pored uspostavljanja makroekonomije i doktrine fiskalne ekspanzije ostao upamćen po izjavi: „Dug rok ne postoji. Na dugi rok svi smo mrtvi.“
...dalje...
04. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 4 2013
05. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 5 2013
06. nedelja[uredi izvor]
Sfragistika (grč. σφραγις — sfragis, pečat ili sigilografija (lat. sigillum — pečat) je nauka o razvitku, izradi i upotrebi pečata na poveljama i spisima. Ona je u uskoj vezi sa ostalim pomoćnim istorijskim disciplinama, posebno sa heraldikom jer se na najvećem dijelu pečata nalaze likovi grbova sa natpisom. Takođe je još u uskoj vezi i sa diplomatikom, numizmatikom i genealogijom.
Upotreba pečata poznata je još iz antike. Orijentalni narodi su ih koristili, a kasnije su od njih preuzeli Grci i Rimljani. Od Grka i Rimljana u V vijeku pečate primaju germanski narodi, a preko njih se upotreba pečata širi na cijelu Zapadnu i Srednju Evropu. Početkom VI vijeka počele su se pečatiti isprave od pergamenta što je pospješilo dalji razvoj pečata. Od VIII vijeka pečat postaje opšti znak ovjere i potvrde isprava svih tadašnjih zapadnoevropskih i srednjoevropskih vladara te vizantijskih careva i rimskih papa. U Srbiji upotreba pečata javlja se još u vrijeme dinastije Nemanjića u XIII vijeku, a najvjerovatnije i mnogo ranije. To potvrđuju nova otkrića (vidi Pečat kneza Strojimira). Ti pečati su bili prvo carsko-vizantijskog tipa da bi do XV vijeka poprimili sve karakteristike zapadnoevropskih pečata.
...dalje...
07. nedelja[uredi izvor]
Uzroci donošenja Ustava od 1835. su pre svega izloženi u karakteru vladavine tadašnjeg kneza Miloša Obrenovića. Knez je uspeo da se uz tursku podršku uzdigne na rang „baš kneza“ ili vrhovnog kneza. Nakon Drugog srpskog ustanka, glavni knežev takmac u vlasti je bila Narodna kancelarija, pretvorena 1826. u Beogradski sud. Nezadovoljstvo Miloševim apsolutizmom je dovelo do dizanja mnogobrojnih buna. Njihov cilj je bio ograničiti Miloševu vlast. Miletina buna (januar 1835) je bila neposredan povod za donošenje ustava.
...dalje...
08. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 8 2013
09. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 9 2013
10. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 10 2013
11. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 11 2013
12. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 12 2013
13. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 13 2013
14. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 14 2013
15. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 15 2013
16. nedelja[uredi izvor]
Uskršnji ustanak (irski: Éirí Amach na Cásca, engleski: Easter Rising) naziv je za vojno neuspelu pobunu irskog naroda u Dablinu koja je bila usmerena na oslobađanje od britanske vlasti. Ustanak se odigrao 1916. godine. Irska je stekla nezavisnost tek 1949. godine.
...dalje...
17. nedelja[uredi izvor]
Svetski dan knjige i autorskih prava obeležava se 23. aprila svake godine. Odluka o obeležavanju Svetskog dana knjige i autorskih prava doneta je na Generalnoj konferenciji UNESKO-a održanoj u Parizu 1995. godine.
U Španiji je ovaj dan praznik još od 1923. godine u čast pisca Migela de Servantesa koji je umro na taj dan. Ovo je takođe i deo proslave dana Svetog Đorđa u Kataloniji, gde je tradicija od Srednjeg veka da muškarci donose ruže svojim voljenim, a od 1925. da žene daju knjigu u zamenu. Polovina godišnje prodaje knjiga u Kataloniji je u ovo vreme sa preko 400.000 prodatih i razmenjenih primeraka za preko 4 miliona ruža.
Godine 1995, na Generalnoj konferenciji UNESKO-a je odlučeno da se Svetska dan knjige i autorskih prava slavi na ovaj datum, jer je tada katalonski festival, a i ovo je datum godišnjice rođenja i smrti Vilijama Šekspira, smrti Migela de Servantesa, Inke Garsilaso de la Vege i Žozepa Pla, rođenja Morisa Drjuona, Vladimira Nabokova, Manuela Valeho Mehie.
...dalje...
18. nedelja[uredi izvor]
Praznik rada se slavi prvog maja kao međunarodni praznik radničkog pokreta.
1. maja 1886. stotine hiljada američkih radnika su izašli na ulice da bi zahtevali opšte prihvatanje osmočasovnog radnog dana. Čikago je bio centar pokreta. Radnici su tamo mesecima agitovali za osmočasovno radno vreme, i uoči 1. maja njih 50.000 je već bilo u štrajku. Novih 30.000 pridružilo im se sledećeg dana; to je dovelo veći deo čikaške proizvodnje do zastoja.
Strah od nasilnih klasnih sukoba obuzeo je grad. Nasilja nije bilo u subotu i nedelju, 1. i 2. maja. Ali u ponedeljak, 3. maja tuča u kojoj su učestvovale stotine izbila je u Mek Kormik Riperu (Mc Cormick Reaper) između radnika članova sindikata, koji su sprečeni da dođu na posao i onih koji nisu pripadali sindikatu koje je Mek Kormik zaposlio umesto njih. Mnogobrojna i dobro naoružana policija brzo se palicama i vatrenim oružjem umešala kako bi povratila red. Ubili su 4 člana sindikata, a povređenih je bilo mnogo.
...dalje...
19. nedelja[uredi izvor]
Crvena armija (rus. Красная Армия) je skraćeno ime za Crvenu armiju radnika i seljaka (rus. Рабоче-Крестьянская Красная Армия), oružanu snagu koju su stvorili boljševici tokom Ruskog građanskog rata 1918. Ova organizacija je postala vojska Sovjetskog Saveza nakon njegovog osnivanja 1922. Crvena boja u imenu se odnosi na boju krvi koju je prolila radnička klasa u svojoj borbi protiv kapitalizma. Iako je Crvena armija 1946. promenila ime u Sovjetska armija, ljudi sa zapada su i dalje koristili termin „Crvena armija“ i kasnije, na primer, tokom Hladnog rata.
...dalje...
20. nedelja[uredi izvor]
Dekolonizacija Afrike je istorijski proces koji se odigrao u većem delu afričkog kontinenta nakon Drugog svetskog rata. On podrazumeva osamostaljivanje velikog broja evropskih poseda (britanskih, portugalskih, francuskih i belgijskih) i formiranje afričkih država.
Osamostaljenje evropskih kolonija u prekomorskim zemljama nije bilo ograničeno na Afriku. Ono je obuhvatalo sve kontinente, baš kao što je i evropsko osvajanje prekomorskih poseda obuhvatalo sve kontinente. Drugi svetski rat bio je svakako katalizator ali koreni promena su u daljoj prošlosti. Zakon o upravljanju Indijom, koji je doneo Britanski parlament 1935. godine, predviđao je nezavisnost indijskog potkontinenta, mada ne u onom obliku u kojem je došlo do nezavisnosti. Međutim, posledice rata uticale su da evropske sile sagledaju novu perspektivu sveta i svog mesta u njemu, uključujući i njihove odnose prema Africi...dalje...
21. nedelja[uredi izvor]
Dušanov zakonik (u starim prepisima se naziva Zakon blagovjernago cara Stefana) je, uz Zakonopravilo Svetog Save, najvažniji zakon (ustav) srednjovekovne Srbije. Donet je na saboru vlastele i crkvenih velikodostojnika, održanom na Vaznesenje 21. 5. 1349. godine u Skoplju, i dopunjen je na saboru održanom 31. 8. 1354. godine u Seru. Zakon je usvojen sa ciljem da se srpska država uredi propisima koji bi važili za celo carstvo i podjednako za sve podanike.
...dalje...
22. nedelja[uredi izvor]
Pad Carigrada, poznato i kao pad Konstantinopolja (grč. Άλωση της Κωνσταντινούπολης, osm. tur. فتح قسطنطنیه, tur. Kostantinopolis Kuşatması) ili osvajanje Istanbula (tur. İstanbul'un fethi), opsada je prijestonice Istočnog rimskog carstva Konstantinopolja (Carigrad), koju je sprovodila vojska osmanskog sultana Mehmeda II od 6. aprila do 29. maja 1453. godine. Pad Carigrada označio je uništenje Istočnog rimskog carstva, koje je poznato i kao Vizantija.
Vizantija je 1453. svedena teritorijalno na Peloponez, nekoliko ostrva u Egejskom i Mramornom moru i predgrađe Carigrada, a više nije mogla da izdrži rastuću moć Osmanskog sultanata. Sa početkom od Bajazita I, osmanski sultani su više puta opsjedali i blokirali Carigrad (1393—1394, 1394—1402, 1411. i 1422). Nisu uspjeli da zauzmu grad, ali su stekli kontrolu nad većim dijelom Balkana. Posljednja opsada počela je u aprilu 1453. godine. Uprkos brojnim apelima Romeja prema Zapadu, samo je mali italijanski kontingent stigao u pomoć caru Konstantinu. Zajedno sa 5.000 Romeja, ukupan broj branilaca Carigrada dostigao je 7 ili 8 hiljada vojnika. Osmanska vojska ih je znatno nadmašila: Mehmed II je imao oko 70 hiljada vojnika i preko 120 brodova. Poslije dvomjesečnog otpora, Carigrad je pao 29. maja 1453. godine. Posljednji vizantijski car, Konstantin XI je poginuo u borbi. Mehmed II je ušao u osvojeni i opljačkani grad, a u znak sjećanja na zauzimanje dobio je nadimak Fatih (od arap. فاتح — „osvajač”), a Carigrad je učinio novom prijestonicom svoje države. Pobjeda je Osmanlijama obezbjedila prevlast u istočnom Sredozemlju. Grad je ostao prijestonica Osmanskog carstva do njegovog raspada 1923. godine.
Pad Carigrada je duboko uticao na cio svijet, naročito na zapadu Evropu. Padom Carigrada, „drugog Rima”, nastao je koncept kontinuiteta — Treći Rim. Mnogi istoričari, uključujući Žula Mišlea, vjerovali su da pad Carigrada predstavlja kraj srednjeg vijeka i početak renesanse. Međutim, ovo gledište sve više osporavaju savremeni istoričari, koji na pad Carigrada gledaju samo kao na kraj Rimskog carstva.
…dalje…
23. nedelja[uredi izvor]
Zapadno rimsko carstvo je naziv za zapadnu polovinu Rimskog carstva nakon administrativne podele koju je uveo car Dioklecijan 286. godine. U užem, ali i širem smislu reči, ovaj termin se odnosi na zapadnu polovinu carstva u periodu između smrti cara Teodosija I 395. i svrgavanja poslednjeg zapadnorimskog cara Romula Avgustula 476. godine koje je izveo vođa varvarskih najamnika u Italiji Odoakar.
U teoriji Rimsko carstvo je i posle 286. odnosno 395. bilo jedno, jedinstveno i nedeljivo. U praksi, nakon 286. carstvom je upravljalo po nekoliko vladara, najčešće jedan na Istoku, drugi na Zapadu. Teoretski gledano, poslednji vladar jedinstvenog carstva bio je Teodosije Veliki koji je na samrti 395. podelio carstvo između svoja dva sina — starijem Arkadiju je ostavio Istok, mlađem Honoriju Zapad. Nakon toga, zapadni carevi su vladali prvo iz Milana, a posle 402. iz Ravene. Posle 407. počelo je ubrzano slabljenje Zapadnog rimskog carstva usled navala varvara (Goti, Vandali, Franci i dr.) koji su počeli da se naseljavaju unutar granica carstva i da ga dele između sebe i da osnivaju sopstvene kraljevine. Posle 455. zapadnorimski car je faktički vladao samo Italijom, a 4. septembra 476. Romul Avgustul je svrgnut. Poslednji titularni car bio je Julije Nepot, koji je umro u Dalmaciji 480. godine. Nakon 476, odnosno 480, varvarski vladari Italije, poput Odoakra i Teodorika, smatrani su za namesnike rimskog cara iz Konstantinopolja, ali su u praksi vladali kao nezavisni vladari.
Istočnorimski (vizantijski) car Justinijan I je pokušao u 6. veku da obnovi rimsku vlast na Zapadu i njegove vojskovođe su zauzele Italiju, Afriku i sredozemnu obalu Spanije. Međutim, ovaj poduhvat jer bio kratkog veka, mada se neposredno vizantijsko prisustvo u Italiji osećalo sve do 1071. godine. Ukratko, posle svrgavanja Romula Avgustula, rimska vlast u zapadnoj Evropi je bila više fiktivna nego stvarna, tako da se 476. tradicionalno smatra za početak nove istorijske epohe — srednjeg veka.
…dalje…
24. nedelja[uredi izvor]
Srpska revolucija 1848—1849. ili Srpski narodni pokret 1848—1849. je jedna od liberalno-nacionalnih revolucija koje su izbile širom Evrope u proleće 1848. Ove revolucije su poznate i pod imenom „proleće naroda“. Srpska revolucija se obično posmatra kao deo Mađarske revolucije sa kojom je blisko povezana.
Tokom revolucije Mađari su postigli znatne vojne uspehe, ali su poraženi intervencijom Rusije. Srbi su vodili žestoke borbe protiv Mađara, uz pomoć dobrovoljaca iz Srbije. Ishod revolucije je bilo osnivanje Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata sa centrom u Temišvaru.
Ovakvo Vojvodstvo je izneverilo očekivanja srpskih patriota izraženih na Majskoj skupštini 1848. U Vojvodstvu su Srbi činili manjinu, dok je sva administracija bila u rukama nemačkih činovnika i oficira. Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat je ukinuto 1860. Jedina trajna posledica Srpske revolucije bila je obnova titule Srpskog patrijarha.
...dalje...
25. nedelja[uredi izvor]
Bitka na Katalaunskim poljima ili, ređe, bitka kod Šalona, odigrala se 451. u severnoj Galiji (današnja severna Francuska) između hunsko-ostrogotske vojske na čelu sa hunskim kraljem Atilom na jednoj, i zapadnorimskih i vizigotskih snaga na drugoj strani. Predstavljala je kulminaciju velikog Atilinog pohoda na područje tadašnjeg Zapadnog rimskog carstva i završila je taktički neodlučno, iako se, s obzirom da je Atila prisiljen na povlačenje preko Rajne često navodi kao poslednja velika pobeda u rimskoj vojnoj istoriji. Na savremenike je, pre svega, ostavila snažan utisak zbog neuobičajeno velikog broja žrtava među kojima se našao i vizigotski kralj Teodorih I. Kasniji su joj istoričari, delom i zbog toga, nastojali dati veliki istorijski značaj, odnosno opisati kao bitku koja je spasila Evropu i zapadnu civilizaciju od hunskih razaranja; taj je stav, međutim, manje izražen među savremenim istoričarima.
...dalje...
26. nedelja[uredi izvor]
Kosovska bitka (bitka na Kosovu, boj na Kosovu, Kosovski boj ili Vidovdanska bitka) je vođena 15. juna 1389. godine na hrišćanski praznik Vidovdan, nedaleko od Prištine, između srpskih i osmanskih snaga. Srpske snage je predvodio knez Lazar Hrebeljanović i među njima su bile i snage njegovih srodnika i saveznika, dok se na čelu turske vojske nalazio sultan Murat I sa sinovima Jakubom i Bajazitom.
U prvoj fazi bitke, srpske snage su potisnule protivnika, a jedan od srpskih vitezova (Miloš Obilić) je uspeo da ubije sultana Murata. Njegov sin Bajazit je uspeo posle toga da konsoliduje svoje redove i krene u protivnapad u kome je zarobljen knez Lazar. On je po njegovom naređenju pogubljen, posle čega se osmanska vojska povukla sa bojišta i napustila Srbiju.
Prvi izvori o samoj bici govore o srpskoj pobedi, a tek kasnije se javljaju navodi o nerešenom ishodu i srpskom porazu (sredinom XV veka). Zbog toga se smatra da je sama bitka završena najverovatnije srpskom pobedom ili eventualno nerešeno, ali ona po svojim dalekosežnim posledicama predstavlja otomansku pobedu.
Lazarevi naslednici su pod pritiskom mađarskih napada (jesen 1389) i njihovih kontakata sa Vukom Brankovićem, sklopili u prvoj polovini 1390. godine mir sa Bajazitom i priznali njegovu vrhovnu vlast. Uz pomoć njegovih trupa, oni su uspeli da potisnu Mađare i povrate izgubljene predele u zapadnoj Srbiji.
Kosovska bitka je imala veliki odjek u tadašnjoj Evropi i uspela je da privremeno zaustavi osmansko širenje u Evropi. Ona je tokom narednih vekova postala centralni motiv srpske narodne epske poezije i centralni motiv srpskog nacionalnog identiteta.
27. nedelja[uredi izvor]
Ustanak u Srbiji je jula 1941. godine podigla Komunistička partija Jugoslavije protiv nacističkih okupatora.
U početku su vršene diverzije i sabotaže po gradovima i na komunikacijama. Pristupanjem četnika ustanku, krajem avgusta, dolazi do bitke za Loznicu i oslobođenja prvog grada. Tek septembra 1941, kada je ustalo selo, Srbija se našla u požaru ustanka. Partizani i četnici zaposedali su gradove koje su posadne nemačke jedinice napuštale. Oružani ustanak ubrzo zahvata veći deo okupirane Srbije. Oslobođene su velike terotorije u zapadnoj i istočnoj Srbiji. Na tlu zapadne Srbije stvorena je najveća slobodna teritorija u okupiranoj Evropi poznata kao „Užička republika“. Vlast u njoj je bila dualna; partizanski centar ove slobodne teritorije nalazio se u Užicu, a četnički na Ravnoj gori.
Razvojem ustanka, među ustanicima postaje veći očitiji ideološki raskol između dvije frakcije. Na jednoj strani su pripadnici Četničkih odreda Jugoslovenske vojske ili četnici koji sebe smatraju lojalnim izbjegličkoj kraljevskoj vladi te se bore za obnovu predratnog poretka. Na drugoj strani su pripadnici Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije ili partizani koji se zalažu za uvođenje socijalizma i preuređenje poratne Jugoslavije na federativnim osnovama. Četnički vođa Mihailović krajem oktobra napušta ustanak, i stupa u pregovore sa kvislinškom vladom i sa Nemcima radi uništenja partizana.
Okupator je ubrzo okupio veće snage i strašnim terorom ugušio ustanak u Srbiji, ali je ostatak partizanskih snaga prešao u Bosnu, gde su formirali Prvu proletersku brigadu. Nakon sloma ustanka, Srbija je uglavnom bila pacifikovana teritorija, sve do povratka partizana i presudne bitke za Srbiju 1944. U međuvremenu, četnici pokazuju sve manje sklonosti za borbu protiv nemačkih okupatora, a sve više za borbu protiv partizana i otvorenu kolaboraciju. Uprkos tome, Mihailović je uspeo da se nametne kao jedini legalni predstavnik izbegličke vlade, koja je naložila da se sve snage otpora stave pod njegovu komandu.
...dalje...
28. nedelja[uredi izvor]
.jpg)
Bitka kod Kurska vođena je u Drugom svetskom ratu između sovjetskih i nemačkih snaga tokom leta 1943. godine (od 5. jula do 23. avgusta). To je najveća tenkovska bitka u istoriji ratovanja i jedna od najznačajnijih savezničkih pobeda tokom 1943. godine. Najžešće borbe vođene su oko sela Prohorovke.
Namera nemačkih kopnenih snaga, Vermahta, bila je razbijanje središnjeg dela istočnog fronta, a zatim s juga obuhvatiti Moskvu i naneti odlučujući udarac Crvenoj armiji. Nemačka ofanziva počela je 5. jula pod tajnim nazivom Citadela (nem. Zitadelle - tvrđava). U bici je sa nemačke strane angažovano 50 divizija (od kojih 34 pešadijske, 14 oklopnih i 2 motorizovane) - ukupne jačine oko 900.000 vojnika, 2.700 tenkova i samohodnih i jurišnih topova, 10.000 artiljerijskih i minobacačkih cevi, uz podršku oko 2.000 aviona, dok je sa sovjetske strane angažovano 12 armija (od kojih 2 oklopne). Sovjeti su imali izvesnu brojčanu prednost u ljudstvu i naoružanju - 20.000 topova i minobacača, 920 raketnih bacača (kaćuša), 3.600 tenkova, uz podršku 2.400 aviona.
Uprkos većim gubicima ruske snage su izvele uspešan protivnapad i do 23. avgusta Nemci su poraženi. Iz stroja im je izbačeno do 500.000 vojnika od toga oko 60.000 poginulih i oko 150.000 ranjenih (tokom prve etape bitke odnosno nemačke ofanzive). Kasnije, tokom sovjetske protiv-ofanzive, taj broj se popeo na preko pola miliona poginulih, ranjenih i zarobljenih. Stvarni sovjetski gubici obelodanjeni su tek 1991. i iznosili su oko 800.000 poginulih, ranjenih i nestalih (tokom obe etape bitke).
Pobedom Crvene armije u ovoj bici, inicijativa na Istočnom frontu prešla je na sovjetsku stranu. Od tada pa sve do kraja rata nemačke jedinice su se nalaze u konstantnoj defanzivi.
...dalje...
29. nedelja[uredi izvor]
Stara slovenska vera označava narodnu religiju i mitologiju Starih Slovena čiji koreni sežu u III milenijum pre naše ere i koja je postojala sve do pokrštavanja Slovena u srednjem veku.
Slovensku mitologiju je, na osnovu danas raspoloživih izvora, teško rekonstruisati u celosti. Smatra se da je verovanje u život posle smrti bilo zajedničko svim Slovenima. Najznačajnija božanstva su Perun, Svetovid, Svarog i Dabog, ali je nemoguće, sa sigurnošću, zaključiti ko je bio vrhovni bog slovenskog panteona. Postojanje svetih kipova, odnosno kumira, među kojima je najpoznatiji Zbručki stub, je potvrđeno na celokupnom slovenskom prostoru, ali njihov oblik, izgled i materijal izrade variraju od podneblja do podneblja. Usled različitih istorijskih prilika, verovanja Starih Slovena su se zasebno razvijala, zbog čega se danas obično prikazuju i izučavaju prema podeli slovenskih naroda na Južne, Istočne, Zapadne i danas skoro isčezle Polapske Slovene (Lužički Srbi).
Osnovni izvori za rekonstrukciju verovanja Starih Slovena su uglavnom prema slovenskom mnogoboštvu negativno nastrojene, hrišćanske hronike, zatim narodna verovanja i arheološka građa, ali je na osnovu njih nemoguće utvrditi kako funkcije nekih božanstava, tako i postojanje rodbinskih veza među njima ili slovenskog kosmogonijskog mita.
Danas se među Slovenima javljaju neopaganske verske organizacije, koje svoja verovanja baziraju na sopstvenim tumačenjima i dopunama oskudnih izvora o veri Starih Slovena, mahom naučno sporne Velesove knjige. Iako uglavnom propagiraju povratak prirodi, panslavizam i versku toleranciju, među njima ima i onih koji predstavljaju agresivne desničarske grupe koje zagovaraju nacističku filozofiju krvi i tla.
...dalje...
30. nedelja[uredi izvor]
Opsada Beograda 1456. (mađ. Nándorfehérvári diadal, tur. Belgrad kuşatması) je drugi veliki napad Turaka na ovaj grad koji se desio između 4. i 22. jula . Nakon pada Carigrada, glavni protivnik Osmanlija na zapadu bila je kraljevina Ugarska. Sultan Mehmed II pokrenuo je veliku vojsku sa ciljem da osvoji Smederevo, prestonicu srpskog despota Đurđa Brankovića, i Beograd, najznačajnije ugarsko uporište na južnoj granici.
Veliku tursku silu nisu dočekale ujedinjene hrišćanske snage čemu su se mnogi nadali. Čak ni u samoj Ugarskoj nije postignut dogovor o jedinstvenom delovanju. Vojsku koja je branila beogradsko utvrđenje činili su odredi koje je okupio Janoš Hunjadi, nešto trupa koje je poslao despot Đurađ, kao i odredi slabo naoružanih krstaša.
Značajan događaj tokom opsade je razbijanje turske flote na Dunavu 14. jula 1456. godine. Uvidevši da ne mogu da odseku grad od reka, a samim tim i od Ugarske, Turci su se odlučili na žestok juriš koji je izveden 21. jula. Uz velike napore opsađeni su odoleli a sutradan je usledilo tursko povlačenje.
Podnevna zvona, po nalogu pape Kalista III, proslavljaju ovaj događaj sve do današnjih dana.
...dalje...
31. nedelja[uredi izvor]
Mađarsko-rumunski rat (mađ. 1919-es magyar-román háború; rum. Războiul Maghiaro-Român din anul 1919) je rat vođen između Rumunije i Mađarske Sovjetske Republike. Izbio je marta, a trajao do avgusta 1919. godine. Izbio je zbog Transilvanije, koja je pripojena Rumuniji 1. decembra 1918. godine „Proklamacijom o ujedinjenju“. Ona je doneta u Alba Juliji i usvojili su je transilvanski Rumuni, u čemu ih je podržala deputacija transilvanskih Saksonaca (Sasi), ali ne i Sekelji (Mađari) i Nemci iz Banata. Aprila 1919. godine na vlast u Mađarskoj došli su boljševici, obećavši povraćaj izgubljenih teritorija, i proglasili su Mađarsku Sovjetskom republikom. Armija nove vlade brzo započinje dejstva za povraćaj Transilvanije, ali Rumunija vrši kontranapad i okupira veliki deo teritorije Mađarske, uključujući i prestonicu Budimpeštu. Mađarska Sovjetska Republika je uništena i nova mađarska vlast započinje beli teror u zemlji. Rumunska vojska se povukla iz Mađarske marta 1920. godine.
...dalje...
32. nedelja[uredi izvor]
Borba za nezavisnost Latinske Amerike je proces čiji se glavni deo odigrao između 1810. i 1820. godine i predstavlja oslobađanje španskih, portugalskih i francuskih kolonija od vlasti metropola i formiranje samostalnih država. Na ovaj proces uticaj su imala kako dešavanja unutar kolonija tako i međunarodni događaji pre svega pojava prosvetiteljstva i Francuska revolucija, Rat za nezavisnost SAD i Napoleonova okupacija Španije Ova borba ne može da se poredi sa procesom dekolonizacije koji se odvijao sredinom 20. veka u Africi i Aziji. Iako je u oba slučaja reč o emancipaciji naroda, ratovi za nezavisnost u Latinskoj Americi nisu bili ratovi potlačenih i tlačitelja, već ljudi istog društvenog statusa, čija je borba predstavljala sudar vladajuće strukture kolonija sa metropolom. U procesima koji su se odigrali u Africi i Aziji sukobili su se kolonijalni gospodari i potlačeno stanovništvo koje je ustalo protiv takvog sistema.
...dalje...
33. nedelja[uredi izvor]
Avgustovski puč (rus. Августовский путч) je bio neuspeli pokušaj državnog udara od 19. do 21. avgusta 1991. koji su izveli pojedini članovi Vlade SSSR sa ciljem preuzimanja kontrole na zemljom od predsednika Mihaila Gorbačova. Lideri puča bili su “tvrdolinijaši” unutar Komunističke partije Sovjetskog Saveza (KPSS) koji su se protivili programu Gorbačovljevih reformi kao i naznakama novog sporazuma o decentralizovanju sovjetske države i prebacivanju nadležnosti federacije na republike. Svoje protivnike pučisti su imali uglavnom u Moskvi među građanskim grupama otpora. Iako je puč propao posle samo dva dana uz povratak Gorbačova na vlast, smatra se da je imao ključnu ulogu u dezintegraciji Sovjetskog Saveza i KPSS.
...dalje...
34. nedelja[uredi izvor]
Špansko-američki rat je bio sukob iz 1898. godine između Španije i SAD. Povod za izbijanje sukoba je bila američka intervencija u Kubanskom ratu za nezavisnost. Američki napadi na španske pacifičke posede je doveo do mešanja u Filipinsku revoluciju i Filipinsko-američkog rata.
Pobune zbog španske vladavine su godinama ranije izbijale na Kubi. Rat je mogao izbiti i ranije, npr. za vreme Virdžinijuske afrere 1873. Krajem 1890ih, američka javnost je bila pod uticajem protiv-španske propagande koji su vodili novinari kao što su Džozef Pulicer i Vilijam Herst, koji su koristili žutu štampu da kritikuju špansku upravu na Kubi. Nakon misterioznog potapanja američkog bojnog broda USS Mejn u havanskoj luci, politički pritisak Demokratske stranke i nekih industrijalaca su naterali administraciju republikanskog predsednika Vilijama Makinlija u rat koji je on želeo da izbegne. Španija je tražila kompromis, ali su ga SAD odbacile uputivši ultimatum Španiji zahtevajući da preda kontrolu nad Kubom. Iako je glavni povod rata bila nezavisnost Kube, desetonedeljeni rat je vođen i na Karibima i na Pacifiku. Američka pomorska premoć se pokazala odlučujućim faktorom, što je omogućilo američkim ekspedicionim snagama da se iskrcaju na Kubu i bore se protiv španskih garnizona, koji su već bili bačeni na kolena zbog napada kubanskih ustanika i epidemijom žute groznice. Brojčano nadmoćne kubanske, filipinske i američke snage su izdejstvovale predaju Santijaga de Kube i Manile, uprkos jakom otporu nekih španskih pešadijskih jedinica i žestokih borbi za položaje kao što je brdo San Huan. Nakon što su dve zastarele španske flote potopljenene kod Santijago de Kube i u Manilskom zalivu, a treće moderna flota povučena da brani obale Španije, Madrid je zatražio mir.
Rezultat je bio Pariski mir, koji je sklopljen pod uslovima koji su pogodovali SAD, i koji su dozvolili privremenu američki kontrolu nad Kubom i dali SAD neogračničenu kolonijalnu upravu nad Portorikom, Gvamom i Filipinima. Poraz i raspad Španske imperije je bio težak udarac za španski nacionalni ponos i izazvao je duboku filozofsku i umetničku kritiku španskog društva u vidu grupe Generacija '98. SAD su stekle nekoliko ostrvskih poseda širom sveta, što je izazvalo rasprave o svrsishodnosti ekspanzionizma.
...dalje...
35. nedelja[uredi izvor]
Minhenski masakr se dogodio tokom 5. i 5 septembra 1972. na Olimpijskim igrama u Minhenu u Zapadnoj Nemačkoj. Tada je 8 palestinskih terorista iz organizacije „Crni septembar“ ušlo u zgradu gde su bili smešteni izraelski atletičari i ubili dvojicu a devetoro držali kao taoce za vreme akcije. Svi taoci su ubijeni tokom kontroverzne akcije nemačke policije u pokušaju da ih spasu. Od osam terorista, petorica su ubijeni tokom akcije spasavanja, dok su trojica uhapšeni i predati Libiji malo manje od dva meseca posle napada.
Ovaj teroristički napad je prouzrokovao brojne akcije izraelske obaveštajne službe „Mosad“, koja je i posle 20 godina sprovodila atentate na planere i izvršioce Minhenskog masakra.
...dalje...
36. nedelja[uredi izvor]
Drugi svetski rat je bio svetski rat koji je trajao od 1939. do 1945. U njemu je učestvovala većina tadašnjih država, uključujući i sve velike sile, koje su osnovale dva suprotstavljana vojna saveza: sile Osovine, na čelu sa Nemačkom i Saveznici, na čelu sa SSSR, Ujedinjenim Kraljevstvom i SAD. Po broju država, odnosno ljudi koji su u njemu učestvovali, te broju ljudskih žrtava i stepenu materijalnog razaranja, Drugi svetski rat predstavlja najveći oružani sukob u istoriji čovečanstva. Drugi svetski rat je bio najveći rat u ljudskoj istoriji, sa više od 100 miliona ljudi koji su služili u vojsci 30 različitih država. U vidu totalnog rata, vodeće zemlje učesnice su stavile sve svoje ekonomske, industrijske i naučne mogućnosti u službu ratnih napora, brišući razlike između vojnih i civilnih izvora. Rat su obeležile masovne smrti civila, uključujući i holokaust i jedini primer upotrebe nuklearog oružja u ratu, što je za posledicu imalo smrt od 50 do 75 miliona osoba. Taj broj stavlja Drugi svetski rat u najsmrtonosniji rat u ljudskoj istoriji.
Japanska imperija je dominirala istočnom Azijom i već je bila u ratu sa Kinom od 1937, ali se obično smatra da je Drugi svetski rat počeo 1. septembra 1939. nemačkom invazijom na Poljsku i potonjom britanskom i francuskom objavom rata Nemačkoj. Od kraja 1939. do početka 1941. nizom pohoda i sporazuma, Nemačka je sklopila savez sa Italijom, pokorivši ili potčinivši veliki deo kontinentalne Evrope. Nakon sporazuma Ribentrop-Molotov, Nemačka i Sovjetski Savez su podelile i pripojile sebi teritorije svojih evropskih suseda, uključujući i Poljsku. Ujedinjeno Kraljevstvo i druge članice Komonvelta su bile jedine savezničke zemlje kje su nastavile da se bore protiv sila Osovine, na bojištima severne Afrike i Atlantskog okeana. U junu 1941. evropske članice sila Osovine su pokrenule invaziju na Sovjetski Savez i tako otvorile najveće kopneno bojište u istoriji, koje je vezalo najveći deo osovinskih snaga do kraja rata. U decembru 1941. Japan se pridružio osovinama, napavši SAD i evropske posede u Tihom okeanu i brzo pokorivši zapadni deo Pacifika.
Napredovanja sila Osovine je zaustavljeno 1942. pošto je japan izgubio niz pomorskih bitaka, a evropske članice sila Osovine su poražene u severnoj Africi i, presudno, kod Staljingrada. U 1943. nakon niza nemačkih poraza u istočnoj Evropi, savezničke invazije Italije i američkih pobeda na Pacifiku, sile Osovine su izgubile inicijativu i preduzele strategijska povlačenja na svim frontovima. U 1944. zapadni saveznici su izvršile invaziju na Francusku, dok je SSSR povratio sve svoje teritorije i napao Nemačku i njene saveznice. Tokom 1944. i 1945. SAD su porazile japansku mornaricu u zauzele ključna ostrva u zapadnom Pacifiku.
Rat u Evropi se završio sovjetskim osvajanjem Berlina i bezuslovnom nemačkom predajom 8. maja 1945. Nakon savezničke Potsdamske deklaracije 26. jula 1945. SAD su bacile atomske bombe na japanske gradove Hirošimu i Nagasaki. Suočen sa neizbežnom invazijom japanskog arhipelaga i sovjetskom invazijom Mandžurije, Japan se predao 15. avgusta 1945. okončavši rat u Aziji i dovevši do totalne pobede Saveznika nad Osovinom.
Drugi svetski rat je izmenio političke saveze i društvene strukture u svetu. Ujedinjene nacije su osnovane da ojačaju međunarodnu saradnju i spreče buduće ratove. Velike sile-pobednice u ratu: SAD, SSSR, Kina, Ujedinjeno Kraljevstvo i Francuska, su postale stalne članice Saveta bezbednosti. SSSR i SAD su postale rivalske supersile i postavile scenu za Hladni rat, koji je trajao narednih 46 godina. U međuvremenu, uticaj velikih evropskih sila je počeo da opada i počele su dekolonijalizacije Azije i Afrike. Većina države čije su privrede bile oštećene su se posvetile ekonomskom oporavku. Politička integracija, posebno u Evropi, se pojavila u pokušaju da se stabilizuju posleratni odnosi i efikasnije bori u Hladnom ratu.
...dalje...
37. nedelja[uredi izvor]
Napadi 11. septembra 2001. bili su serija koordinisanih terorističkih napada protiv Sjedinjenih Američkih Država koji su se dogodili u utorak, 11. septembra 2001. godine. Prema zvaničnom izvještaju Komisije 911, 19 osoba u službi Al Kaide, mreže militantnih vahabijskih organizacija, otelo je 4 američka aviona. Dva su udarila u Svetski trgovinski centar (STC) na Menhetnu u Njujorku, po jedan u svaki soliter u 17 minuta razlike, ubrzo nakon čega su se oba solitera srušila. Treći avion je udario u Pentagon, glavno sedište Ministarstva odbrane SAD u Vašingtonu. Četvrti avion se srušio u ruralnom delu Pensilvanije 130 km istočno od Pitsburga nakon što su putnici pružili otpor otmičarima.
...dalje...
38. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 38 2013
39. nedelja[uredi izvor]
Cerska bitka (nem. Schlacht von Cer, mađ. Ceri csata) takođe znana kao i Jadarska bitka, je bila vojni sukob vođen između Austrougarske i Srbije avgusta 1914. oko planine Cer i nekoliko sela u njenoj neposrednoj okolini, kao i Šapca, tokom rane faze Srpske kampanje u Prvom svetskom ratu.
Bitka je bila deo prve austrougarske ofanzive na Srbiju i izbila je u noći 15. avgusta kada su delovi srpske Kombinovane divizije I poziva naišli na austrougarske izvidnice ulogorene na padinama Cerske planine. Borbe koje su usledile prerasle su u bitku za kontrolu nekoliko gradića i sela u okolini planine, kao i za kontrolu Šapca. Moral austrougarskih trupa je 19. avgusta opao i hiljade vojnika su se povukli u Austrougarsku, a mnogi su se podavili u Drini bežeći u panici. Srbi su 24. avgusta opet ušli u Šabac, čime se bitka zvanično završila.
U toku desetodnevne bitke srpski gubici su iznosili 3.000 mrtvih i 15.000 ranjenih. Austrougarski gubici su bili znatno veći. Bilo je 8.000 mrtvih vojnika, 30.000 ranjenih i 4.500 zarobljenih. Srpska pobeda nad brojno nadmoćnijim neprijateljem je označila prvu pobedu Saveznika u Prvom svetskom ratu.
...dalje...
40. nedelja[uredi izvor]
Partenon, (stgrč. Παρθενών, grč. Παρθενώνας) je hram posvećen grčkoj boginji Atini, zaštitnici grada Atine, izgrađen u 5. veku p. n. e. na Akropolju. To je najznačajnija sačuvana građevina klasičnog stila, koja se smatra vrhuncem razvoja dorskog stila. Njegove dekorativne skulpture ubrajaju se u najvažnija dela starogrčke umetnosti. Partenon se smatra trajnim simbolom antičke Grčke i atinske demokratije, i spada u najveće svetske kulturne spomenike. Grčko ministarstvo kulture trenutno sprovodi projekat restauracije i rekonstrukcije.
Partenon je izgrađen umesto starijeg hrama posvećenog Atini, poznatog pod nazivom Pre-Partenon ili Stariji Partenon koji je uništen u invaziji Persijanaca iz 480. p. n. e.
Kao i većina grčkih hramova, Partenon je korišćen kao trezor, a jedno vreme je bio trezor Delskog saveza. U 6. veku Partenon je korišćen kao hrišćanska crkva posvećena Bogorodici. Nakon što su Turci osvojili Grčku, korišćen je kao džamija početkom druge polovine petnaestog veka, oko 1460. godine i u to vreme je imao i minaret.
Pred kraj sedamnaestog veka, 28. septembra 1687. godine, tursko skladište municije koje se nalazilo unutar zgrade je bilo pogođeno mletačkim granatama. Rezultujuća eksplozija je u znatnoj meri oštetila Partenon i njegove skulpture, a zapovednik mletačke vojske, Venecijanac Frančesko Morosini je postao poznat kao čovek koji je razorio Partenon.
Početkom devetnaestog veka, 1806. godine, Tomas Brus, lord od Elgina je odneo neke od sačuvanih skulptura, zahvaljujući dozvoli Turaka. Te skulpture, danas poznate kao Elginov ili Partenonski mermer, su prodate 1816. godine Britanskom muzeju u Londonu, gde su i danas izložene. Još od 1983, na predlog tadašnje ministarke kulture Meline Merkuri, grčka vlada nastoji da vrati skulpture u Grčku, ali, za sada, bez uspeha.
...dalje...
41. nedelja[uredi izvor]
Vijetnamski rat (ili Drugi indokineski rat) bio je sukob između Demokratske Republike Vijetnam (Severni Vijetnam), u savezu sa Vijet Kongom, protiv Republike Vijetnam (Južni Vijetnam), u savezu sa SAD.
Mnogi smatraju Vijetnamski rat za „zastupnički rat“, jedan od nekoliko koji su se dogodili tokom Hladnog rata između SAD i njenih zapadnih saveznika sa jedne strane, i Sovjetskog Saveza i/ili Narodne Republike Kine (još jedan sličan rat se vodio u Koreji). Zastupnički ratovi su se dešavali jer su najvažniji igrači - posebno SAD i SSSR - bili nevoljni da se direktno bore jedni protiv drugih zbog neprihvatljive cene - mogućeg nuklearnog rata.
Severnovijetnamski saveznici su bili Narodnooslobodilački front za oslobođenje Južnog Vijetnama, Sovjetski Savez i Narodna Republika Kina. Glavni saveznici Južnog Vijetnama su bili SAD, Australija, Novi Zeland i Južna Koreja; južnovijetnamski saveznici su razmestili veliki broj vojnika. Američke borbene trupe su bile umešane još od 1959, ali ne u velikim brojkama sve do 1965. Oni su napustili zemlju 1973. Veliki broj civilnih žrtava je posledica rata koji se završio 30. aprila 1975. kapitulacijom Južnog Vijetnama. Rat se vodio na teritoriji Južnog Vijetnama i u pograničnim krajevima susednih država Kambodže i Laosa, uz povremene kampanje bombardovanja Severnog Vijetnama (operacija Kotrljajući grom).
...dalje...
42. nedelja[uredi izvor]
Solunski front u Prvom svetskom ratu je nastao kao pokušaj Saveznika da pomognu Srbiji u jesen 1915. protiv združenog napada Nemačke, Austrougarske i Bugarske. Ekspedicija je došla prekasno i u nedovoljnom broju da spreči pad Srbije, a ekspedicija je bila otežana unutrašnjom političkom krizom u Grčkoj (Nacionalna šizma).
Na kraju je stvoren stabilan front, koji se prostirao od albanske obale do reke Strume, u kom su se međunarodne savezničke snage borile sa Centralnim silama. Solunski front je ostao prilično stabilan, uprkos lokalnim akcijama, sve do velike savezničke ofanzive 15. septembra 1918, koja je rezultovala kapitulacijom Bugarske i oslobođenjem Srbije.
...dalje...
43. nedelja[uredi izvor]
Kumanovska bitka vođena je u toku Prvog balkanskog rata, 23. i 24. oktobra 1912. godine u blizini Kumanova, između srpske i turske vojske.
Bitka kod Kumanova bila je bitka u susretu, jer su obe vojske jurile jedna prema drugoj. Zbog jače koncentracije srpskih trupa, inicijative i hrabrosti vojnika i oficira Prve srpske armije, napad je odbijen, a bitka dobijena iznenada. Turska Vardarska armija bila je razbijena i povukla se ka Skoplju, Štipu i Velesu.
Velika pobeda kod Kumanova bila je prva srpska pobeda u Prvom balkanskom ratu i označila je skori kraj turske vladavine na Balkanu. Srpska vojska je posle više od 500 godina ponovo ovladala Kosovom, a posle Kumanovske bitke ušla je i u Skoplje, prestonicu Srpskog carstva iz 14. veka.
...dalje...
44. nedelja[uredi izvor]
Izraelsko-arapski sukob je ime za česte vojne sukobe između Izraela i drugih arapskih država koji se vode od početka 20. veka. Uključuje stvaranje države Izrael kao jevrejske otadžbine i odnose sa susednim arapskim državama. Uz stalnu napetost, dogodilo se šest većih međudržavnih ratova. Uprkos maloj teritoriji i žrtvama događanja, ovaj je konflikt jedan od medijski najprisutnijih svih vremena.
...dalje...
45. nedelja[uredi izvor]
Prvi svetski rat je trajao od 1914. do 1918. godine. U njemu je učestvovala većina velikih svetskih sila, grupisanih u dva sukobljena saveza: Saveznika (okupljenih oko Trojne Antante) i Centralnih sila. Više od 70 miliona ljudi je bilo pod oružjem, a od toga preko 60 miliona ljudi u Evropi je bilo mobilisano u jedan od najvećih ratova u istoriji. Posledice rata su bile da je ubijeno više od 15 miliona ljudi, 20 miliona ranjeno, a direktne učesnice rata pretrpele su i ogromna razaranja država i privreda. Prvi svetski rat poznat je i pod imenima Veliki rat i Svetski rat (do izbijanja Drugog svetskog rata).
Prvi svetski rat su vodila dva velika saveza. Sile Antante su na početku činile Ujedinjeno Kraljevstvo, Rusija i Francuska i njihove pridružene teritorije i protektorati. Brojne druge države su se pridružile silama Antante, od kojih su najvažnije bile Italija, koja se pridružila aprila 1915, i Sjedinjene Američke Države, koje su u rat stupile aprila 1917. Centralne sile su pre početka rata činile Nemačka, Austrougarska i Italija, koja je zbog londonskog ugovora od 26. aprila 1915. godine, kojim je za Italiju predviđen deo Dalmacije, Istra, Gorica, Kvarnerska ostrva i Dodokanezi, pristupila silama Antante. Osmansko carstvo se pridružilo Centralnim silama oktobra 1914, a godinu dana kasnije to je uradila i Bugarska. Do završetka rata, od evropskih zemalja Holandija, Švajcarska, Španija i skandinavske države su ostale zvanično neutralne.
...dalje...
46. nedelja[uredi izvor]
Praistorija (od grč. προϊστορία: προ — pre, ιστορία — priča; odnosno lat. praehistoria: prae — prethodni, historia — latinizovana reč ιστορία) je vremenski period koji traje do pojave prvih pisama. Pol Tornal je prvi smislio ovaj termin kako bi opisao predmete načinjene u pećinama u južnoj Francuskoj. U francuski jezik je ušao tridesetih godina 19. veka da bi se opisalo vreme pre pisma, a u engleski jezik ga je uveo Danijel Vilson 1851.
Vremenski period od trenutka kada je praistorijski čovek počeo da izrađuje oruđe i oružje se deli prema materijalu od koga je pravljeno i načinu njegove obrade na: starije kameno doba (paleolit), srednje kameno doba (mezolit), mlađe kameno doba (neolit) i metalna doba (bakarno doba ili eneolit, bronzano doba i gvozdeno doba).
...dalje...
47. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 47 2013
48. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 48 2013
49. nedelja[uredi izvor]
Bitka kod Kurska vođena je u Drugom svetskom ratu između sovjetskih i nemačkih snaga tokom leta 1943. godine (od 5. jula do 23. avgusta). To je najveća tenkovska bitka u istoriji ratovanja i jedna od najznačajnijih savezničkih pobeda tokom 1943. godine. Najžešće borbe vođene su oko sela Prohorovke.
Namera nemačkih kopnenih snaga, Vermahta, bila je razbijanje središnjeg dela istočnog fronta, a zatim s juga obuhvatiti Moskvu i naneti odlučujući udarac Crvenoj armiji. Nemačka ofanziva počela je 5. jula pod tajnim nazivom Citadela (nem. Zitadelle - tvrđava). U bici je sa nemačke strane angažovano 50 divizija (od kojih 34 pešadijske, 14 oklopnih i 2 motorizovane) - ukupne jačine oko 900.000 vojnika, 2.700 tenkova i samohodnih i jurišnih topova, 10.000 artiljerijskih i minobacačkih cevi, uz podršku oko 2.000 aviona, dok je sa sovjetske strane angažovano 12 armija (od kojih 2 oklopne). Sovjeti su imali izvesnu brojčanu prednost u ljudstvu i naoružanju - 20.000 topova i minobacača, 920 raketnih bacača (kaćuša), 3.600 tenkova, uz podršku 2.400 aviona.
Uprkos većim gubicima ruske snage su izvele uspešan protivnapad i do 23. avgusta Nemci su poraženi. Iz stroja im je izbačeno do 500.000 vojnika od toga oko 60.000 poginulih i oko 150.000 ranjenih (tokom prve etape bitke odnosno nemačke ofanzive). Kasnije, tokom sovjetske protiv-ofanzive, taj broj se popeo na preko pola miliona poginulih, ranjenih i zarobljenih. Stvarni sovjetski gubici obelodanjeni su tek 1991. i iznosili su oko 800.000 poginulih, ranjenih i nestalih (tokom obe etape bitke).
Pobedom Crvene armije u ovoj bici, inicijativa na Istočnom frontu prešla je na sovjetsku stranu. Od tada pa sve do kraja rata nemačke jedinice su se nalaze u konstantnoj defanzivi.
...dalje...
50. nedelja[uredi izvor]
Bantustani su bili teritorije po nekadašnjoj Južnoafričkoj Uniji i Namibiji dodeljeni crnačkom domorodačkom stanovništvu od strane belih vlastodržaca za vreme aparthejda. Ta sintagma se prvi put pojavila kasnih 1940-ih. To je kovanica od reči Bantu (što znači narod, ljudi na Bantu jezicima) i stan (što znači zemlja na persijskom). Zvanični naziv koji su koristili beli vlastodršci bio je houmlend na engleskom ili tislend na afrikansu (otadžbina). Bantustan je zapravo bio pogrdan naziv koji su upotrebljavali kritičari sistema aparthejda, ali je vremenom postao oznaka za taj pojam.
Bantustani su bili perfidni pokušaj (na dulje staze neodrživ) da se belačkoj manjini trajno osigura vlast, jer je na taj način domorodačka većina bila isključena iz izbora.
Bantustani su formalno (de jure) bili gotovo potpuno autonomni (neki od njih proglasili su nezavisnost) ali su u stvarnosti (de fakto) potpuno zavisili o vladi iz Pretorije.
...dalje...
51. nedelja[uredi izvor]
Srpsko carstvo je srpska srednjovekovna država koja je postojala sredinom 14. veka. Formalno srpska srednjovekovna država postala je carstvo kada se kralj Stefan Dušan proglasio za cara u Seru krajem 1345. godine mada se težnje ka ovoj tituli javljaju još od početka velikih osvajanja vizantijskih teritorija početkom Dušanove vladavine. Srpsko carstvo prestalo je da postoji smrću Stefana Uroša V decembra 1371. godine.
Srpsko carstvo bilo je po teritoriji najrasprostranjenija srpska srednjevekokovna država. Dušanova osvajanja došla su kao vrhunac jačanja Nemanjićke države koja je svoj primat na Balkanskom poluostrvu potvrdila bitkom kod Velbužda 1330. godine. Nezadovoljna srpska vlastela, željna novih poseda, zbacila je sa vlasti Stefana Uroša III Dečanskog i na vlast dovela njegovog sina Stefana Dušana. Vlastela će biti i glavni pokretač osvajačkih poteza srpskog kralja, ali će ona i doći kao posledica promene državne ideologije i uspona na hijerarhiji država koja je počela još od vremena Stefana Uroša II Milutina. Dušanova smrt onemogućila je da se novoosvojene teritorije integrišu u srpsku državu, pa je nakon njegove smrti otpočeo proces rasprada srpskog carstva koji će se završiti smrću njegovog naslednika Uroša, čime je završen period vladavine Nemanjića u srpskoj srednjovekovnoj istoriji.
...dalje...
52. nedelja[uredi izvor]
Djed Mraz (rus. Дед Мороз, blr. Дзед Мароз, ukr. Дід Мороз) slovenski je izmišljeni lik koji donosi poklone djeci i često ih lično isporučuju u Novogodišnjoj noći. Lik je sličan britanskoj personifikaciji Božića.
Djeda Mraza prati Snjeguročka, njegova unuka i pomoćnik, koja nosi dugu srebrno-plavu odjeću i krznenu kapu ili krunu u obliku pahulje Ona je jedinstveni atribut Djeda Mraza, s obzirom da slični likovi u ostalim kulturama nemaju ženske saputnike.
Djed Mraz nosi krzneni kaput dug do peta, polukružnu krznenu kapu i na nogama valenki. On ima dugu sijedu bradu. Hoda uz pomoć magičnog štapa i ponekad jaše trojku.
Prebivalištem Djedama Mraza u Rusiji se smatra grad Veliki Ustjug u Vologodskoj oblasti. Prebivalište Djeda Mraza u Bjelorusiji je Bjalovješka šuma.
...dalje...