Slovačka

Iz Vikipedije, slobodne enciklopedije
Idi na navigaciju Idi na pretragu
Slovačka Republika
Slovenská republika  (slovački)
Himna: Муње изнад Татри
(svk. Nad Tatrou sa blýska)
Položaj Slovačke
Glavni gradCoat of Arms of Bratislava.svg Bratislava
48°08′N 17°06′E / 48.133° SGŠ; 17.100° IGD / 48.133; 17.100Koordinate: 48°08′N 17°06′E / 48.133° SGŠ; 17.100° IGD / 48.133; 17.100
Službeni jezikslovački
Vladavina
Oblik državeUnitarna parlamentarna republika
 — PredsednikZuzana Čaputova
 — PremijerPeter Pelegrini
Istorija
Nezavisnost‍
 — od Austrougarske28. oktobar 1918.
 — od Čehoslovačke1. januar 1993.1
Geografija
Površina‍
 — ukupno49.035 km2 (127)
 — voda (%)zanemarljivo
Stanovništvo‍
 — 2016.[1]5.435.343 (116)
 — gustina110,85 st./km2 (88)
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2018.
 — ukupno$191 milijardi[2] (--)
 — po stanovniku$35.095 (39)
IHR (2015.)0.845[3] (40) — veoma visok
ValutaEvro2 €
 — kod valuteEUR
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +1, +2 (CET, CEST)
Internet domen‍.sk3‍
Pozivni broj+4214
1 Čehoslovačka se raspala na Češku i Slovačku
2 Pre 2009. Slovačka kruna
3 Kao članica EU-a koristi i domen .eu
4 Od 1997. deli kod 42 sa Češkom Republikom

Slovačka (svk. Slovensko), ili zvanično Slovačka Republika (svk. Slovenská republika), kontinentalna je država u centralnoj Evropi, koja se u geopolitičkom okviru svrstava u zemlje istočne Evrope.[4] Graniči se sa Austrijom i Češkom na zapadu, sa Poljskom na severu, Ukrajinom na istoku i Mađarskom na jugu. Glavni i najveći grad je Bratislava, a slede je Košice. Od 2004. godine punopravna je članica Evropske unije. Službeni jezik je slovački koji pripada slovenskoj jezičkoj grupi.

Slovenska plemena su se doselila na teritoriju današnje Slovačke tokom 5. i 6. veka. Tokom istorije teritorija današnje Slovačke je bila u sastavu mnogih država, od Samovog carstva iz 7. veka koje je predstavljalo prvu organizovanu slovensku državnu zajednicu pa sve do Čehoslovačke u 20. veku. Kao nezavisna i marionetska državna tvorevina Slovačka je egzistirala od 1939. do 1944. godine pod patronatom nacističke Nemačke.

Slovačka je visokorazvijena privreda sa izrazito visokom stopom rasta.[5] Od 1. januara 2009. Slovačka je članica Evrozone i koristi „evro“ kao svoju valutu. Slovačka je članica i NATO pakta.

Istorija[uredi]

Glavni članak: Istorija Slovačke

Pre 5. veka[uredi]

Od 450. godine p. n. e., teritoriju današnje Slovačke naseljavali su Kelti, koji su sagradili moćna utvrđenja u Bratislavi i Liptovu. Srebrni novčić s likom Bijateka je prvi pisani trag u Slovačkoj. Od 6. godine, uz razvoj Rimskog carstva na obalama Dunava stvara se lanac predstraža, a u Devinskom zamku je podignuta prva hrišćanska crkva severno od Dunava. Varvarska Kraljevina Vanijus, koju je osnovalo germansko pleme Kvadi, se nalazila na zapadnim i središnjim teritorijama današnje Slovačke od 20. do 50. godine.

Slovenske države[uredi]

Spiški zamak - stara slovenska tvrđava

Sloveni teritoriju Slovačke naseljavaju u 5. veku. Zapadna Slovačka je bila središte Samovog Carstva u 7. veku. Slovačka država po imenom Kneževina Nitra nastaje u 8. veku, a njen vladar Pribina (825—830, oko 840—861) je 828. godine u Nitri podigao prvu hrišćansku crkvu među Zapadnim i Istočnim Slovenima. Zajedno sa susednom kneževinom Moravskom, stvara Velikomoravsku Kneževinu 833. godine. Najveći razvoj Kneževina dostiže dolaskom svetih Ćirila i Metodija 868. g, tokom vladavine kneza Rastislava (846—870) i teritorijalnom ekspanzijom pod kraljem Svatopulokom (871—894).

Kraljevina Ugarska[uredi]

Trg Svete trojice se nalazi na listi svetske baštine, Banska Štjavnjica.

Tokom 925. godine novoformirana Ugarska država je zavladala današnjom jugozapadnom Slovačkom. Krajem 10. veka, ova teritorija postaje deo rastuće Ugarske kneževine (od 1000. godine Kraljevina Ugarska). Veći deo Slovačke postaje deo Kraljevine Ugarske oko 1100. god, a severoistočni delovi oko 1400. godine. Slovačke naseobine pružale su se od severnih i jugoistočnih delova današnje Mađarske, dok su Mađari počeli da naseljavaju južni deo Slovačke. Etnička struktura je postala još raznovrsnija dolaskom Karpatskih Nemaca (od 13. veka), Vlaha (od 14. veka) i Jevreja.

Veći deo stanovništva strada invazijom Mongola 1241. i povremenim nestašicama hrane. Međutim, srednjovekovna Slovačka se odlikovala novoosnovanim gradovima, stenovitim tvrđavama i razvojem umetnosti. 1467. godine Matija Hunjadi osniva prvi univerzitet u Bratislavi, koji nije dugo radio.

Habzburška monarhija[uredi]

Nakon ekspanzije Osmanskog carstva prema Ugarskoj, ona gubi nezavisnost, a njenu teritoriju dele Osmansko carstvo i Habzburška monarhija. Nakon osmanskog zauzimanja Budima početkom 16. veka, središte Kraljevine Ugarske pomereno je prema Slovačkoj i Bratislava postaje prestonica habzburške Ugarske 1536. godine. Veliki broj Mađara preselio se u Slovačku da bi izbegli svirepost otomanske vlasti. Na taj način proporcija Slovaka u habzburškoj Ugarskoj je postala manja. Otomanski ratovi i učestale bune protiv Habzburške Monarhije su nanele ogromnu štetu, naročito u ruralnim sredinama. Posle povlačenja Turaka iz Panonske nizije u 18. veku, slovački uticaj se smanjio u habzburškoj Ugarskoj, a prestonica je ponovo postala Budimpešta 1848. godine.

Sa težnjama ka otcepljenju od ugarskog dela Austrougarske monarhije, Slovaci su podržavali Habzburške vladare protiv Mađara u njihovim sukobima. Zbog ovoga, tokom perioda pod Austrougarskom (1867—1918), Slovaci su bili pod relativnom kulturnom represijom u formi mađarizacije koju je sprovodila ugarska vlast.

20. vek[uredi]

Godine 1918. teritorija Slovačke postaje deo Čehoslovačke, što je potvrđeno mirovnim ugovorima u Sen Žermenu i Trijanonu. Tokom perioda koji je usledio nakon raspada Austrougarske, Slovačku je napala Mađarska Sovjetska Republika i na jednoj trećini Slovačke, na kratko vreme stvara se Slovačka Sovjetska Republika.

Čehoslovačka je neprestano bila pod pritiskom revizionističkih vlada Nemačke i Mađarske, sve do 1939. godine i potpisivanja Minhenskog sporazuma.

Pod pritiskom nacističke Nemačke, Slovačka je proglasila nezavisnost 14. marta 1939. Na čelu države su bili Jozef Tiso i Vojteh Tuka. Prva Slovačka Republika je postala nemački saveznik. 1944. godine antinacistički pokret otpora organizuje žestoku pobunu, poznatu kao Slovački nacionalni ustanak.

Posle Drugog svetskog rata, Čehoslovačka se ponovo formira i kao takva potpada pod sovjetski uticaj i njen Varšavski pakt. 1969. postaje federacija Češke Socijalističke Republike i Slovačke Socijalističke Republike.

Padom komunističkog režima u Čehoslovačkoj 1989. godine nakon mirne Plišane revolucije, usledilo je ponovno razdvajanje države na Češku Republiku i Republiku Slovačku koja je postala član Evropske unije maja 2004. godine.

Državni simboli[uredi]

Stanovništvo[uredi]

Poznati Slovaci (Anton Bernolak, Ljudovit Štur, Anijan Jedljik, Jozef Pecval, Pavol Orsag Hviezdoslav, Milan Rastislav Štefanik, Gustav Husak, Aleksander Dubček)
Za više informacija pogledajte: Demografija Slovačke

Slovačka ima, po najnovijem popisu 2001, 5.379.455 stanovnika od kojih su Slovaci 4.614.854 ili 85,8%, drugi po brojnosti su Mađari sa 520.528 pripadnika ili 9,7%, slede Romi sa 89.920 pripadnika i 1,7%, Česi 44.620 (0,8%), Rusini 24.201 (0,4%), Ukrajinci 10.814 (0,2%), Nemci 5.405, Poljaci 2.602, Moravci 2.348, Rusi 1.590, Bugari 1.179, Hrvati 890, Srbi 434, Jevreji 218, ostali narodi 5.350 i nepoznate nacionalnosti 54.502.

Urbanog stanovništva je oko 60%.

Etnički sastav[uredi]

Etnički sastav Slovačke po naseljima 2011. godine

Ukupno - 5.397.036

  • Slovaci - 4.352.775 (80,7%)
  • Mađari - 458.467 (8,5%)
  • Romi - 105.738 (2%)
  • Rusini - 33.482
  • Česi - 30.367
  • Ukrainci - 7.430

Jezički sastav[uredi]

Jezički sastav Slovačke po naseljima 2011. godine

Verski sastav[uredi]

Verski sastav Slovačke po naseljima 2011. godine

Slovačka je prilično verska država, posebno u odnosu na susednu Češku. Slovački Ustav garantuje slobodu veroispovesti. Većina slovačkih građana 69% su Katolici, druga po veličini grupa su protestanti (11%, luterani (uglavnom Slovaci) i reformisana (uglavnom Mađari)), grkokatolika ima 4%, i pravoslavaca 1%.

Najveći gradovi[uredi]

 

Izvor: [2]
№ Grad Kraj Populacija № Grad Kraj Populacija
Bratislava
Bratislava
Košice
Košice 		1. Bratislava Bratislavski kraj 413.192 11. Prjevidza Trenčinski kraj 48.866 Prešov
Prešov
Žilina
Žilina
2. Košice Košički kraj 240.688 12. Zvoljen Banskobistrički kraj 43.311
3. Prešov Prešovski kraj 91.638 13. Povaška Bistrica Trenčinski kraj 41.153
4. Žilina Žilinski kraj 81.515 14. Mihalovce Košički kraj 39.940
5. Banska Bistrica Banskobistrički kraj 79.775 15. Nove Zamki Njitranski kraj 39.585
6. Njitra Njitranski kraj 78.875 16. Spiška Nova Ves Košički kraj 37.948
7. Trnava Trnavski kraj 66.219 17. Humenje Prešovski kraj 34.913
8. Martin (grad) Žilinski kraj 57.300 18. Ljevice Njitranski kraj 34.649
9. Trenčin Trenčinski kraj 55.832 19. Komoran Njitranski kraj 34.478
10. Poprad (grad) Prešovski kraj 52.791 20. Bardjejov Prešovski kraj 33.625

Politika[uredi]

Palata Grasalkovič - sedište predsednika
  • Na čelu Slovačke se nalazi predsednik, koji se bira direktnim glasanjem na mandat u trajanju od 5 godina. (Poslednji izbori su održani u aprilu 2014. godine.)
  • Najveća izvršna vlast leži u rukama premijera (predsednika Vlade), koji je obično vođa najbrojnije stranke ili koalicije u Skupštini. Premijera postavlja predsednik, koji potom, na premijerov predlog, imenuje ostale članove Vlade.
  • Najviše Slovačko zakonodavno telo je jednodomna Skupština (Národná rada Slovenskej republiky), koja ima 150 mesta. Poslanici se biraju na četvorogodišnji mandat, po proporcionalnom sistemu.
  • Najvišu sudsku vlast u Slovačkoj ima Ustavni sud (Ústavný súd). Čini ga 13 članova, koje imenuje predsednik od ljudi koje je predložila Skupština.
  • Slovačka, odnosno njena vojska, je pristupila NATO paktu 29. mart 2004. a 1. maja iste godine, sa još deset zemalja bivšeg istočnog bloka, ušla je u Evropsku uniju.

Administrativna podela[uredi]

Glavni članak: Administrativna podela Slovačke

Slovačka je podeljena na 8 Viših Zemaljskih Celina (svk. vyššie územné celky, skraćeno VÚC) odnosno 8 Samoupravnih Krajeva (svk. samosprávny kraj):

Slovakiakrajenumbers.png
  1. Bratislavski kraj (svk. Bratislavský kraj) (glavni grad: Bratislava)
  2. Trnavski kraj (svk. Trnavský kraj) (glavni grad: Trnava)
  3. Trenčinski kraj (svk. Trenčiansky kraj) (glavni grad: Trenčin)
  4. Njitranski kraj (svk. Nitriansky kraj) (glavni grad: Njitra)
  5. Žilinski kraj (svk. Žilinský kraj) (glavni grad: Žilina)
  6. Banskobistrički kraj (svk. Banskobystrický kraj) (glavni grad: Banska Bistrica)
  7. Prešovski kraj (svk. Prešovský kraj) (glavni grad: Prešov)
  8. Košički kraj (svk. Košický kraj) (glavni grad: Košice)

Svaki od ovih krajeva podeljen je na više okruga (svk. okresy), kojih danas ima 79.

Reljefska karta Slovačke

Geografija[uredi]

Za više informacija pogledajte: Geografija Slovačke

Položaj[uredi]

Države sa kojima se Slovačka graniči su: Poljska, Ukrajina, Mađarska, Austrija i Češka. Površina države iznosi 49.035 km².

Geologija i reljef[uredi]

Slovačka je pretežno planinska zemlja, sa Karpatskim planinama koje se prostiru preko severnih i središnjih delova zamlje. Nizije su u Slovačkoj uglavnom koncentrisane u južnim i jugozapadnim delovima zemlje, tačnije u dolini Dunava. Među planinama se posebno ističu Tatre, koje su poznati skijaški centar, ali njihova jezera i kamenite udoline privlače posetioce tokom cele godine. Nad njima dominira i najviši vrh Slovačke Gerlahovski Štit (Gerlachovský štít) sa svojih 2.654 m nadmorske visine. Pored Dunava veće doline prave Vah (Váh) i Hron (Hron).

Vode[uredi]

Dunav je glavna reka kojoj pritiču Vah, Nitra, Morava i druge reke.

Flora i fauna[uredi]

Klima[uredi]

Klima u Slovačkoj je umerena sa relativno hladnim letima i hladnim, vlažnim i oblačnim zimama.

Nacionalni parkovi[uredi]

U Slovačkoj postoji devet nacionalnih parkova:

Ime Osnovan Veličina (km²) Slika
Nacionalni park Velika Fatra 2002. 403.71 Ostredok, Veľká Fatra (SVK) - NW slope.jpg
Nacionalni park Mala Fatra 1988. 226.3 Krivanska mala fatra hreben.jpg
Nacionalni park Niske Tatre 1978. 728 Low Tatras - blue trail.jpg
Nacionalni park Muranska planina 1998. 203.18 Ciganka muranska planina.JPG
Nacionalni park Pjenini 1967. 37.5 Rafting on the Dunajec River.jpg
Nacionalni park Polonini 1997. 298.05 Beskidy Bieszczady SE.jpg
Nacionalni park Slovački kras 2002. 346.11 Zadielska tiesnava.jpg
Nacionalni park Slovački raj 1988. 197.63 Slovensky raj-Stratenska pila.jpg
Nacionalni park Tatre 1949. 738 D5sp-czarny.jpg

Privreda[uredi]

Praznici[uredi]

  • 1. januar — Dan Slovačke Republike (Deň vzniku Slovenskej republiky) 1993, Nova Godina.
  • 6. januar — Pravoslavni Božić i Tri Kralja.
  • Mart, April - Veliki petak (Veľkonočný piatok ); Veliki ponedeljak (Veľkonočný pondelok).
  • 1. maj — Praznik Rada (Sviatok práce) 1886.
  • 8. maj — Dan Pobede nad fašizmom (Deň víťazstva nad fašizmom) 1945.
  • 5. jul — Dan sv. Ćirila i sv. Metodija (Sviatok svätého Cyrila a Metoda) 863.
  • 29. avgust — Dan Ustanka (Výročie SNP) 1944.
  • 1. septembar — Dan Ustavnosti (Deň Ústavy Slovenskej republiky) 1992.
  • 15. septembar — Dan Device Marije (Sviatok Panny Márie Sedembolestnej, patrónky Slovenska), zaštitnice Slovačke.
  • 1. novembar — Dan Svih Svetih (Sviatok všetkých svätých), Zadušnice.
  • 17. novembar — Dan borbe za slobodu i demokratiju (Deň boja za slobodu a demokraciu) 1939/1989.
  • 24. decembar — Badnje veče (Štedrý deň).
  • 25. decembar — Prvi dan Božića (1. sviatok vianočný).
  • 26. decembar — Drugi dan Božića (2. sviatok vianočný).

Reference[uredi]

  1. ^ Statistics Slovakia. Pristupljeno 05-10-2010.
  2. ^ [1].International Monetary Fund., Pristupljeno 18. 7. 2018.
  3. ^ "Human Development Report 2016". United Nations. 2017. Pristupljeno 25 March 2017.
  4. ^ United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications
  5. ^ Bank Country Classification, 2007

Spoljašnje veze[uredi]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Словачка&oldid=22013369”