Sarajevo

Uredi veze
Koordinate: 43° 51′ 05″ S; 18° 22′ 45″ I / 43.85127° S; 18.37915° I / 43.85127; 18.37915
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Sarajevo (višeznačna odrednica).
Sarajevo
Pogled na Stari grad i Centar
Gazi Husrev-begova džamija
Katedrala Srca Isusova
Saborna crkva
Sebilj
Sarajevska žičara
Principov most
Šećer-Ćehajina ćuprija ispred Vijećnice
Zastava
Grb Sarajeva
Grb Sarajeva
Grb Sarajeva
Administrativni podaci
Država Bosna i Hercegovina
Entitet Federacija BiH
Kanton Kanton Sarajevo
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2013.Pad (85.655 u odnosu na 1.991) 275.524
 — gustina1.947 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate43° 51′ 05″ S; 18° 22′ 45″ I / 43.85127° S; 18.37915° I / 43.85127; 18.37915
Vremenska zonaUTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST)
Aps. visina498 m — 987 m
Površina141,5 km2
Sarajevo na karti Bosne i Hercegovine
Sarajevo
Sarajevo
Sarajevo na karti Bosne i Hercegovine
Ostali podaci
GradonačelnikBenjamina Karić (SDP)
Poštanski broj71000
Pozivni broj+387 33
Veb-sajt
sarajevo.ba

Sarajevo je glavni grad Bosne i Hercegovine i njen najveći urbani, kulturni, ekonomski i saobraćajni centar, glavni grad Federacije Bosne i Hercegovine i sedište Sarajevskog kantona. Grad Sarajevo čine četiri opštine: Centar, Novi Grad, Novo Sarajevo i Stari Grad. Prema konačnim podacima Popisa stanovništva BiH 2013. godine, u samom administrativnom gradu Sarajevu živi 275.524 lica, u urbanom području 405.000, a u metropolitanskom preko 550.000.[1]

Kroz grad protiče reka Miljacka, a u neposrednoj blizini grada je i izvorište reke Bosne, sa popularnim izletištem Sarajlija, Vrelom Bosne. Grad okružuju planine Trebević, Jahorina, Bjelašnica, Igman, Treskavica i Romanija.

Grad Sarajevo je sedište najveće visokoškolske ustanove u zemlji, Univerziteta u Sarajevu, te niza drugih visokoškolskih ustanova, čime se svrstava u red najvećih univerzitetskih centara u celoj regiji Jugoistočne Evrope. Uz nekoliko nacionalnih i gradskih teatarskih kuća, muzeja i kulturnih institucija, Sarajevo je i važno mesto na kulturnoj mapi ovog dela evropskog kontinenta.

Sarajevo je grad burne istorije, koja je neretko imala uticaja i na globalna dešavanja. Tako je 1914. godine u Sarajevu ubijen austrougarski prestolonaslednik Franc Ferdinand, što je iskorišćeno kao povod za Prvi svetski rat, a sedamdeset godina kasnije, 1984. godine, u gradu se održavaju 14. Zimske olimpijske igre. Tokom ranih 1990-ih grad je bio pod opsadom od 5. aprila 1992. do 29. februara 1996. godine, za šta je MKSJ doneo osuđujuće presude protiv više pojedinaca za zločine protiv čovečnosti i terorizam.[2] Istovremeno na teritoriji grada postojalo preko 211 logora u kojima su protivpravno zatočeni i mučeni građani Sarajeva srpske narodnosti.[3] Od delova preratnog grada Sarajeva koji su ušli u sastav Republike Srpske formiran je grad Istočno Sarajevo.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Topografska karta Sarajeva

Sarajevo se nalazi u samom geografskom središtu Bosne i Hercegovine i zauzima površinu od 142 km². Smešteno je u kompozitnoj Sarajevskoj kotlini, koja se pruža od istoka prema zapadu, u plodnom Sarajevskom polju. I dok su centralni delovi grada uglavnom smešteni u nizini Sarajevskog polja, najvažnija gradska predgrađa nalaze se na padinama okolnih bregova i brda.

Najstariji delovi grada (Vratnik, Bistrik, Hrid, Kovači, Alifakovac) su na padinama okolnih bregova. Prosečna nadmorska visina Sarajevskog polja je 500 m. Najzapadnija tačka polja je na 18° 16' istočne geografske dužine. Krajnja istočna tačka je na 18° 27' istočne geografske dužine, najsjevernija je 43° 53’ sjeverne geografske širine, a najjužnija je na 43° 47' sjeverne geografske širine.[4]

Centar grada Sarajeva leži na nadmorskoj visini od 511 m iznad površine mora, dok viši delovi grada i prigradska naselja na padinama okolnih planina leže na prosečnoj nadmorskoj visini od 900 m nad morem. Grad okružuju olimpijske planine koje dosežu i 2.000 m visine: Bjelašnica, Jahorina, Igman, Treskavica i Trebević.

Reka Miljacka

Miljacka je reka koja najvećim delom protiče kroz grad Sarajevo, od istoka prema zapadu. Duga je 35,9 km, a nastaje od nekoliko vrela u podnožju planina Romanije i Jahorine. Paljanska Miljacka (12,9 km) izvire na Palama, dok Mokranjska Miljacka izvire u Kadinom Selu. Nekoliko kilometara istočno od Sarajeva, u selu Dovlići, ove dve pritoke se spajaju u reku Miljacku. Reka dalje teče na zapad, u Sarajevo, odakle nastavlja svoj put prema reci Bosni u koju se uliva.

U zapadnom delu Sarajevskog polja, na području prigradskog naselja Ilidža, nastaje i jedna od najvećih reka u Bosni i Hercegovini, reka Bosna, i to od tridesetak manjih izvora u podnožju planine Igman, stvarajući tako jedinstven park prirode — Vrelo Bosne, jedno od omiljenih izletišta Sarajlija.

Pored reka Bosne, Željeznice i Miljacke, ostali veći stalni vodotoci su: Zujevina, Ljubina, Misoča, Stavnja, Tilava, Dobrinja, Bijela rijeka, Crna rijeka, Rakitnica, Mošćanica, Vogošćanska rijeka i dr.[5]

Vodopad Skakavac, visok 98 m,[6] se nalazi 12 km od centra grada i predstavlja jedno od prirodnih bogatstava Bosne i Hercegovine.

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima u Sarajevu je sa jakim uticajima kontinentalne klime. Prosečna godišnja temperatura iznosi 10,1 °C, a prosečna količina padavina je 928 mm. Najtopliji meseci su jul i avgust, a najhladniji je januar. Najviše padavina je u mesecu junu, dok je najmanje u februaru i avgustu. Najniža zabeležena temperatura je −26,8 °C (januar), a najviša 40,0 °C (avgust). Najsušnija godina u Sarajevu bila je 2012, kada je u gradu palo samo 425 mm padavina. Sarajevo prosečno ima oko 85 dana godišnje sa temperaturom iznad 30 °C. Sunčanih sati godišnje ima 1.769.[7][8][9]

Klima Sarajeva
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 18,2
(64,8) 		21,4
(70,5) 		26,6
(79,9) 		30,2
(86,4) 		33,2
(91,8) 		35,9
(96,6) 		38,2
(100,8) 		40,0
(104) 		37,7
(99,9) 		32,2
(90) 		24,7
(76,5) 		18,0
(64,4) 		40,0
(104)
Maksimum, °C (°F) 3,7
(38,7) 		6,0
(42,8) 		10,9
(51,6) 		15,6
(60,1) 		21,4
(70,5) 		24,5
(76,1) 		27,0
(80,6) 		27,2
(81) 		22,0
(71,6) 		17,0
(62,6) 		9,7
(49,5) 		4,2
(39,6) 		15,8
(60,4)
Prosek, °C (°F) −0,5
(31,1) 		1,4
(34,5) 		5,7
(42,3) 		10,0
(50) 		14,8
(58,6) 		17,7
(63,9) 		19,7
(67,5) 		19,7
(67,5) 		15,3
(59,5) 		11,0
(51,8) 		5,4
(41,7) 		0,9
(33,6) 		10,1
(50,2)
Minimum, °C (°F) −3,3
(26,1) 		−2,5
(27,5) 		1,1
(34) 		4,8
(40,6) 		9,0
(48,2) 		11,9
(53,4) 		13,7
(56,7) 		13,7
(56,7) 		10,0
(50) 		6,4
(43,5) 		1,9
(35,4) 		−1,8
(28,8) 		5,4
(41,7)
Apsolutni minimum, °C (°F) −26,8
(−16,2) 		−23,4
(−10,1) 		−26,4
(−15,5) 		−13,2
(8,2) 		−9,0
(15,8) 		−3,2
(26,2) 		−2,7
(27,1) 		−1,0
(30,2) 		−4,0
(24,8) 		−10,9
(12,4) 		−19,3
(−2,7) 		−22,4
(−8,3) 		−26,8
(−16,2)
Količina padavina, mm (in) 68
(2,68) 		64
(2,52) 		70
(2,76) 		77
(3,03) 		72
(2,83) 		90
(3,54) 		72
(2,83) 		66
(2,6) 		91
(3,58) 		86
(3,39) 		85
(3,35) 		86
(3,39) 		928
(36,54)
Dani sa kišom 8 10 13 17 17 16 14 13 15 13 12 11 159
Dani sa snegom 10 12 9 2 0,2 0 0 0 0 2 6 12 53
Relativna vlažnost, % 79 74 68 67 68 70 69 69 75 77 76 81 73
Sunčani sati — mesečni prosek 57,1 83,8 125,6 152,3 191,7 207,1 256,3 238,2 186,6 148,8 81,2 40,7 1.769,4
Izvor #1: Pogoda.ru.net[7]
Izvor #2: NOAA (sun, 1961—1990)[8]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Butmirska vaza
Područje Glasinačke kulture
Područje rimske provincije Dalmacije
Bosna oko 1412. godine
Skopsko-bosansko krajište 1455. godine

Antičko doba[uredi | uredi izvor]

Sarajevska oblast je bila nastanjena još od mlađeg neolitskog doba. Iz tog vremena datira Butmirska kultura koju su otkrili austrougarski arheolozi još 1893. godine. Kultura je bila jedinstvena po svojoj razvijenoj grnčariji i zanatstvu. Na istom području kasnije se razvila i Glasinačka kultura, koja pripada Halštatskom periodu.

U predrimsko doba, ovu oblast su nastanjivali Iliri, koji su konačno potpali pod vlast Rimskog carstva na početku 1. veka nove ere. Područje oko današnjeg Sarajeva pripadalo je rimskoj provinciji Dalmaciji. Rimska kolonija Aquae Sulphurae postojala je iznad današnje Ilidže. Od Rimljana su ovaj prostor preoteli Istočni Goti. Carska vlast je kratkotrajno obnovljena za vreme vladavine Justinijana I.

Srednjovekovna Vrhbosna[uredi | uredi izvor]

Sloveni su naselili oblast tokom 6. i 7. veka. U ranom srednjem veku, stara Bosna je bila sastavni deo srpske države, što je posvedočeno u delima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita.

Tokom 12. veka, Bosna je stekla oblasnu samoupravu na čelu sa svojim banovima. Na području oko današnjeg Sarajeva postojala je župa Vrhbosna oko istoimenog mesta. Prema tradiciji, najstariji hrišćanski hram u toj oblasti sagrađen je na Vrelu Bosne, dok dokumenti svedoče da je 1238. godine u Vrhbosni sagrađen katedralni hram Svetog Pavla. Naselje i župa Vrhbosna su posvedočeni u izvorima iz 1244. i 1263. godine.

Početkom 15. veka, župa Vrhbosna se našla na udaru Turaka, koji su uspostavili svoja uporišta u toj oblasti između 1429. i 1451. godine. Nakon konačnog osvajanja Bosne 1463. godine stvoren je Bosanski sandžak, a na mestu stare Vrhbosne razvio se novi grad — Sarajevo. Ivan Jastrebov navodi podatak da su Turci imali običaj davati osvojenim gradovima nova imena, pa navodi Sarajevo koje se ranije zvalo Zlatni Do.[10]

Novovekovno Sarajevo[uredi | uredi izvor]

Intenzivni razvoj zanatstva i trgovine brzo su od Sarajeva stvorili bogat grad, raskrsnicu religija i kultura, trgovačkih puteva i svakojakih putnika. U 16. veku to je bio jedan od najbogatijih gradova na ovom području Balkana, kada su izgrađene i neke kapitalne građevine koje i dan-danas predstavljaju bisere arhitekture i civilizacije tog doba. Tada je u Sarajevu, kao zadužbina Gazi Husrev-bega, otvorena i Visoka škola, koja je u gotovo svemu podsećala na univerzitete u drugim velikim gradovima Evrope.

Za vreme turske vlasti, u Sarajevo se doseljavaju Jevreji isterani iz Španije, koji grade svoje sinagoge; grade se i pravoslavne, a zatim i katoličke crkve. Kao nijedan grad u Evropi, Sarajevo je — stešnjeno između planina — našlo u sebi prostora za sve tri velike svetske religije, kulture i civilizacije. Suživot koji je trajao vekovima stvorio je nove vrednosti, reklo bi se jedan novi kulturni i religijski sklad koji je odolevao mnogim istorijskim izazovima.[11]

Život u Sarajevu je 1930-ih bio 30% skuplji nego u Beogradu, zbog visokih troškova prevoza.[12]

Pravoslavlje u Sarajevu[uredi | uredi izvor]

Pravoslavna crkva u Sarajevu je postojala u 16. veku. Po narodnom predanju crkvu je izmolio sluga sultanovog zeta i vezira Usref-bega. Beg je pristao da nakon gradnje turske džamije, taj sluga Srbin podigne crkvu „ali veličine bivoleće kože”. Istorijski zapisi kažu da je izgorela ista bogomolja 8. jula 1556. godine, u vreme episkopa Isaije. Pravoslavni Srbi su nakon toga izabrali između sebe nekoliko uglednih ljudi, koji su imali da prikupljaju građu i nadziru gradnju crkve. Arhanđelski hram je i kasnije tokom ratova spaljivan i pljačkan. Srbi Sarajlije su otkupili mnoge crkvene stvari od pljačkaša, među kojima i Sv. Tekle, koje je srpski patrijarh Arsenije IV Jovanović poklonio sarajevskoj crkvi avgusta 1737. godine. Patrijarh se bavio tada u Sarajevu 111 dana. Od 1717. godine kada je mitropolit Dabrobosanski Milentije premestio svoju stolicu u Sarajevo, ta „Saborna crkva” je dobila prave razmere. Postavljen je novi templo, sa ikonama ukrašen i pozlaćen „iždivenijem srebrnik gospodina mitropolita D-B. kir Milentija Milenkovića”. Gradnja se otegla do 3. juna 1730. godine, ali već 1749. godine crkveno kube se načelo od zemljotresa, tako da se 1751. godine sa strahom (zbog opasnosti rušenja) ulazilo u nju. Tih godina je paša Kukavica utvrđivao sarajevskog grada zidine. Dopustio je majstorima graditeljima Srbima da svako veče po prekidu posla „mogu po jedan kamen poneti” za opravku crkvenog kubeta. Zaista, 1752. godine crkva je opravljena a osveštao ga je novi mitropolit Pajsije Lazarević, prethodni arhimandrit manastira Pive. Sledeći radovi 1762. godine su se odnosili na proširenje crkvenih vrata i prozora, porte i vrata na njoj. Takođe su izgrađivane i tvrde magaze jedna kao ostava u porti ali i još sedam spolja koje su izdavane trgovcima. U crkvi je krajem 19. veka sa leve strane bila mala kapelica tzv. Paraklis sa časnom trpezom, posvećen prazniku Pokrovu Presvete Bogorodice. Tu se svake godine o tom prazniku služila liturgija 1. oktobra. Još 1735. godine otvorena je srpska narodna škola uz novu crkvu.[13]

Druga sarajevska pravoslavna crkva je zidana polovinom 19. veka a posvećena je Presvetoj Bogorodici. Nalazila se gotovo u tadašnjem centru grada, sa desne strane Miljacke. Dominirala je u okolini sa pozlaćenim krstom i jabukom na vrhu tornja. Položen je temelj 13. juna 1863. godine, a završena je 1872. godine. Sva je od kamena, čak je i „aršin zidana tucanikom” da bi se zaštitila od vlage. Njene dimenzije su bile: duga 50 aršina, široka 30, a visoka do krova 20 aršina. Crkveni zvonik postavljen nad zapadnim vratim bio je visok 58 m. Crkva je imala pet kubeta, od kojih je treće („trulo”) najveće. Sve je to pokriveno olovom i kamenim pločama. Zbog čak 42 prozorska otvora, hram je bio previše osvetljen a što je uzeto kao „velika mana”. U crkvu se pored pozlaćenog arhijerejskog trona nalazi i jedan manji posrebreni „arhimandritski” i drugi za „zemaljskog vladara”. Templo je takođe bilo pozlaćeno učvršćeno za dva oltarska stuba. Pravili su ga i pozlatili Rusi majstori, a iznos od 2000 cekina uzeo je preduzimač Ivanov. Ikone na ikonostasu su ruske, pravljene se u Sergijevskom manastiru blizu Petrograda, trudom njegovog arhimandrita Ignjatija. Gotove ikone, dve manje plaštanice i priloge u novcu koje je skupljao i kod carske porodice poslao je požrtvovani Ignjatije u Sarajevo. Oko crkve je portanska ograda sa pozlaćeno-gvozdenim rešetkama, a u porti cveće i voće posađeno. Gotovu drugu sarajevsku crkvu osvetio je na Ilindan 1872. godine mitropolit Pajsije uz sasluženje 76 sveštenika. U vreme svečanosti koju je pratilo 10.000 pravoslavaca, bili su prisutna svih šest konzula, a obe paše (vojni i civilni) su bili smešteni preko puta u kući Sime Odovića. Počasna straža je bila ispred kuće, a grad je bio pun vojske koja je čuvala bezbednost gostiju. Tada je rukopoložen za arhimandrita Sava Kosanović. On će po volji ruskog cara Aleksandra II ići uskoro u Rusiju da skuplja priloge i ukrase za hram. Ostale su Sarajlije dužne 3500 cekina utrošenih za gradnju. Sava je bio uspešan u svojoj misiji; vratio se sa puno darova (knjiga, ikona, odeždi, sasudi i utvari) i 2000 cekina u novcu. Za njegov uspeh bio je zaslužan Rus, Nil Popov profesor na Moskovskom univerzitetu. Turski sultan je pod pritiskom stranih sila izdao ferman o gradnji te velike srpske crkve čak je i sa 500 cekina pomogao. Isto toliko cekina dao je i knez srpski Mihajlo. Mnogo je bilo priložnika i radnika na građevini, a najviše su se trudili Srbi trgovci — domaći ali i Srbi Dubrovčani, Tršćani, Bečlije i Beograđani; na sve što su pojedinci davali, oni su još po trećinu iznosa na to dodavali.[13]

Radila je u Sarajevu 1857. godine srpska narodna četvororazredna škola koju su pohađala deca iz bliže i dalje okoline.[14] Upravitelj srpskih škola (grada i okoline) bio je u to vreme Simo Samouković; najstariji učitelj sarajevske škole je tada bio Nestor Gojković.[15]

Evropski tokovi[uredi | uredi izvor]

Pogled na Sarajevo

Dolaskom austrougarske uprave na ove prostore 1878. godine, do tada uglavnom orijentalni grad Sarajevo ulazi u zapadnu Evropu krajem 19. veka. To je vreme snažnog prodiranja zapadnoevropske kulture, privrede, običaja i drugih civilizacijskih vrednosti na ove prostore. Tada se u Sarajevu grade moderne fabrike, otvaraju škole zapadnog tipa, a grad se obogaćuje zapadnoevropskom kulturom i arhitekturom; otvara se i Zemaljski muzej, jedna od najznačajnijih institucija kulture na Balkanu, danas nažalost zatvorena.

U Sarajevu se odigrao atentat na austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda, i to na Vidovdan (28. juna) 1914. godine. Događaj je bio pokretnica/povod za Prvi svetski rat. Srpska vojska pod vojvodom Stepom oslobodila je Sarajevo u novembru 1918.

Nakon rata, grad je došao na marginu interesa tadašnjeg režima i dinastije Karađorđevića, a može se reći da je Sarajevo između dva svetska rata stagniralo, pa i nazadovalo. Sarajevo je sedište eponimne oblasti u vreme KSHS, a zatim Drinske banovine u vreme KJ. Spomenik kralju Petru[16] je otkriven 11. novembra 1923.

Iza Drugog svetskog rata u Sarajevu se razvija industrija, školstvo, kultura i mnoge druge institucije, koje ga čine metropolom i glavnim gradom Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine. U tom periodu osniva se i univerzitet savremenog evropskog tipa, opera, mnoštvo muzeja i galerija, naučnih instituta i dr. Grad raste na više od 400.000 stanovnika. Takvom kosmopolitskom i modernom gradu svet poverava organizovanje 14. Zimskih olimpijskih igara, koje su sa velikim uspehom i održane 1984. godine.

Nakon raspada SFRJ, Sarajevo je postalo glavni grad Bosne i Hercegovine. Tokom Rata u Bosni i Hercegovini (1992—1995), grad je bio pod opsadom Vojske Republike Srpske 1.347 dana (u periodu 6. april 1992. — 14. decembar 1995), a od tada se 6. april slavi kao Dan Grada Sarajeva. Nakon rata, od dela predratnih opština u kojima su Srbi bili većina, osnovano je Istočno Sarajevo.

Politika[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Politička organizacija Sarajeva
Opštine grada Sarajeva (narandžasto) u sastavu Kantona Sarajevo

Grad Sarajevo se sastoji od četiri opštine: Stari Grad, Centar, Novo Sarajevo i Novi Grad, a zajedno sa susednim opštinama čini Kanton Sarajevo, koji je u sastavu Federacije Bosne i Hercegovine.

Grad Sarajevo je pre rata u Bosni i Hercegovini činilo deset opština: Vogošća, Ilijaš, Ilidža, Novi Grad, Novo Sarajevo, Pale, Stari Grad, Trnovo, Hadžići i Centar.

Nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma i reintegracije pojedinih naselja, nastaje Kanton Sarajevo, unutar kog se formira Grad Sarajevo iz četiri opštine.

Sa druge strane, delovi opština preratnog grada Sarajeva koji su ostali u Republici Srpskoj čine grad Istočno Sarajevo. Istočno Sarajevo se do odluke Ustavnog suda o neustavnosti naziva zvalo Srpsko Sarajevo. Grad Istočno Sarajevo čine opštine Istočni Stari Grad, Istočna Ilidža, Istočno Novo Sarajevo, Pale, Trnovo i Sokolac.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Popis stanovništva u SFRJ 1991: Sarajevo
Etnički sastav Sarajeva po naseljima
1991. godine
2013. godine

Broj stanovnika u Sarajevu se vidljivo povećava; 1910. godine Sarajevo je imalo 57.040 stanovnika, 1931. godine 78.180, a 1961. 175.424 stanovnika.

Prema Popisu stanovništva BiH iz 1991. godine, Grad Sarajevo (područje svih deset opština) imalo je 527.049 stanovnika. Naseljeno mesto Sarajevo, imalo je po istom popisu 416.497 stanovnika. Ostalih 110.552 stanovnika živelo je u 335 naseljenih mesta, u 10 opština. Prema konačnim podacima Popisa stanovništva BiH 2013. godine za Federaciju BiH koje je izdao Federalni zavod za statistiku a preuzela i objavila Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, u Gradu Sarajevu je popisano 275.524 lica, dok je u Kantonu Sarajevo popisano njih 413.593.[1]

Srbi su proterani iz Sarajeva nakon Odbrambeno-otadžbinskog rata, a na nivou Federacije BiH svedeni na statističku grešku.[17]

Nacionalnost[18] 1991. 1981. 1971. 1961. 1953. 1948.
Srbi 69.776 52.687 40.914
Jugosloveni 38.273 45.776
Muslimani 26.520
Hrvati 31.053 29.903 26.486
Crnogorci 4.539 3.193 1.846
Slovenci 1.375 1.476 1.408
Albanci 1.183
Makedonci 591 445 323
Česi 361 530
Mađari 296
Rusi 281
Poljaci 58
Romi 19
Italijani
Nemci
Bugari 49
Rusini i Ukrajinci 61
ostali Sloveni 92
ostali nesloveni 1.950
neopredeljeni muslimani 39.328
Ostali i nepoznato: 1.799 2.885
Ukupno: — — — 175.424 136.283 113.769
Nacionalnost[1][18] 2013. 1991. 1981. 1971.
Muslimani/Bošnjaci[a] 222.457 (80,74%) 182.369 (50,49%) 130.621 (43,01%) 111.501 (46,80%)
Srbi 10.422 (03,78%) 92.560 (25,63%) 74.199 (24,43%) 73.464 (30,81%)
Hrvati 13.604 (04,94%) 24.280 (06,72%) 25.850 (08,51%) 30.394 (12,75%)
Jugosloveni — 46.741 (12,94%) 61.175 (20,14%) 11.742 (04,92%)
Ostali i nepoznato: 29.041 (10,54%) 15.229 (04,22%) 11.857 (03,90%) 11.308 (04,74%)
Ukupno: [1]275.524 (00,00%) [18]361.179 (00,00%) [18]303.702 (00,00%) [18]238.409 (00,00%)
Demografija[1][18]
Godina Stanovnika
1910. 57.040
1931. 78.180
1948. 113.769
1953. 136.283
1961. 175.424
1971. 238.409
1981. 303.702
1991. 361.179
2013. 275.524

Religija[uredi | uredi izvor]

Krsni list iz 1883. izdat u Sarajevu

Konfesionalna slika Sarajeva je jedinstvena u Evropi, a zbog njene raznolikosti grad se neretko poredi sa Jerusalimom i Njujorkom.[19] Sarajevo je sedište reis-ul-uleme, poglavara Islamske verske zajednice u Bosni i Hercegovini, sedište Mitropolije dabrobosanske Srpske pravoslavne crkve, te sedište Vrhbosanske nadbiskupije Rimokatoličke crkve u Bosni i Hercegovini.

Urbanu sliku grada krase sakralni objekti četiri najvažnije svetske konfesije. Brojne džamije, crkve, katedrale, sinagoge, kao i ostali značajni verski objekti, nalaze se u samom centru grada Sarajeva, smešteni tek stotinjak metara jedni od drugih, što se i ne viđa tako često u drugim evropskim i svetskim gradovima i metropolama.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Privreda Sarajeva
Zgrada Bor banke na obali Miljacke u Sarajevu

Nakon decenija komunizma i godina rata, privreda Sarajeva je postala predmet rekonstrukcije i rehabilitacije.[20] Među brojnim ekonomskim znakovima, Centralna banka Bosne i Hercegovine otvorena je u Sarajevu 1997. godine, dok je Sarajevska berza počela sa radom 2002. godine. Velika gradska baza proizvodnje, administracije i turizma, kombinovana sa velikim neformalnim tržištem,[21] čini grad najvećim ekonomskim regionom Bosne i Hercegovine.

Iako je Sarajevo imalo veliku industriju tokom perioda komunizma, samo je par postojećih poslova učinilo tranziciju na kapitalističku privredu uspešnom. Sarajevska industrija sada uključuje industriju duvanskih proizvoda (FDS), nameštaja, automobila, te komunikacijske opreme. Kompanije smeštene u Sarajevu su B&H erlajns (prijašni Er Bosna), BH telekom, Bosmalov gradski centar, Bosnalijek, Energopetrol, Fabrika duvana Sarajevo, Sarajevska pivara itd.

Sarajevo ima jaku turističku industriju, a Lonli planet je gradu dodelio odlično 43. mesto na spisku najboljih gradova u svetu u 2006. godini.[22] Sportski turizam koristi postrojenja od olimpijskih igara iz 1984, posebno skijaška sredstva na obližnjim planinama Bjelašnice, Igmana, Jahorine, Trebevića i Treskavice. 600 godina istorije Sarajeva, uz delovanje zapadnih i istočnih carstava, takođe je velika turistička atrakcija. Sarajevo je usluživalo putnike tokom vekova, jer je predstavljalo važan tržni centar tokom Osmanskog carstva i perioda Austrougarske. Primeri popularnih destinacija u Sarajevu su Vrelo Bosne, Sarajevska katedrala i Gazi Husrev-begova džamija.

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Sarajevo je bilo prvi grad u Evropi sa celodnevnom tramvajskom linijom; od tog vremena nadograđeno je na moderne tramvaje

Položaj Sarajeva u dolini između planina ga čini kompaktnim. Uske gradske ulice i nedostatak parkinga ograničavaju automobilski saobraćaj ali dozvoljavaju bolju pešačku i biciklističku pokretnost. Dve glavne ulice u gradu su Titova i Zmaj od Bosne. Koridor 5C prolazi kroz Sarajevo povezujući ga sa Budimpeštom na severu i sa Pločama na jugu.[23]

Električni tramvaji, koji su u službi od 1885, najstarija su vrsta javnog prevoza u gradu.[24] Postoji sedam tramvajskih i četiri trolejbuske linije, te mnogo autobuskih. Glavna železnička stanica u Sarajevu se nalazi u severnom delu grada.

Železnička stanica u gradu

Međunarodni Aerodrom Sarajevo (SJJ) smešten je samo par kilometara jugozapadno od grada. Tokom rata aerodrom se koristio za letove UN-a i transport humanitarne pomoći. Od Dejtonskog sporazuma iz 1996. godine, aerodrom je otvoren za komercijalne letove u koje spadaju ponajviše letovi bosanskohercegovačke nacionalne avio-kompanije B&H erlajns, a zatim i oni ostalih svetskih avio-prevoznika kao što su Ostrijan erlajns, Alitalija, Lufthanza, Jat ervejz, Kroacija erlajns i dr. U 2004. godini, 397.000 putnika je proputovalo kroz Sarajevski aerodrom, za razliku od samo 25.000 iz 1996. godine.[25] Danas se aerodrom nalazi pred kolapsom, a razlozi za to su mnogobrojni: počev od opšte nebrige vlasti i same uprave, pa sve do — specifičnije govoreći — direktnog upropašćavanja aerodroma od strane Terkiš erlajnsa, koji je kao partnerska kompanija aerodromom upravljao određen vremenski period i bitno uticao na njegovo ekonomsko oslabljivanje.[26]

Kultura[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Kultura u Sarajevu
Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine u Sarajevu
Vila Mandić, primer arhitekture iz međuratnog perioda, danas Olimpijski muzej

Sarajevo je bilo dom mnogih različitih religija i etničkih grupa vekovima, dajući gradu brojne kulture. Bošnjaci, Srbi, Hrvati, Jevreji, i Slovenci su delili grad. Današnje stanovništvo grada većinom predstavljaju Bošnjaci, ali u prošlih par godina vidljivo je povećanje doseljenika iz istočne Azije.

Grad je bogat muzejima, uključujući Muzej Sarajeva, Ars Aevi muzej umetnosti, Zemaljski muzej (otvoren 1888. i dom sarajevske Hagade) Istorijski muzej Bosne i Hercegovine i Muzej literature i teatralne umetnosti Bosne i Hercegovine. U gradu je takođe smešteno Narodno pozorište, osnovano 1919, kao i Sarajevski ratni teatar. Druge kulturne institucije uključuju Sarajevski kulturni centar, Sarajevsku biblioteku, Umetničku galeriju BiH i Bošnjački institut.

Uništavanja vezana za rat,[27] kao i rekonstrukcija brojnih uništenih institucija i kulturnih i verskih simbola, uključujući Gazi Husrev-begovu biblioteku, Nacionalnu biblioteku, Sarajevski orijentalni institut te Muzej posvećen olimpijskim igrama 1984, doveli su do toga da se na različitim nivoima vlade donesu i utemelje jaki zakoni za zaštitu kulture i kulturnih institucija.

Istorijski, Sarajevo je bilo dom brojnih poznatih bosanskih pesnika i mislioca tokom Osmanskog carstva. Dobitnik Nobelove nagrade Vladimir Prelog je Sarajlija, kao i oskarovac Danis Tanović. U Sarajevu je rođen i kipar Josip Ivanović, jedan od najvećih savremenih kipara ovih prostora.

Sarajevo film festival, pokrenut 1995, postao je premijerni filmski festival na Balkanu. Sarajevska Zima i Sarajevski džez festival takođe su veoma poznati, kao i Baščaršijske noći, koje predstavljaju mesečni kulturni, muzički i plesni događaj.

Sarajevska škola pop-roka se razvila u gradu između 1961. i 1991. Ova vrsta muzike je počela sa bendovima (poput Indeksa, Bijelog dugmeta (Jutro (grupa)), Teške industrije, Ambasadora, Pro Artea, Vombaj štampe, Vatrenog poljupca), i pevača/tekstopisca Kemala Montena (1948—2015). Nastavila je sa razvojem u 1980-im, sa SCH, Plavim orkestrom, Zabranjenim pušenjem i Crvenom jabukom, završavajući ratom u 1992. Nakon rata, irska rok grupa U2 je bila prva grupa koja je posle rata svirala u gradu. Od pevača značajno je navesti sledeće: Zdravko Čolić, Hajrudin Varešanović, Jadranka Stojaković, Dino Merlin, Seid Memić Vajta...

Komunikacije i mediji[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Komunikacije i mediji u Sarajevu

Kao glavni i najveći grad Bosne i Hercegovine, Sarajevo je najveći centar medija u zemlji. Većina komunikacionih i medijskih infrastruktura je uništena tokom rata, ali rekonstrukcija koju je vodio visoki predstavnik Bosne i Hercegovine je pomogla modernizaciji industrije.[28] Na primer, internet je postao dostupan u gradu 1995. godine.[29]

Oslobođenje, osnovano 1943, najstarije su sarajevske dnevne novine i jedine koje su preživele rat. Ipak, ove novine su po rejtingu iza najčitanijeg Dnevnog avaza, osnovanog 1995, te Jutarnjih novina.[30] U druge lokalne periodične novine spadaju listovi Hrvatska riječ na hrvatskom jeziku i magazin Start, kao i nedeljne novine Slobodna Bosna i BH Dani.

Radio-televizija Bosne i Hercegovine je bosanskohercegovački javni TV servis smešten u Sarajevu, a zajedno sa FTV-om i RTRS-om čini grupu od tri javna emitera države Bosne i Hercegovine. Druge stanice u gradu su NRTV „Studio 99”, NTV Hajat, OBN, TV Sa, TV Alfa, Fejs TV, TV Vogošća i dr. Postoje i mnoge manje nezavisne radio-stanice, poput Radija M, RSG radija, eFM studentskog radija i Radija 202. Radio Slobodna Evropa, kao i par američkih i zapadno-evropskih stanica, takođe je dostupan u gradu.

Sport[uredi | uredi izvor]

Najpopularniji sportovi su fudbal, košarka i rukomet. Sportski život se prvenstveno odvija kroz dva sportska društva: SD Željezničar i SD Bosna. Oba društva imaju sekcije u više sportskih grana. Među velikim brojem sportskih kolektiva u gradu se ističu fudbalski klubovi Željezničar i Sarajevo, rukometni klubovi Željezničar i Bosna, muški košarkaški klub Bosna i ženski rukometni klub Željezničar. Grad je bio domaćin Zimskih olimpijskih igara 1984. godine.

Znamenitosti grada[uredi | uredi izvor]

Sarajevo ima dobro očuvan starim trgovački deo grada, popularnom Baščaršijom, koja je nastala za perioda osmanske vladavine u Bosni i Hercegovini. Ovaj deo grada obiluje jedinstvenim arhitektonskim ostvarenjima osmanske gradske arhitekture, među kojima su brojne potkupolne džamije, kao i tradicionalne forme orijentalne arhitekture poput konaka, hanova i bezistana. Nakon razaranja tokom proteklog rata, Baščaršija je ponovo obnovljena na opštu radost Sarajlija i njihovih gostiju.

Brana na Miljacki, na Bentbaši u podnožju Alifakovca

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Sarajevo je pobratim sa sledećim gradovima:[31]

Sarajevo je prijatelj sa sledećim gradovima:[32]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Muslimani su se na popisu 2013. izjašnjavali kao Bošnjaci.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013. — konačni rezultati popisa” (PDF). popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. 2013. Pristupljeno 19. 4. 2017. 
  2. ^ „(IT-98-29) Stanislav Galić” (PDF). 
  3. ^ Stanišić, Dušanka. „Za zločine nad sarajevskim Srbima 48 godina zatvora”. Politika Online. Pristupljeno 2021-06-14. 
  4. ^ „Grad Sarajevo: O Sarajevu”. Arhivirano iz originala 19. 4. 2017. g. Pristupljeno 19. 4. 2017. 
  5. ^ „Reke, jezera i izvori kantona Sarajevo”. Arhivirano iz originala 1. 7. 2015. g. Pristupljeno 1. 7. 2015. 
  6. ^ „Vodopad Skakavac”. www.sarajevo-tourism.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-01-23. 
  7. ^ a b „Pogoda: Klimat goroda”. Pogoda i klimat. Pristupljeno 25. 8. 2016. 
  8. ^ a b „Sarajevo Climate Normals 1961–1990”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 25. 8. 2016. 
  9. ^ Podaci FZS
  10. ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija. Beograd: Službeni glasnik. str. 284. 
  11. ^ „DW - Made for minds - Sarajevo, simbol mira i međureligijske tolerancije”. 
  12. ^ Vreme, 6. dec. 1936. g.
  13. ^ a b "Zastava", Novi Sad 1883. godine
  14. ^ Srbski dnevnik (1857). Novi Sad.
  15. ^ „Srpska Realka - Gimnazija u Sarajevu” (PDF). 
  16. ^ "Ilustrovani list", br. 47 - 1923, str. 12
  17. ^ „Srbi u Federaciji "statistička greška"!”. Večernje novosti. 2. 7. 2016. Pristupljeno 17. 5. 2017. 
  18. ^ a b v g d đ Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
  19. ^ „" Na Drini ćuprija ", Sarajevo 3/2017”. www.trt.net.tr. 2017-01-18. Arhivirano iz originala 2022-03-29. g. Pristupljeno 2021-01-23. 
  20. ^ Evropska komisija i Svetska banka. „Program Evropske zajednice za Sarajevo”. Pristupljeno 19. 4. 2017.
  21. ^ CIA (2006). „Bosna i Hercegovina — CIA”. Pristupljeno 24. 4. 2013.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. mart 2018)
  22. ^ Lonli planet (mart 2006). Put kroz najbolje gradove u Evropi.
  23. ^ Bosmal „Koridor 5C”. Pristupljeno 24. 4. 2013.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. mart 2008)
  24. ^ O tramvajima više na „virtualnosarajevo.com.ba”. Pristupljeno 19. 4. 2017.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. avgust 2012)
  25. ^ Zahid Krkić „Statistički podaci za Aerodrom u Sarajevu”. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  26. ^ Problemi u BH Airlinesu: Kako je Turkish Airlines uništio jedinu bh. aviokompaniju
  27. ^ Jane Perlez (12. 8. 1996) „Ostaci sarajevske biblioteke su simbol uništene kulture”. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  28. ^ Evropski žurnalistički centar (novembar 2002). „Krajolik bosanskohercegovačkih medija”. Pristupljeno 19. 4. 2017.
  29. ^ Jelenka Vockić-Avdagić. „Internet i javnost Bosne i Hercegovine”. Pristupljeno 24. 4. 2013.
  30. ^ Udovičić, Radenko (5. 3. 2002). „WHAT IS HAPPENING WITH THE OLDEST BOSNIAN-HERZEGOVINIAN DAILY: OSLOBODJENJE TO BE SOLD FOR 4.7 MILLION MARKS” [Šta se događa sa najstarijim bosanskohercegovačkim novinama: Oslobođenje se prodaje za 4,7 miliona maraka]. Arhivirano iz originala 1. 7. 2014. g. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  31. ^ „Gradovi pobratimi”. Arhivirano iz originala 17. 1. 2019. g. Pristupljeno 7. 1. 2017. 
  32. ^ „Gradovi prijatelji”. Arhivirano iz originala 7. 2. 2019. g. Pristupljeno 7. 1. 2017. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сарајево&oldid=27734938”