Vukovar

Vukovar
Glavni trg u Vukovaru
Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Hrvatska
Županija	Vukovarsko-sremska
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2021.	22.616
Aglomeracija (2021.)	23.536
Geografske karakteristike
Koordinate	45° 20′ 43″ S; 19° 00′ 08″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	108 m
Površina	100,26 km2
Vukovar Vukovar na karti Hrvatske
Ostali podaci
Gradonačelnik	Ivan Penava (DP)
Poštanski broj	32000 Vukovar
Pozivni broj	+385 32
Registarska oznaka	VU
Veb-sajt
www.vukovar.hr

Vukovar je grad u Hrvatskoj i administrativno središte Vukovarsko-sremske županije. Prema preliminarnim rezultatima popisa iz 2021. u gradu je živelo 23.536 stanovnika, a u samom naselju Vukovaru je živelo 22.616 stanovnika. Vukovar je najveća rečna luka na Dunavu u Hrvatskoj.

Geografski položaj

Vukovar, pristanište na ušću reke Vuke u Dunav, 19 km istočno od Vinkovaca, 36 km jugoistočno od Osijeka. Nadmorska visina grada je 108 m. Nalazi se na državnom putu D2 (Varaždin - Osijek - Vukovar - Ilok) i železničkoj pruzi Vinkovci - Vukovar. Veći deo grada nalazi se na blagim talasastim obroncima Fruške gore u Sremu, dok je manji deo u ravnoj Slavoniji.

Istorija

Rana istorija i antika

Vučedolska golubica istorijski simbol grada Vukovara.

Naseljenost vukovarskog kraja prati se kroz pet hiljada godina u kontinuiranom toku putem brojnih arheoloških lokaliteta. Ovde su značajne kulture mlađeg kamenog doba (neolita) starčevačka, vinčanska i sopotska. Temeljile su se na izgradnji trajnih naseobina. U upotrebi je polirano kameno oruđe, usavršena je proizvodnja keramike.

Migracijskim kretanjima i dolaskom novih etničkih skupina indoevropskog porekla uvode se i nove tehnologije. Počinje razdoblje bakarnog doba (eneolitik) s badenskom, kostolačkom i vučedolskom kulturom. Nastaju novi oblici proizvodnje, sahranjivanja i verovanja i složeniji društveni odnosi među ljudima. Način gradnje kuća i kultni predmeti svedoče o povezanosti s mediteranskim kulturnim krugom.

Vučedolska kultura posebno je značajna za vukovarski kraj. Ime je dobila po lokalitetu Vučedol, pet kilometara od Vukovara nizvodno na Dunavu. U vukovarskom kraju brojna su arheološka nalazišta iz bronzanog, starijeg i mlađeg gvozdenog doba, koja svedoče o životu Ilira i Kelta. Nekropola ilirskih grobova na Lievoj bari u Vukovaru dokazuje da je ovde bilo i veliko naselje.

Rimljani su u osvajačkim pohodima u poslednjim decenijama p. n. e. izbili na Dunav. Izgradili su brojna utvrđenja, kao granicu (limes) prema varvarskim plemenima. U vukovarskom kraju značajni su rimski lokaliteti Cornacum (Sotin), Cuccium (Ilok) i Ulmo (Tovarnik). Uz Dunav je vodio i važan rimski put. Rimska civilizacija u ovim krajevima uticala je na unapređivanje ekonomije, isušivane su močvare i zasađeni prvi vinogradi.

Mapa Vučedolske kulture stare nekoliko hiljada godina.

Naseljavanje Slovena

Pogled na Vukovar sa Dunava, početak 20. veka.

Propast rimske civilizacije, velika seoba naroda i avarsko-slovenska ekspanzija od šestog veka dalje dovela je do velikih promena. Međuriječje Dunava i Save poprište je velikih sukoba i interesa moćnih država toga vremena. U to vreme se ovde naseljavaju Srbi kao i drugi slovenski narodi.

Početke današnjeg Vukovara treba tražiti vrlo rano, što potvrđuju i arheološki podaci. Izuzetan topografski položaj visoke obale Dunava kod ušća Vuke bio je važna odbrambena tačka. U prvoj polovini 10. veka zabeleženo je da su Mađari opljačkali tvrđavu Vukovo. Na Levoj bari u Vukovaru istraženo je veliko groblje s brojnim nalazima koji pripadaju belobrdskoj kulturi. Datiranje ovih nalaza u 10. ili 11. vek najbolje potvrđuje da je u susedstvu bilo veliko naselje.

U sačuvanim pisanim dokumentima Vukovar se spominje već početkom 13. veka kao Volko, Walk, Wolkov, odnosno Vukovo. Od 14. veka sve je više u upotrebi pomađareni naziv Vukovar. U to je vreme Hrvatska je pod vlašću Ugara.

Vukovarska tvrđava bila je čvrsto zidana na visokoj dunavskoj obali. U gradu su stanovali bankari, trgovci i seljaci. Već 1231. godine, među prvima na tom području Vukovar je dobio status slobodnog kraljevskog grada. Poveljom hercega Kolomana potvrđene su povlastice, koje su štitile vukovarske stanovnike.

U Vukovaru je tada sedište velike Vukovske županije, koja se protezala između Dunava i Save. Vukovarski kraj je tada gusto naseljen, postojala su brojna su utvrđenja i kmetska sela. U crkvenom pogledu Vukovska županija je bila pod katoličkom nadbiskupijom u Pečuju.

Doba cara Dušana

Kod Vukovara je car Dušan ostvario drugu pobedu nad Ugarima kralja Lajoša.

Turska vladavina — 16. i 17. vek

Vukovarski korzo, Ulica cara Franje Josifa, početak 20. veka.

Sto pedeset godina turske vladavine donele su vukovarskom kraju velike promene. Turci su na svom pohodu 1526. godine, pod vođstvom sultana Sulejmana Veličanstvenog zauzeli sva utvrđenja uz Dunav, pa tako i Ilok i Vukovar, te su potom izvojevali veliku pobedu na Mohačkom polju.

Vukovar je izgubio strateški značaj, ali je ostao značajno trgovačko-bankarsko mesto na važnom i prometnom putu. Imao je nekoliko gradskih četvrti, bogomolje, prenoćišta i škole. Pred kraj turske vladavine imao je do 3.000 stanovnika.

U isto vreme Ilok je značajno tursko upravno i vojno sedište. Pretežno je naseljen muslimanima.

Tada je hrišćansko stanovništvo teško stradalo, povuklo se u šume ili je pobijeno. Na opustelo područje kao pomoćne turske čete dolaze Srbi, ali se povlače zajedno s turskom vojskom. Vukovar je oslobođen od Turaka 1687, a Ilok 1688. godine.

Ponovno naseljavanje — 18. i 19. vek

Panorama Vukovara iz 1912. prikazuje i neoromansku Vukovarsku sinagogu srušenu od strane komunista 1958. godine.

U Vukovaru je ostalo naseljeno pedesetak kuća. U opustošeni vukovarski kraj vraća se starosedelačko i novodoseljeno stanovništvo. U neka opustela mesta naseljavaju se pravoslavni Srbi i Šokci poreklom iz Hercegovine. U XVIII i XIX veku naseljava se i znatan broj Nemaca, Mađara, Jevreja, Rusina, Slovaka i Ukrajinaca. Tako ovo područje postaje višenacionalno.

Vukovar je sedište velike Sremske županije, koja se protezala između Dunava i Save, na istoku sve do Zemuna, na zapadu do Osijeka, osim područja Vojne krajine.

Od 1840. godine Vukovar je uključen u stalni parobrodski promet na Dunavu. Od 1878. godine priključen je na železničku prugu. Vukovarska luka je najveća pretovarna luka u ovim krajevima.

Spori razvoj industrije u Vukovaru utiče na mali porast stanovništva grada. Po popisu stanovništva iz 1900. godine u Vukovaru živi 10.400 među kojima Srbi čine jedan od tri najbrojnija naroda u gradu.

Razvoj nauke i kulture

U skladu sa svojim položajem u ekonomskom i administrativnom pogledu Vukovar se razvio u prosvetno, kulturno i zdravstveno sedište.

U 18. veku u Vukovaru već deluje ranarnica, a lečenjem se bave i neki franjevci. Prvi diplomirani lekar deluje od 1763. godine. Krajem 18. veka ovde je vladala velika sremska kuga. Prva mala bolnica otvorena je tek 1857. godine.

Već od 1730. godine Vukovar ima razvijeno narodno školstvo. Iz franjevačke škole razvila se narodna škola u Starom Vukovaru. Novi Vukovar ima svoju školu. Šegrtska škola osnovana je 1886. a gimnazija 1891. godine.

U Vukovaru je osnovana štamparija 1867. godine i izdavala je prve vukovarske novine na nemačkom jeziku »Der Surmier Bote«. Kasnije je radilo više štamparija, a od brojnih novina isticale su se »Sriemske novine«, koje su izlazile gotovo tri decenije na prelazu u 20. vek.

U Vukovaru su delovali brojni likovni stvaraoci.

Vukovar ima svog nobelovca češkog porekla Lavoslava Ružičku. Rođen je u Vukovaru 1887. godine, a Nobelovu nagradu za hemiju dobio je 1939. godine.

Srbi u Vukovaru

Dvorac Elc sa perivojem na staroj razglednici.

Srbi u Vukovaru žive od najranijih vremena, i doseljavali su se u različitim istorijskim periodima. Svoj trag ostavili su u samim temeljima grada, njegovoj kulturi, tradiciji, duhovnosti gde su doprineli sveukupnom razvoju grada Vukovara kroz vekove sa drugim narodima koji žive na tom području. Rudolf Horvat u knjizi o Sremu navodi podatke, na osnovu starih dokumenata, da su žitelji Pačetina (1696.), pored ostaloga, morali i u vreme kosidbe voziti seno u Vukovar, za Race koji onde borave. U jednom zapisu od 10. jula 1608., zapisano je da Vukovar nastanjuju Ugari i Raci. Bartol Kašić je 1612. bio u Vukovaru i dva puta zapisao da je tu jezik ilirski i da se Ister na ilirskom kaže Dunav. Johan Vilhelm fon Taube je kao vladin savetnik, službeno boravio u Slavoniji i Sremu 1776. i 1777. godine. U opisu Vukovara je zapisao da su od 3600 žitelja, preko polovine pravoslavni. Od katolika je spomenuo Nemce u Novom Vukovaru. Pominje se u dokumentima 1708. godine Stojan Radojković birov vukovarski, 1860. godine je "glavar" Pavle Kuzmanović. Dvojica Vukovaraca, Gavra Dimić i Teodor Petrović priložili su pre 1741. godine prilog od 175 f. za gradnju manastirske crkve u Privinoj glavi. Poslanik na Crkveno-narodnom saboru bio je 1744. godine Peša Dimić iz Vukovara. Prvi poznati vukovarski pretplatnici srpske knjige javljaju se 1794. godine. Uzeli su jednu vrednu istorijsku knjigu za koju se nadaleko čulo. Rajićevu istoriju pribavili su: Lazar Popović i kupci Jovan Ignjatović, Teodor Petrović, Trifon Gavrilović i Ilija Plavšić. Paroh prenumerant istog naslova bio je pop Ignjatije Mihajlović.

Po mitropolijskom izveštaju iz 1865. godine, u Vukovaru je po državnom popisu bilo 1600 žitelja, a po crkvenom (pravoslavnom) je bilo 1347 duša. Do tada je bilo dve pravoslavne parohije, i to druge i četvrte platežne klase. Izvršiće se redukcija, tako da će ostati samo jedna parohija. Godine 1885. u Vukovaru je bilo 1447 žitelja.

Saborna crkva Svetog Nikole u Vukovaru izgrađena je između 1733. i 1737. godine na mestu stare drvene crkve iz 1690. godine. Za nju su Srbi u to vreme Turcima plaćali "tapijsku taksu" za crkveno zemljište koja je iznosila tadašnjih 300 akči. Tada je seobom Srba iz srpskih krajeva broj srpskog pravoslavnog stanovništva znatno povećan u gradu Vukovaru, pa je bila potreba da se izgradi mnogo veći crkveni objekat za potrebe pravoslavnog stanovništva grada, čemu se i pristupilo 1733. godine, donacijama bogatih građana Srba i pravoslavne crkve. Svakako se može jasno utvrditi međutim da su Srbi u ovom gradu imali crkvu i pre prve velike Seobe Srba te da je u samom gradu bila zajamčena sloboda veroispovesti. Druga crkva, Svete Petke izgrađena je u prelepom prirodnom ambijentu izletišta Adica, nedaleko od središta grada 1808. godine kada su Srbi plaćali grofu Elcu dva dukata godišnje za zemljište na kome se nalazi crkva. Veleposednik Aleksa Paunović je na svom imanju "Trešnja" do 1893. godine podigao pravoslavnu crkvu i poklonio je vukovarskoj crkvenoj opštini. Uz to je odredio 20 lanaca svoje zemlje za njeno izdržavanje.

Zgrada obnovljenog zdanja Srpskog doma

Pretplatu za "Novine serbske" u Beču, primao je 1813. godine u Vukovaru, Trifon Gavrilović. Poznato učeno delo, prevod Stefana Živkovića stiglo je 1814. godine i u Vukovar, među tamošnje Srbe: Nikolu Plavšića i Vasilija Lazarevića. Biografije slavnih Srba "muževa" od Vojića, kupili su prenumeracijom 1815. godine nekoliko Vukovaraca: Vasilije Lazarević lebcelder, Jovan Mihajlović - kupac, Teodor Medinac, Arsenije Jovanović, Nestor Amidžić - sabov i Pavel Janković - lebcelder. Isajlovićeva knjiga o istoriji trgovine došla je u ruke Vukovarca, Georgija Petrovića militarski činovnik. Tražen je i dalekosežni raskošni Vukov rečnik 1818. godine, od strane Vukovaraca trgovaca: Vasilije Lazarević, Gavrilo Gavrilović, Đorđije Ćirić, Jovan Popović i Pavle Papulić. Vukove srpske pesme kupio je pretplatom 1823. godine Vukovarac, Jovan Gavrilović - 20 egzemplara. Vidakovićevu istorijsku knjigu pribavio je 1823. godine jedini u Vukovaru, kupac Lazar Marković. Pretplatu za "Serbski letopis" skupljao je 1826. godine u Vukovaru, trgovac Jovan Gavrilović. Srpsku knjigu - ćiriličnu, kupilo je 1829. godine nekoliko građana vukovarskih: trgovci - Dimitrije Popović, Gavro Stepanac i Vaso Marković, zatim Pavo Adamović lebceder, gđa Marija Mihailović i dve gospođice Kristina Gavrilović i Julijana Stajić. Mađarsko-srpska gramatika bila je potrebna i vukovarskim trgovcima. Nabavili su je 1833. godine pretplatom: Vasilije Marković, Gavra Stepajčević i Konstantin Mihajlović. U Vukovaru se među pretplatnicima jedne srpske knjige 1847. godine sreće izvesni Gavril Nedović živopisac, što može imati veze sa radom u hramu. Nalazi se te godine u Vukovaru i ime izvesnog Jovana Pecikozića zlatara, uz Glišu Pecikozića kujundžiju. Na skupštini Matice srpske održanoj 1866. godine u Pešti, učestvovali su stari članovi iz Vukovara: Jovan Nikolić, dr A. Rogulić, a prijavili su se za nove članove: Mita Bira sa 10 f., Vasa Mihajlović 10 f., Jovan Miković vel. sudac 10 f. Članovi Društva za Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu bili su 1866. godine: grof Karol Elc i Svetozar Kušević - Blacki.

Županijska palata u Vukovaru.

"Radnički Dom", najvrednije delo istoricizma u gradu dao je izgraditi vukovarski veleposednik Aleksa Paunović 1895.

Stigao je u Vukovar 1733. godine kao učitelj Ukrajinac, Timotej Levandovski. On i njegove kolege (koje su produžile dalje) su došli na teritoriju srpske Mitropolije, po pozivu mitropolita Vićentija Jovanovića. Još 1750. godine pominje se "magister" Grigorije u Vukovaru, koji uči decu pismenosti. Prenumerant Rajićeve istorije bio je 1794. godine učitelj Georgije Perčević. Poznati pedagoški pisac i učitelj Adam Dragosavljević je bio aktivan član srpskog građanstva u Vukovaru između 1830—1838. godine. Javlja se kao prenumerant Vukovih dela i učitelj nemačkog jezika. Tu se i oženio Marijom Ristić. Vukovarsko građanstvo na čelu sa trgovcem Justinom Mihailovićem davala je jaku podršku Vuku Karadžiću. Vukovar je tada nazivan "Tvrđava Vukovaca". Vukovarac Mihailović Vukov prijatelj i poštovalac je inače bio ujak pesnika Branka Radičevića. Boravio je Vuk u tom romantičnom gradiću više puta; najduže, pola godine proveo je zimu 1837—1838. godine, uživajući gostoprimstvo Vukovarčana. Vuk je po odlasku, decembra 1838. godine pisao Mihailoviću: "Ja znam, da ni u kakvom mestu naroda našega nemam više takovijeh prijatelja kao u Vukovaru". Mihailović je imao veliki afinitet prema nacionalnoj kulturi: "njegova magaza kraj dućana, bila je prava knjižnica". Tu su svraćali mnogi književni radnici, posetioci, jer je domaćin bio ne samo gostoljubiv, nego i kulturan i radoznali čitalac, koji je pratio kulturne tokove u srpstvu.

Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj, iz 1846. godine pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1734. godine. Kada je reč o crkvenim matičnim knjigama, matica rođenih je početa 1734. godine, ali se redovno i tačno vodi tek od 1777. godine. Slično je i za maticu venčanih, početak je 1734. godine, a tačno se vode od 1768. godine. I matica umrlih se vodi od 1734. godine, ali pravilno i redovno tek od 1869. godine (ili 1837). U Vukovaru se 1846. godine pominju dve bogomolje, od kojih je jedna gradska, a druga van grada. U gradu je saborna crkva posvećena Letnjem Sv. Nikoli iz 1732. godine, a na mestu zvanom Dobra voda, je kapela posvećena Sv. Paraskevi. Izvan varoši su 1905. godine dve vodice, svaka sa kapelom - za prvu je rečeno, a druga kapela je posvećena Sv. Panteliji. Templo u Nikolajevskom hramu je 1854. godine obnovio ikonopisac Isajlović. Te 1846. godine u Vukovaru je popisano 1.629 pravoslavnih duša. Sveštenstvo su činili protoprezviter Pavel Spaić koji vodi crkvene protokole, i pop Uroš Lazarević koji je katiheta u školi. U Vukovaru su 1846. godine bile dve normalne škole. Školskoj deci koje je bilo 137, predavali su učitelji Teodor Šević (1847. je prve klase) i Georgije Jovičić. Vukovarski parosi su bili: prota Petar Kuzmanović (-1846), Uroš Lazarević (administrator 1846-1847), Pavel Spaić (1846-1847), Kuzman Stanić (administrator 1860-1867), Ilija Perkaćanski (1868—1895), Dušan Popović (kapelan, pa 1895. administrator).

1869. u Vukovaru je osnovano srpsko pevačko društvo Javor.

Do 1888. godine Milan Konjević je bio učitelj vukovarski, pa prešao u Buđanovce. Drugi učitelj "namestni" Đorđe Đorđević je iz Vukovara iste godine otišao u Irig. U mestu 1905. godine radi komunalna škola sa jednim zdanjem. Učiteljsko telo čine: Nikola Jovanović i Dane Uzelac učitelji i Katinka Bogdanović učiteljica. U osnovnu redovnu školu je zaista išlo 120 učenika (od stasalih 137), a u nedeljnu samo šest.

U Vukovaru je rođen 1814. godine Dimitrije Popović sveštenik i učitelj, profesor Somborske preparandije, književnik. Ostavio je velikog traga svojim životom i delom, prvo u Segedinu a potom u Somboru, gde je i umro 1882. godine.

Barokni Dvorac Elc iz kojeg u toku rata delatnici Muzeja Vojvodine uspevaju spasiti mnoge vrednosti, prva je građevina bombardovana od strane JNA u Vukovaru za vreme rata 1991.

Vukovarac, advokat Milan P. Jovanović poznati dopisnik lista "Zastave", krajem 1899. godine postao je dopisni član Instituta za međunarodno pravo u Milanu. On je bio do tada bio jedini član tog italijanskog instituta, sa područja Austrougarske monarhije.

Vukovarci su se odazvali 1895. godine akciji prikupljanja novca za gradnju spomenika poslednjem srpskom despotu Stefanu Štiljanoviću. Bilo je mnogo darodavaca, a treba navesti samo neke, poput: Aleksa Paunović veleposednik sa 10 f., Stevan Stanišić je od drugih skupio ukupno 12 f. 50 novčića i to najviše su dali, Srpska zanatlijska zadruga sa 5 f. i Štedionica Staro Vukovarska sa 1 f.

Prema popisu od 2022. godine udeo Srba u Vukovaru spao je ispod 30 procenata.

Hrvati u Vukovaru

Prisutnost biskupa Štrosmajera (Strossmayer) 1874. u Vukovaru je, po Rudolfu Horvatu, pojačala hrvatsku svest vukovarskih građana. Vođe vukovarskih Hrvata srednom druge polovine 19. veka su bili Dragutin Alt, Ivan pl. Maršo, Ladislav Najpar i Ferdinand Ketig (Kettig). 29. aprila 1878. se u Vukovaru konstituisala Hrvatska katolička tiskovna zadruga, koja je 11. maja iste godine izdala prvi broj nedeljnika Sriemski Hrvat. Prvi urednik je bio Dragutin Alt, a glavni saradnik Ivan Maršo. Po smrti Alta, drugi urednik Sriemskog Hrvata bio je Ferdinand Kettig. 1878. nastaje Vukovarsko pjevačko i glazbeno društvo koje je na svojoj prvoj glavnoj skupštini 27. oktobra uzelo ime Hrvatsko pjevačko i glazbeno društvo Dunav. Predsednik je bio Josip Brandeker (Brandecker), potpredsednik Deutsch, tajnik Rikatti, blagajnik Vujnović, a odbornici Kettig, Früster, Eisenthal, Kirchbaum, Laudenbach... Da se pojača hrvatstvo u Vukovaru, održan je od 19. do 22. avgusta 1878. prvi sastanak hrvatskih đaka, sa izletom lađom po Dunavu do Iloka. Ladislav Najpar je bio jedan od prvih pobornika hrvatstva u Sremu.

20. vek

Glavni članak: Razgraničenje Srbije i Hrvatske 1945. godine

Srbi tokom 18, 19, i početkom 20. veka bili u Austro-Ugarskoj monarhiji među vodećim trgovcima i zanatlijama u Vukovaru. Oni su imali Srpsku kreditnu banku osnovanu još 1899. godine. Zatim Zanatlijsku zadrugu 1876. čiji je osnivač Srbin, Sava P. Lazić. Zatim Srpska opančarska zadruga osnovana još 1901. godine. Dobrotvorna zadruga Srpkinja i dr. Na najstarijem trgu u Vukovaru, na uglu ulica Dr. Franje Tuđmana i Zmajeve, nalazi se zgrada "Magaze Mihailović" - rodna kuća majke srpskog pesnika Branka Radičevića, Ruže Mihailović-Radičević. Ova zgrada u baroknom stilu izgrađena je krajem 18. veka a u vlasništvu porodice Mihailović bila je od 1780. godine te je u njoj otvorena prva "Srpska Čitaonica" u gradu u kojoj su se čuvale knjige i čitala štampa koja je redovno pristizala iz Beograda, Sremskih Karlovaca, Pešte i Beča. Bila je jedno od okupljališta uglednih vukovarskih Srba.

Ugledni srpski trgovci, advokati, profesori, privrednici, bogati sloj građanstva aktivno je učestvovao u društvenom životu ovog grada. Često su primali u goste ličnosti iz dvojne monarhije, a danas su to istorijske ličnosti koje su ostavile traga ne samo u srpskoj već i evropskoj kulturi. Među poznatim Srbima grada Vukovara su imena Zaharija Stefanovića Orfelina, osnivača prvog časopisa na celom slavenskom jugu koji je napisao i čuvenu pesmu "Plač Serbiji" zatim Jovana Gavrilovića, jednog od tri namesnika u Kneževini Srbiji, u vreme kada je maloletan knez, a posle kralj bio, Milan Obrenović te mnogi drugi poput Justina Mihajlovića i dr.

Saborna crkva Svetog Nikole.

Svakako treba posebno istaknuti ime Alekse Paunovića bogatog građanina i trgovca vlasnika i graditelja preko 60 zdanja u središtu grada, koji je usled nedostatka prostora za značajna kulturna dešavanja u gradu dao izgraditi čuveni vukovarski "Grand Hotel" danas poznatiji kao "Radnički Dom". Ova građevina danas jedan od glavnih simbola grada Vukovara i najmonumentalnije delo arhitekture istoricizma u gradu. Izgrađena je po projektu poznatog srpskog arhitekte Vladimira Nikolića od 1895. do 1897. a posedovala je uz ugostiteljske sadržaje i vlastitu bioskopsku salu. "Grand Hotel" davan je kasnije u zakup da bi ga Paunovići konačno prodali 1918. godine. Tada je u Vukovaru jačao radnički pokret te su ga radnici osnovavši radničku zadrugu otkupili i pretvorili u "Radnički Dom".

Po srpskom izvoru iz 1905. godine Vukovar je varoš sa 267 srpskih domova (od 1837) u kojima je živelo 1259 pravoslavnih duša (od 9719 stanovnika). Iako su po broju stanovnika oko 13%, po zemljišnom posedu Srbi su držali 49%. U mestu su od javnih zdanja srpska pravoslavna crkva i komunalna škola. Sveštenstvo čine: pop Ilija Perkaćanski paroh i pop Slavko Stanisavljević kapelan rodom iz Vojke. Crkva gradska je u dobrom stanju, parohija je druge platežne klase, ima parohijski dom i biblioteku. Postoji parohijsko pravoslavno groblje. U gradu Vukovaru su u isto vreme oko 1905. godine delovala tri novčana zavoda. "Srpska kreditna banka dd u Vukovaru" osnovana je 1899. godine, a preinačena u kreditnu zadrugu 1907. godinu da na kraju bila kreditna banka. Njena deonička glavnica iznosila je 1905. godine 89.406 k, a čista dobit za 1907. godinu iznosila je 13.233 k. Upravu zavoda činili su prvi ljudi: upravitelj Sima Tepić i predsednik dr Vasa Stojanović. Drugi zavod osnovan još 1876. godine bio je "Štedionica u Vukovaru", sa deničkom glavnicom od 120.000 k. To je bila nacionalno mešovita interesna grupa, koja je dobro poslovala. Njena čista dobit iznosila je za 1907. godinu 60.809 k. Na čelu štedionice bili su 1905. godine: predsednik Mihajlo Mihajlović i knjigovođa Franjo Štajninger. Na kraju treba pomenuti "Prvu srpsku opančarsku zadrugu u Vukovaru" osnovanu 1901. godine. Njen kapital je bio vrlo mali, udeli zadrugara iznosili su samo 3.000 k, a čist dobitak za 1907. godinu bio je 1.761 k. Na čelu Uprave bili su Šoka Tucaković predsednik i Aleksandar Stanišić nepoznate funkcije.

Prepoznatljive zgrade sa svodovima u centru grada.

Godine 1905. u Vukovaru je umro tamošnji trgovac Toša Ilić - veliki srpski dobrotvor. Testamentom je ovaj inače pretplatnik lista "Srpsko kolo", ostavio lepe poklone srpskim gradskim ustanovama. Dao je društvu "Privrednik" - 2000 k, vukovarskoj srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini 2.000 k, srpskom pevačkom društvu "Javor" - 500 k i isto toliko, dobrovoljnom vatrogasnom društvu u Vukovaru. Nije zaboravio ni Maticu srpsku, Srpsko narodno pozorište i Srpsku veliku gimnaziju novosadsku - dao je svakoj po 100 k. Na svetog Savu 1905. godine Srbi su u gradu (17 godina pre Hrvatskog doma) otvorili "Srpski Dom u Vukovaru" građen prilozima građana. Dom je sagrađen na mestu na kojem je prethodno bila zgrada, koja je izgrađena 1822. godine, i služila i kao škola, ali i za potrebe srpskog pevačkog društva "Javor", a u zgradi su se redovno održavali svetosavski balovi. Pod krovom Srpskog doma svoj prostor su našli: srpska narodna škola, ženska dobrotvorna zadruga, kreditna zadruga, gimnastičko društvo "Soko" i pomenuti "Javor".

U noći između 18. i 19. septembra 1991. aktiviran je eksploziv na crkvi Svetog Nikole što je dovelo do znatnih oštećenja na crkvi. Po svedočenjima očevidaca eksploziv su postavila dvojica pripadnika Zengi. Srušen je gornji deo zvonika, krovna konstrukcija i svod crkve. Unutrašnjost crkve potpuno je demolirana i izgorela, ali je srećom zahvaljujući lokalnom sveštenstvu dobar deo ikonostasa spašen i prenesen u Novi Sad, u Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture Vojvodine gde je obnovljen i čeka se njegov povratak u Vukovar čim se završe radovi na obnovi hrama koje finansira Vlada Republike Hrvatske. Firma "Stanišić" iz Sombora koja je davno izradila vitraže za ovaj vukovarski hram, izradila je po originalnim nacrtima nove vitraže za Crkvu Svetog Nikole i oni su postavljeni 2014. godine.

Nakon Drugog svetskog rata komunističke vlasti oduzeli su crkvi Srpski Dom i uknjižile ga na ime gradske firme Velepromet. Srpski Dom teško je stradao u ratu 1991. godine, nakon rata deo enterijera je obnovljen te je služio za verska okupljanja umesto teško oštećenog hrama Svetog Nikolaja, do njegove obnove.

Nakon dugogodišnjeg sudskog spora oko vlasništva objekta Srpska pravoslavna crkva zajedno sa Srpskim Narodnim Vijećem 2017. otkupljuje zgradu Srpskog Doma te se u bliskoj budućnosti planira njegova potpuna obnova i dogradnja dodatnog objekta koji će zajedno sa zgradom doma predstavljati važan kulturni i društveni centar srpskog naroda u ovim krajevima.

Grad Vukovar je 2014. godine, začudo, ipak odao priznanje svom sugrađaninu Aleksi Paunoviću, i na zgradi bivše galerije Bauer u samom središtu grada postavio mramornu ploču sa njegovim imenom ispisanu zlatnim slovima na ćirilici.

Kod Vukovara je na Dunavu, počevši od 30. oktobra 1918, zaustavljeno 50 brodova i 217 šlepova raznovrsne robe, čime je spasen ogroman plen koji je na kraju rata opljačkan iz Srbije - bilo je tu poljoprivrednih proizvoda, stoke, pokućstva, ratnog materijala, čak i električnih vodova i stubova.

Juna 1920. godine u Vukovaru je održan Drugi kongres Socijalističke radničke partije (komunista), na kom je ona promenila naziv u Komunistička partija Jugoslavije.

U Kraljevini SHS Vukovar je bio središte Sremske oblasti 1922–29. U Kraljevini Jugoslaviji su uvedene banovine, Vukovarski srez je prvo pripadao Drinskoj a zatim Savskoj banovini. Formiranjem Banovine Hrvatske, Vukovar je postao njen deo, mada je grupa Srba potpisala Vukovarsku rezoluciju kojom je traženo isključenje.

Krajem 1934. bilo je javljeno da će se grad zvati Vukovo, što bi bilo "čisto nacionalno ime".

Drugi svetski rat

O važnosti Vukovara i Borova za kraljevinu Jugoslaviju svedoči i trodnevna poseta tadašnjeg srpskog patrijarha Gavrila Dožića. Patrijarhova poseta odigrala se 18. novembra 1939. godine, samo nekoliko meseci nakon proglašenja Banovine Hrvatske koja je zakonski počela da postoji 26. avgusta iste godine u samo predvečerje Drugog svetskog rata. Uočavajući bojazan za sudbinu Kraljevine Jugoslavije uoči izbijanja Drugog svetskog rata kao i strah od međunacionalnih podela među Srbima i Hrvatima koje su sa proglašenjem Banovine Hrvatske već uveliko narasle patrijarh je obišao vukovarski kraj. O poseti srpskog patrijarha izveštavali su i državni radio i štampa. Tekstove o tome objavili su beogradsko „Vreme“ i „Politika“ od 20. novembra, međutim, najopširniji izveštaj, koji je i glavni izvor ovog teksta, osvanuo je u novinama „Borovo“ od 24. novembra.

Muzej Vučedolske kulture.

Patrijarh Gavrilo u posetu Vukovaru krenuo je kako bi u ovdašnjem hramu sv. Nikole osvetio nova zvona, ali je tom prilikom posetio i franjevački samostan svetih Filipa i Jakova gde je primljen od strane Franjevaca i jevrejsku sinagogu gde ga je primio rabin Izrael Šer. Patrijarh je doputovao vozom iz Beograda, a svečano je dočekan još u Vinkovcima i pozdravljen od strane, kako navodi tadašnji list "Borovo", „mnogobrojnih predstavnika verskih i građanskih vlasti, ustanova i udruženja“. Na stanici ga je dočekao i direktor fabrike Bata Toma Maksimović koji je na svečanosti osvećenja novih zvona bio i kum.

Nakon što je prenoćio u vili direktora fabrike Bata patrijarh se u nedelju 19. novembra rano izjutra uputio prema Vukovaru. Sve kuće, sva nadleštva i ustanove u Vukovaru bile su okićene zastavama, a patrijarha je celim putem pozdravljao narod. „Ulice su bile prepune građana i ljudi iz bliže i dalje okoline Vukovara, dok su pred školama i pravoslavnom crkvom đaci pravili špalir, držeći u ruci zastavice i cveće“, piše list „Borovo“. Patrijarha je dočekao poverenik banske uprave grada Vukovara dr Antun Topalović poželevši mu u ime građana Vukovara dobrodošlicu. Zahvalivši mu na dobrodošlici patrijarh je između ostalog rekao:

Ja dolazim među vas da vas kao poglavar srpske crkve pozdravim i podelim svoj patrijarški blagoslov, da vas upozorim na vašu najsvetliju dužnost, na mir koji crkva želi, na bratstvo i ljubav. A svi smo, u to sam uveren, voljni da sve naše sile upotrebimo za dobro naše otadžbine.

Kasniji događaji, jačanje nacionalizma i velikohrvatskih ideja kod proustaški orijentisanih vukovarskih Hrvata i potom stvaranje Nezavisne Države Hrvatske stvara se potpuno nova klima u gradu izuzetno nepovoljna posebno za vukovarske Srbe i Jevreje ali i druge nehrvate u gradu.

Crkva svetih Filipa i Jakova u Vukovaru, skoro potpuno uništena u tromesečnom razaranju grada, nakon rata je potpuno obnovljena.

Na dan proglasa NDH masa ekstremnih Hrvata u Vukovaru manifestujući svoje oduševljenje divljačkim demonstriranjem protiv Srba i svega što je srpsko, došla je pred spomenik kralja Aleksandra I ujedinitelja i srušila ga. Skinula je kraljevu bistu i glavu okrenula ka zemlji urlajući "neka se napase ciganski i vlaški kralj". Srpske i Jevrejske institucije devastirane su ili uništene, uništavane su srpske zanatske radnje i trgovine, svi natpisi na ćirilici u središtu grada i dalje, otimačina i pljačka do tada ne zabeležena u istoriji grada i planski zatiran srpski nacionalni identitet na ovim prostorima na kojima Srbi žive stotinama godina što se u konačnici ipak nije uspelo.

Dana 28. aprila 1941. Iste noći (kao u Gudovcu kod Bjelovara) kod Vukovara, na obali Dunava, druge ustaše su zaklale još 180 Srba i bacile njihove leševe u reku.

Grad je bio sedište tzv. Velike župe Vuka, koja je obuhvatala ceo Srem.

Na zboru u Vukovaru, 8. jula 1941. godine, Mile Budak je naročito isticao i naglašavao da Srbi koji žive u Hrvatskoj nisu Srbi nego „dotepanci“ (prosjački doseljenici) s istoka, koje su Turci doveli sa sobom u Srijem kao nosače i sluge. „Oni su ujedinjeni samo sa pravoslavnom crkvom, a mi nijesmo uspjeli da ih asimiliramo. Međutim neka znaju da je naša lozinka: Ili se pokloni ili se ukloni „

Kako dobrovoljce i koloniste tako su i druge Srbe ustaške vlasti prisilno iseljavale sa teritorije svoje države. Avgusta 1941. ustaše su iz Vukovara sve bogatije Srbe i intelektualce "prisilno prebacili u Srbiju, a njihovo celokupno imanje zaplenili u korist NDH". Iz Borova kao i iz drugih sela vukovarskog sreza, pokrenuli su veliki broj Srba. U selu Silašu naredili su da se svi Srbi isele u roku od pola sata, a u njihove kuće su doveli Hrvate iz Zagorja. Dr. Jova Novaković lekar iz Borova priča kako su njega, njegovu porodicu i još mnogo Srba iz Borova nasilno iselili. 22. avgusta 1941. godine došlo je u njegovo dvorište 10 ustaša naoružanih puškama i mitraljezima i naredili mu da se za 10 minuta sa dvoje dece spremi za polazak i ponese samo najpotrebnije stvari. Novaković je naredbu izvršio u određenom roku: poveo je decu, uzeo svežanj stvari, poveo služavku i došao na stanicu gde je već čekalo, oko 30 porodica sa decom. Posle četvoročasovnog iščekivanja potrpali su ih u furgone koje su spolja "zamandalili" ne rekavši kuda ih vode. vozili su se 24 sata, onda se voz zaustavio na stanici Gunja. Tu su čekali 3 i po sata dok su ih istovarili, potrpali na seljačka kola i odvezli 14 km ispred Brčkog "i istovarili nas na jednoj goloj poljani na obali Save preko puta Brezovog Polja". Odatle su posle prebačeni u Srbiju.

Barokno gradsko jezgro nakon obnove.

Odmah u početku vlasti su gotovo po svim srpskim radnjama, udruženjima i novčanim zavodima postavili komesare. U Sremu u vukovarskom srezu, "sva srpska preduzeća: banke, trgovine kao i crkvena opština, dobili su komesare koji su ključeve od radnji i od kasa uzeli sebi u džepove". Crkvena opština morala je da plaća svom komesaru Horvatoviću, "propalom vukovarskom sajdžiji, inače pijanici i moralnoj propalici". 2.400 dinara mesečno. Kako to nije bilo predviđeno crkvenim budžetom komesar je sebi platu obezbedio tako što je otpustio crkvenog pojca Paju Prodanovića učitelja, kao i blagajnika i perovođu. U Vukovaru profesor veronauke u realnoj gimnaziji fra Silvester Zubić i "pobornik u ustaškom logoru u Vukovaru, i fratar katoličkog manastira Sv. Bone kod Vukovara, kao i sveštenik iz Lukača, srez Virovitica Stjepan Janković poznati su kao vatreni pobornici pokatoličavanja Srba. U Vukovaru samo tokom okupacije naseljeno je preko 1.000 Hrvata. Na pustarama Ada, Palača, Salaš u okolini Vukovara pre rata su bili kolonizovani Srbi – dobrovoljci iz Prvog svetskog rata, a pod ustaškom upravom tokom rata, svi su proterani. Na mesto njih došlo je oko 1.000 Hrvata iz Zagorja. S druge strane, meta genocida bilo je nekoliko srpskih sela i grad Vukovar u kojem je pobijeno preko 1.000 Srba. Ta sela stradala u Drugom svetskom ratu, bila su središte novih ustaških napada u građanskom ratu devedesetih. To su Bobota, Vera, Trpinja, Bršadin, Markušica, Ostrovo, Negoslavci.

Raspad Jugoslavije

Glavni članci: Ubijanja Srba u Vukovaru i Bitka za Vukovar

Barokno gradsko jezgro u ruševinama nakon borbi 1991. godine

Promene u Jugoslaviji krajem osamdesetih, jačanje velikohrvatskog i velikosrpskog nacionalizma na svim područjima, različiti lokalni i međunarodni interesi dovode do početka krize u Jugoslaviji. Najžešći okršaj i sukob dešava se baš u Vukovaru, etnički izmešanom gradu koji ima strateški položaj na Dunavu.

Početkom rata u Hrvatskoj, nakon proglašenja nezavisnosti u samom gradu počinju da izbijaju pojedini sukobi i miniranje srpskih lokala. Sve je u Vukovaru počelo pre ratnih sukoba tj. u proleće 1991. godine sa miniranjem srpskih kuća i lokala, a zatim je tokom juna, jula i avgusta nastavljeno sa odvođenjima Srba sa radnog mesta ili pod okriljem noći koji su potom divljački ubijani i bacani u Dunav.

Svim tadašnjim stanovnicima Vukovara dobro je poznato da su teror nad Srbima sprovodile oružane grupe kojima je komandovao tadašnji predsednik vukovarskog HDZ-a Tomislav Merčep. O tome je najbolje svedočanstvo napisao poverenik hrvatske Vlade za Vukovar Marin Bilić Bili koji je Franji Tuđmanu, ali i Ivici Račanu, Draženu Budiši i drugima, avgusta 1991, poslao pismo u kojem, između ostalog, piše o Merčepovom teroru u Vukovaru ali značajnijih reakcija hrvatskih vlasti nije bilo što se kasnije pokazalo kobnim, niti je do danas Hrvatska pristala da pronađe tela nestalih vukovarskih Srba za kojima porodice do danas tragaju kako bi ih mogle mirno sahraniti.

Opsada Vukovara

Vukovarski Vodotoranj sa vidljivim oštećenjima nastalim tokom rata.

Ratni sukobi u samom gradu i okolini započeli su 13. avgusta 1991. i trajali su 87 dana. Jugoslovenska narodna armija je na kraju zauzela grad 18. novembra. Vukovar je bio prvi grad iz kojeg su borbom potisnute hrvatske snage. Bitka za Vukovar trajala je 87 dana, a u njoj je, kako se procenjuje, poginulo između 3.000 i 5.000 ljudi, uglavnom civila. U sukobima je razrušeno 90% grada. Sa obe strane počinjeni su stravični zločini, posebno poznati: ubijanje Srba na obalama Dunava i najveći zločin na vukovarskom području u toku rata, stravičan masakr na poljoprivrednom dobru Ovčara gde je po procenama ubijeno oko 200 Hrvata, te pripadnika drugih naroda među kojima i troje Srba svih izvedenih iz vukovarske ratne bolnice. I danas se na obe strane traga za nekoliko stotina Vukovarčana čija sudbina ne zna što predstavlja veliko opterećenje kako za porodice nestalih tako i za međunacionalne odnose u samom gradu.

U opsadi Vukovara učestvovalo je oko 30.000 vojnika JNA i veliki broj pripadnika teritorijalne odbrane i paravojnih snaga, dok su hrvatske snage, prema procenama najpre brojale oko 1.800 ljudi ali je taj broj kasnije rastao. Sa hrvatske strane komandant odbrane Vukovara bio je Mile Dedaković Jastreb a komandant kriznog štaba Tomislav Merčep.

Komandant oružanih snaga JNA na početku rata bio je Bajo Bojat a zamenio ga je pukovnik Mile Mrkšić, komandant operativne grupe "Jug". General Andrija Biorčević bio je komandant jedinica Novosadskog korpusa na vukovarskom ratištu. U Srbiji dolazi do prisilne mobilizacije, mnogi vojni obveznici odbijaju da krenu u rat i napuštaju zemlju, na području Vojvodine čak 80% vojnih obveznika odbilo je mobilizaciju i dezertiralo.

U tromesečnim sukobima grad je potpuno razrušen te se ovaj sukob smatra jednim od najdramatičnijih sukoba u skoro 800. godina postojanja ovog grada. Sem izuzetno velikih ljudskih gubitaka, vukovarska kulturna i verska baština a posebno industrijska infrastruktura potpuno su devastirani u ratu. Tako su nekada veliki Jugoslovenski giganti poput kombinata "Borovo" i vukovarskog "Vuteksa" teško stradali u ratu i do danas nisu potpuno obnovljeni.

Kraj rata i novije doba

Hrvatski Dom Vukovar, gradsko pozorište.

Civilna vlast u gradu uspostavljena je početkom decembra 1991. Doneta je odluka da Vukovar bude centar srpskog autonomnog entiteta, odnosno Srpske oblasti Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema. Predsednik Vlade te oblasti bio je Goran Hadžić a Slavko Dokmanović je bio predsednik Skupštine opštine Vukovar. Istočna Slavonija bila je pod upravom prelazne administracije UN (UNTAES) do 15. januara 1998. kada je Erdutskim sporazumom vraćena u ustavno-pravni poredak Republike Hrvatske. Samom mirnom reintegracijom izbegnute su velike civilne žrtve u slučaju obnavljanja sukoba, te je mirna reintegracija hrvatskog Podunavlja jedan od uspešnijih projekata pod vođstvom UN čiji predstavnik je bio general Žak Pol Klajn, uz učešće hrvatskih predstavnika predvođenih Vesnom Škare Ožbolt, Ivicom Vrkićem kao i predstavnicima lokalnih Srba pod vođstvom Vojislava Stanimirovića. Nakon mirne reintegracije kreće obnova grada koji je do danas uglavnom u potpunosti obnovljen.

Poslednjih godina Vukovar beleži dramatičan pad broja stanovništva zbog izuzetno loše ekonomske situacije u gradu. Stanovništvo grada se tako sa predratnih 47.000 u novije vreme svelo na tek nešto više od 25.000 ljudi.

Spomenik za 200 ekshumiranih žrtava, među kojima i troje srpske nacionalnosti, ubijenih na poljoprivrednom dobru Ovčara kod Vukovara.

Srpsko stanovništvo grada Vukovara ostaje do danas u dobrom broju kako u gradu tako posebno u mestima oko grada Vukovara gde su Srbi u velikoj većini što je delom i zasluga njihovom kompaktnom držanju i povoljnom geografskom položaju u odnosu na mesta gde Srbi žive u ostatku države. Dok je u novije vreme uprkos pritiscima dela lokalnih nacionalista u samom gradu ali i nemarom vlade u Zagrebu, srpski nacionalni korpus u tom delu Hrvatske ojačao kako na kulturnom tako posebno na verskom planu jer su mnogi verski objekti srušeni u ratu do danas mahom obnovljeni a u jačanje zajednice Srba na istoku Slavonije i zapadnog Srema posebno veliki doprinos daje Republika Srbija uz podršku Srpske pravoslavne crkve koja se na ovim prostorima obnovila i uspešno radi na oživljavanju srpske zajednice na celom pomenutom prostoru.

Nakon mirne reintegracije hrvatskog Podunavlja 1997. godine, prognano hrvatsko stanovništvo postepeno se vraća na svoje prostore, kako u grad Vukovar tako i u okolna mesta sa hrvatskom većinom - Sotin, Opatovac, Marinci, dok se selo Bogdanovci, potpuno razoreno u ratu 1991., potpuno revitalizuje a stanovništvo se vraća svojim kućama. Obnovom stambenih objekata, bolnica, škola, crkava, Hrvatskog doma i dr. kulturnih institucija važnih za hrvatski narod, posebnim programima vlade Republike Hrvatske za Vukovar u celosti ali i međunarodne zajednice kao i delovanja lokalne katoličke crkve i pozitivnog pristupa njenih predstavnika na ovim prostorima, bivšeg biskupa Marina Srakića i sadašnjeg Đure Hranića kroz pomoć zajednici na lokalu hrvatska zajednica u gradu Vukovaru postepeno se obnavlja.

U moderno vreme uprkos višegodišnjem ulaganju u približavanju dve najveće zajednice u gradu, delovanja u tom pravcu kako ulaganjem u infrastrukturu i razvojnim programima kroz obrazovanje, povezivanjem mladih programima za mlade na nivou grada, nepoverenje između dve zajednice i dalje postoji. Prema podacima Matične kancelarije u Vukovaru, 2013. je godine u Vukovaru sklopljeno 269 brakova. Do kraja 2014. godine, sklopljeno je 217 brakova, od čega 35 mešovitih brakova. Poseban problem je razdvojenost hrvatske i srpske dece od vrtića do srednje škole što pojačava kasnije nepoverenje i u skladu sa tim otežava kasniji život u gradu.

Stanovništvo

Glavni članak: Popis stanovništva u SFRJ 1991: Vukovar

Ušće reke Vuke u Dunav.

Broj stanovnika po popisima

godina popisa	2011.	2001.	1991.	1981.	1971.	1961.	1953.	1948.	1931.	1921.	1910.	1900.	1890.	1880.	1869.	1857.
br. stanovnika	27.683	31.670	46.735	41.959	38.830	25.763	20.616	18.994	12.738	12.116	12.149	11.557	11.205	10.234	9.453	8.162

• napomene:

Nastao iz stare opštine Vukovar. Do 1961. deo podataka sadržan je u opštini Borovo, a do 1981. u opštini Trpinja. U 1991. povećan pripajanjem delova područja opština Borovo i Trpinja. U 2001. povećan pripajanjem dela opštine Tompojevci.

Vukovar (naseljeno mesto)

Broj stanovnika po popisima

godina popisa	2011.	2001.	1991.	1981.	1971.	1961.	1953.	1948.	1931.	1921.	1910.	1900.	1890.	1880.	1869.	1857.
br. stanovnika	26.468	30.126	44.639	39.898	36.813	23.740	18.705	17.223	10.862	10.242	10.359	9.719	9.494	8.741	8.050	7.070

• napomene:

U 1991. povećano pripajanjem delova područja naselja Bršadin i Trpinja (opština Trpinja), naselja Lipovača i naselja Borovo (opština Borovo). Do 1961. deo podataka sadržan je u naseljima Borovo (opština Borovo) i Lipovača, a do 1981. u naseljima Bršadin i Trpinja (opština Trpinja).

Popis 2021.

Na popisu stanovništva 2021. godine, grad Vukovar je imao 23.175 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:

Popis 2021.‍
Hrvati			14.605	63,02%
Srbi			6.890	29,73%
Rusini			323	1,39%
Mađari			220	0,95%
Ukrajinci			165	0,71%
ostali i nepoznato			972	4,19%
ukupno: 23.175

Popis 2011.

Na popisu stanovništva 2011. godine, grad Vukovar je imao 27.683 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:

Popis 2011.‍
Hrvati			15.881	57,37%
Srbi			9.654	34,87%
Rusini			440	1,59%
Mađari			347	1,25%
Ukrajinci			224	0,81%
ostali i nepoznato			1.137	4,11%
ukupno: 27.683

Popis 1991.

Popularno gradsko izletište, park-šuma Adica.

Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Vukovar je imalo 44.639 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:

Popis 1991.‍
Hrvati			21.065	47,18%
Srbi			14.425	32,31%
Jugosloveni			4.355	9,75%
Rusini			919	2,05%
Mađari			694	1,55%
Ukrajinci			509	1,14%
Muslimani			194	0,43%
Albanci			166	0,37%
Slovaci			147	0,32%
Crnogorci			130	0,29%
Nemci			94	0,21%
Makedonci			68	0,15%
Slovenci			65	0,14%
Rusi			45	0,10%
Poljaci			41	0,09%
Romi			35	0,07%
Česi			32	0,07%
Bugari			10	0,02%
Grci			8	0,01%
Italijani			8	0,01%
Jevreji			6	0,01%
Rumuni			5	0,01%
ostali			22	0,04%
neopredeljeni			1.129	2,52%
region. opr.			47	0,10%
nepoznato			420	0,94%
ukupno: 44.639

Političko i administrativno uređenje

Crkva Svetog Roka

Vukovar je administrativno središte Vukovarsko-sremske županije.

Vukovar je podeljen na gradska naselja: Vukovar-centar, Sajmište, Petrova Gora, Mitnica, Novi Vukovar, Vukovar-Borovo, Lužac, Dobra Voda te prigradska naselja Sotin, Grabovo (uključuje Ovčaru i Jakobovac) te Lipovaču.

Vukovar ima status grada. Gradonačelnik je nosilac izvršne vlasti i zastupa grad Vukovar. Gradonačelnik se bira na izborima svake 4 godine. Trenutni gradonačelnik Vukovara je Ivan Penava (HDZ) koji je osvojio drugi mandat na redovnim lokalnim izborima 2017. godine. Gradonačelnik ima dva zamenika koji se biraju u isto vreme kada i gradonačelnik grada. Ustavnim zakonom Republike Hrvatske o pravima nacionalnih manjina, srpskoj nacionalnoj manjini priznaje se pravo na zastupljenost u gradskoj skupštini.

Jedan zamenik gradonačelnika bira se iz redova pripadnika srpske nacionalne manjine. Na lokalnim izborima 2017. najveći broj glasova na manjinskoj listi osvojio je kandidat Demokratske srpske stranke Srđan Milaković koji je time postao i zamenik gradonačelnika grada Vukovara iz redova srpske nacionalne manjine.

Privreda

Pre rata Vukovar je bio jedan od najrazvijenijih područja u bivšoj državi. U gradu su svoja sedišta imala neka od najvećih kombinata u bivšoj Jugoslaviji, vukovarski "Vupik", "Vuteks" i svakako najveći jugoslovenski proizvođač gume i obuće Borovo, kombinata koji je svojevremeno zapošljavao više od 26.000 radnika dok danas neprivatizovan zavisi od podrške države a broj radnika desetostruko je manji od predratnog. Sam rat 1991. godine zaustavio je razvoj Vukovara, kako usled velikih razaranja tako i usled nedostatka stanovništva koje se prepolovilo te je njegov broj danas tek polovina predratnog.

Nakon mirne reintegracije, Vlada Republike Hrvatske 2001. godine donosi "Zakon o obnovi i razvoju grada Vukovara". Neuspela privatizacija preduzeća u tranziciji ali ipak u najvećoj meri ratna zaostavština te loša infrastruktura, nedovoljno razvijena putna mreža i nedovoljno iskorišćeni potencijali položaja grada na reci Dunav, onemogućila je snažniji ekonomski oporavak i razvoj grada do današnjih dana.

Vukovarska luka na Dunavu.

Luka Vukovar nekada jedna od vodećih luka u SFRJ, teško je stradala u ratu ali je nakon reintegracije započela obnova tog za Vukovar veoma značajnog privrednog objekta. U periodu 1997—2000. započela je sanacija ratom oštećenih objekata Luke Vukovar, računa se da je ukupan iznos investicija bio 5,5 miliona evra. Nakon njene sanacije došlo se do spoznaje da konkurentnost luke u međunarodnom smislu neće biti moguće održati u okviru dotadašnjih prostora i kapaciteta. U kasnijim godinama ulaganjima učešće generalnih tereta u ukupnom pretovaru povećao se višestruko te se danas u luci pretovara više tereta nego osamdesetih godina 20. veka kada je luka bila najaktivnija.

Pošto je luka bila preferencijalna luka severnih, industrijski razvijenih delova Bosne i Hercegovine, a kako su ti krajevi uglavnom teško stradali u ratu, iz tih razloga nedostaju velike količine ugljena, koksa i čelika koji su nekada vukovarskoj luci donosili i do milion tona pretovarene robe.

U današnje vreme došlo je do oporavka pre svega poljoprivrede koja je u rukama velikih privrednih subjekata Hrvatske poput Agrokora (Vupik) i dr. U gradu su otvorene firme koje se bave poslovima farmaceutike, trgovine, vinogradarstva, prehrane, građevinskog materijala i dr.

Posebne zone ulaganja su

• područje kombinata Borovo
• područje privredne zone Vukovar d.o.o
• lučko područje
• područje zone male privrede na Priljevu
• industrijsko područje prema Vinkovcima na autoputu D55
• podunavska slobodna zona
• područje nekadašnje ciglane

Turizam

Hotel Lav, na mestu nekadašnjeg hotela srušenog posle 1945.

Turizam u Vukovaru pre svega je vezan za položaj grada na reci Dunav. Najveći značaj Dunava je njegova saobraćajna funkcija. Pogranični smeštaj grada osnovna je odrednica njegovog saobraćajno-geografskog i turističko-geografskog položaja. Nakon ponovnog uspostavljanja rečnog saobraćaja na Dunavu koji je bio zaustavljen rušenjem novosadskih mostova 1999, na proputovanju Podunavljem od Nemačke do Crnog mora, u Vukovar svake godine kruzerima pristiže veliki broj turista. Naspram drugih delova Hrvatske kao turističke zemlje, ovaj deo Hrvatske slabije je posećen kako zbog još loše infrastrukture, koja se zadnjih godina obnavlja, tako i zbog nedovoljne promocije.

Blizu centra grada nalazi se Park-šuma Adica koja je uređena za rekreaciju i odmor a odnedavno dopunjena i eko etno centrom u kojem se predstavljaju razni tradicionalni obrti, a sadrži i ugostiteljske sadržaje.

Jedna od glavnih prednosti Vukovara je bogato istorijsko nasleđe grada. Kontinuitet naseljavanja ovih prostora seže 5.000 godina u prošlost.

Najvažnija praistorijska kultura je Vučedolska kultura iz vremena eneolitika čijih nalazišta je mnogo, a odnedavno na lokalitetu se nalazi i moderan Muzej vučedolske kulture. Barokni centar grada takođe je veoma atraktivan. Kroz grad prolazi i biciklistička staza koja se spaja sa svim regionalnim stazama. S obzirom da je grad na dve reke, postoje uslovi za ribarenje, plovidbu rekama i veslanje.

Svake godine u gradu se održavaju mnogi festivali: najpoznatiji, "Vukovar Film festival", festival glumca, vukovarske božićne svečanosti i dr.

Jedna od najposećenijih građevina u gradu je Vukovarski vodotoranj, kao jedan od glavnih ratnih simbola grada, zatim Dvorac Elc, arheološki park Vučedol sa zaštićenim prirodnim područjem i sl. Postoje i nekolicina memorijalnih parkova poput "Memorijalnog parka Dudik", ali i mesta koja podsećaju na nedavni rat 1991. godine, "Memorijalno groblje žrtava domovinskog rata" i "Mesto sećanja Vukovarska bolnica".

Gradske znamenitosti

Najstariji vukovarski vodotoranj i zgrada Galerije Bauer na obali Dunava.

• Dvorac Elc je barokna građevina kompleksnog tipa izgrađen je između 1749. i 1751. Od 1968. godine u njemu je smešten Gradski muzej Vukovar. Gradnju dvorca započeo je vlasnik vukovarskog feuda grof Anzelmo Kazimir Elc, pripadnik plemićke porodice koja se ubraja u nemačko praplemstvo. Izgrađen je u stilu jednostavnog baroknog-ranoklasicističkog dvorca više puta je proširivan te se od skromne kurije razvio do reprezentativnog dvorca srednjoevropskog izgleda.
• Barokni centar grada sa starim baroknim kućama i poznatim vukovarskim arkadama
• Radnički dom, najreprezentativniji barokni objekat u gradu, nekada je u njemu bio hotel "Grand" te ga neki i dan danas tako nazivaju.
• Palata Sremske županije izgrađena za potrebe Vukovske Županije danas je u njoj sedište Vukovarsko-Sremske županije.
• Palata Kotarske oblasti, reprezentativna zgrada u kojoj se danas nalaze županijski i opštinski sud.
• Hram Svetog Nikole, Vukovar u samom središtu grada glavni je i najveći pravoslavni hram u Vukovaru.
• Pravoslavna crkva Svete Petke na Dobroj vodi u Vukovaru nalazi se u Park-šumi Adica u prelepom ambijentu. Poseduje lepi ikonostas u duborezu a od davnina ispod crkve je izvor lekovite vode " Izvor svete Petke"
• Pravoslavna crkva Stefana Dečanskog u Borovu naselju novoizgrađeni je hram SPC u vukovarskoj gradskoj četvrti Borovo Naselje, crkva je iznutra oslikana spoljašnji izgled crkve kombinacija je srpsko-vizantijskog i rumunskog stila gradnje crkava.
• Mauzolej porodice Paunović jedan od najlepših secesijskih objekata u gradu.
• Mauzolej porodice Stanić u okviru Starog pravoslavnog groblja.
• Crkva svetih Filipa i Jakova u Vukovaru treća je po dužini u Hrvatskoj nakon Zagrebačke i katedrale u Đakovu. Samostan poseduje i biblioteku a crkva je pravi biser barokne umetnosti. Ispod crkve je i kripta vukovarskih grofova Elc, obnovljena 2017. i otvorena za posetioce.

Obrazovanje

Veleučilište Lavoslav Ružička, Vukovar.

Osnovne škole

• OŠ Dragutin Tadijanović, Vukovar
• OŠ Antun Bauer, Vukovar
• OŠ Nikola Andrić, Vukovar
• OŠ Siniša Glavašević, Vukovar
• OŠ Blago Zadro, Vukovar
• OŠ Mitnica, Vukovar
• OŠ Josip Matoš, Vukovar

Srednje škole

• Gimnazija Vukovar
• Ekonomska škola Vukovar
• Tehnička škola Nikole Tesle, Vukovar
• Strukovna škola Vukovar
• Muzička škola Vukovar

Visokoškolske ustanove

• Veleučilište Lavoslav Ružička, Vukovar, studijski programi
  • studije ekonomije
  • studije prava
  • studije fizioterapije
• Sveučilište u Splitu, odeljenje za strukovne studije
  • studije ekonomije
  • studije informatike
  • upravno pravne studije
• Sveučilište Josipa Jurija Štrosmajera u Osijeku, dislocirani studij u Vukovaru
  • studije ekonomije
  • studije prava
• Visoka učiteljska škola - dislocirani studij u Vukovaru

Sport

Siniša Mihajlović.

Sportskim objektima na području grada Vukovara od početka 2017. upravlja gradsko preduzeće "Sportski objekti Vukovar". Grad Vukovar poseduje višenamensku sportsku dvoranu "Borovo Naselje" kapaciteta oko 3.000 gledalaca u sklopu koje je i mala sportska dvorana kao i dvorana za kuglanje, od skora i atletska dvorana kao i teretana. Sportska dvorana u Vukovaru izgrađena je za potrebe Stonoteniskog prvenstva Jugoslavije, 1978. koje se održalo u gradu Vukovaru.

Na području grada nalazi se i nekoliko stadiona : gradski stadion Vukovar, stadion Vuteks-Sloge Vukovar i stadion Vukovara 1991. u Borovu Naselju.

28.02.2017. otvoren je kompleks bazena sa velikim olimpijskim bazenom koji ima dozvole za sva međunarodnim takmičenjima i predstavlja jedan od najmodernijih kompleksa u Hrvatskoj u ovom trenutku, i dva spoljna bazena.

• Sportsko društvo Vukovar '91
• HNK Vukovar 1991, fudbalski klub
• HNK Borovo Vukovar, fudbalski klub
• HNK Radnički Vukovar, fudbalski klub
• ŠNK Dunav Sotin, fudbalski klub
• NK Vuteks Sloga Vukovar, fudbalski klub, nastao sjedinjavanjem FK Vuteks i FK Sloga
• NK Lipovača, fudbalski klub
• HNK Mitnica, fudbalski klub
• ŽOK Vukovar, ženski odbojkaški klub
• RK Borovo Vukovar, rukometni klub
• KK Vukovar, košarkaški klub
• KK Borovo Vukovar, košarkaški klub
• AK Maraton Vukovar, atletski klub
• VK Vukovar, veslački klub
• BK Borovo Vukovar, boks klub

Znamenite ličnosti

Lavoslav Ružička, dobitnik Nobelove nagrade za hemiju 1939.

• Lavoslav Ružička, hemičar, dobitnik Nobelove nagrade
• Jovan Stanojević, episkop humski
• Zaharije Orfelin, srpski pisac, prosvetitelj, slikar, istoričar
• Jakov Orfelin, srpski slikar
• Dimitrije Vučenov, srpski književnik, književni kritičar, prevodilac
• Jovan Gavrilović, srpski istoričar, veliki dobrotvor
• Zoran Bognar, srpski pesnik, prozaik i književni kritičar
• Siniša Mihajlović, srpski fudbaler
• Milan Mačvan, srpski košarkaš
• Marina Miletić, odbojkašica
• Đorđe Radišić, srpski književnik
• Branimir Građanski, slikar i pesnik
• Sandra Paović, hrvatska stonoteniserka
• Mirna Jukić, hrvatska plivačica
• Pavao Pavličić, hrvatski književnik
• Siniša Glavašević, hrvatski novinar
• Vlado Štefančić, hrvatski režiser, radijski i tv voditelj
• Stjepan Supanc, hrvatski revolucionar, arhitekta i političar
• Milan Gajić, srpski fudbaler

Partnerski gradovi

• Bač
• Mostar
• Dubrovnik
• Sinj
• Bački Petrovac
• Zagreb
• Karlovac

Galerija

• 
  Srbin iz Vukovara, 1866.
• 
  Ratom oštećeni vodotoranj
• 
  Most Žana Nikolijera
• 
  Memorijalno groblje žrtava domovinskog rata
• 
  Spomen park Dudik pre obnove
• 
  Spomen ploča na kući nobelovca Lavoslava Ružičke
• 
  Luka Vukovar

Literatura

• Radojević, Mira (1992). „Sporazum Cvetković-Maček i pitanje razgraničenja u Sremu” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 10 (1-2): 61—72. 
• Radojević, Mira (1996). „Srpsko-hrvatski spor oko Vojvodine 1918-1941” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 14 (2): 39—73. 

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt (jezik: hrvatski)
• Srpstvo Vukovara kroz vekove („Večernje novosti“, feljton, novembar 2013) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. novembar 2013)
• [1] Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine
• Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.