Berba iva trave na planini Ozren
| Berba iva trave na planini Ozren | |
|---|---|
 Iva trava | |
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Bosna i Hercegovina |
| Zajednica | Lokalna nevladina organizacija - Klub Sokol |
| Predlagač | Federalno ministarstvo kulture i sporta |
| Na osnovu | prijedloga Regionalnog muzeja u Doboju |
| Datum upisa | 2011. |
| Svetska baština Uneska | |
| Lista upisa | Unesko |
| Unesko oznaka | Reprezentativna lista nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečenstva |
| Datum upisa | 2018. (13. sjednica) |
| Lokacija upisa | 01289 |
Berba iva trave na planini Ozren[1] je vekovni narodni običaj stanovnika sela oko planine Ozren u verovanju o izuzetnoj lekovitoj moći te trave ubrane na dan obeležavanja Usekovanja glave svetog Jovana Krstitelja (11. septembar).
Istorija[uredi | uredi izvor]
Vekovna praksa branja iva trave obavlja se isključivo na dan obeležavanja Usekovanja glave svetog Jovana Krstitelja (11. septembar) [2], kao i kontinuitet u verovanju o izuzetnoj lekovitoj moći te trave ubrane na taj dan, pa otud i poslovica "trava iva od mrtva pravi živa". Ubrana na taj pravoslavni praznik, iva se suši i čuva tokom godine. Piju je bolesni, a i zdravi da preduprede bolesti i nedaće. Ovaj običaj prihvatile su i mlađe generacije. Praksa se prenosi spontano unutar porodice, kao i u osnovnim školama.
O iva travi[uredi | uredi izvor]
Trava iva (lat. Teucrium montanum) vrlo je lekovita biljka koja raste u planinskim krajevima, uspeva na nadmorskoj visini od 500 do 1.000 metara. Najpogodnije stanište joj je na oko 700 metara visine, baš na uzvisini na kojoj je Gostilj.
Iva trava se mora pažljivo birati i brati i berači moraju barem trećinu vidljivih cvetova ostaviti netaknute. Proces obično traje nekoliko sati. Iva se konzumira na različite načine (kao čaj, natopljena rakijom, pomešana sa medom) kako za lekovito dejstvo tako i preventivno.
Berba iva trave danas[uredi | uredi izvor]
Svake godine 11. septembra, na dan Usekovanja glave svetog Jovana Krstitelja, stanovnici sela oko planine Ozren odlaze na Gostilj da beru iva travu. Nakon planinarenja po brdima, stanovnici sela oko planine Ozren svih društvenih, rodnih i starosnih grupa beru iva travu.
 Gostilj Usjekovanje branje trave Ive 2019 YouTube video | |
| Picking of iva grass on Ozren mountain YouTube video | |
| Naša Ozren Gora YouTube video |
Rano ujutro na dan Usekovanja glave svetog Jovana Krstitelja, a nakon lične molitve svetom Jovanu ili nakon liturgije koja se održava u crkvi u selu koje je najbliže ozrenskom vrhu Gostilju, ljudi se penju uz strme padine berući travu ivu. U zavisnosti od mesta polaska branje može potrajati i nekoliko časova. Kada je branje završeno, berači se penju se na Gostilj i okupljaju se u manje grupe, da bi svirali, igrali i pevali uz tradicionalnu muziku. Kreće se pevanjem ozrenskih pesama, gde se brojne grupe nadglašavaju. Većina nosi narodne nošnje iz okoline Ozrena. Hrana koja se nosi na vrh i tamo jede je isključivo posna. Popodne se pravoslavni sveštenici penju na vrh Gostilj, gde blagosiljaju i svete iva travu.
U prošlosti je taj običaj bio isključivo vezan za narodnu medicinu, ali danas, osim primarne uloge branja iva trave na Ozrenu, to je posredno čuvar ozrenske tradicionalne nošnje, pesme i igre i integracijski element lokalnog stanovništva. Nekoliko lokalnih udruženja poziva slične organizacije iz različitih regiona da učestvuju u praksi branje iva trave na Ozrenu od 1999. godine. Od tada učešće u običaju uzimaju i pojedinci koji nisu sa Ozrena.
Duga tradicija mesta oko Ozrena održala se do današnjih dana, a nju je prepoznao i Unesko, i taj običaj, to jest narodno verovanje je da je iva lek za sve bolesti, uvrstio na listu nematerijalne baštine čovečanstva[3].
Galerija[uredi | uredi izvor]
Kulturno nasljeđe[uredi | uredi izvor]
Element je uvršten 2011. godine u Službenu listu nematerijalne kulturne baštine (NKB) Republike Srpske i Bosne i Hercegovine. Proces nominovanja za Branje trave ive na Ozrenu počeo je 2011 godine. Inicijativu za zaštitu branja trave ive pokrenuli su u Sokolskom društvu iz Boljanića. To je podržao, a potom i kandidovao za Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasljeđa čovječanstva, u 2015. godine JU Muzej u Doboju i resorno ministarstvo (Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske).[4][5] Od strane Komisije za saradnju Bosne i Hercegovine s UNESKOM ovaj element NKN je kandidovan ispred Bosne i Hercegovine za upis na Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasljeđa čovječanstva 31.03.2016.godine.
Branje trave ive na Ozrenu[6] je 28.11.2018. godine upisano na UNESKO-ov[1] Reprezentativni spisak nematerijalne kulturne baštine čovečanstva na 13. zasjedanju Međuvladinog komiteta za očuvanje nematerijalnog kulturnog nasljeđa održanog na Mauricijusu[7].[8] Uz to i proglašavanje Gostilja[9] zaštićenim kulturnim pejzažem obezbediće trajnu zaštitu prirodnih uslova. To je treći je elemenat iz Bosne i Hercegovine koji je upisan na Reprezentativnu listu nematerijalne baštine čovečanstva, ranije su na tu listu upisani Zmijanjski vez i Konjičko drvorezbarstvo.
Prezentacije nematerijalnog kulturnog dobra dobojskog kraja je dio i izložbi muzeja i promocije iste na manifestacijama u zemlji i inostranstvu. Izložba “Svjetsko nematrijalno nasljeđe sa prostora Republike Srpske na UNESCO-voj listi”, otvorena 3. juna 2019 godine u izložbenom prostoru Opštine Grada Soluna, priređena je uz angažman Predstavništva Republike Srpske u Grčkoj. Izložbu je otvorila šef Predstavništva Jelena Jovanović Athanasiou a svečanom otvaranju prisustvovali su direktor Muzeja Republike Srpske Miladin Savić, muzejski savjetnik etnolog Vladimir Đukanović i M.Sc. Nebojša Dragojlović, viši kustos etnolog i direktor Muzeja u Doboju.[10]
Zaštićena zona Gostilj[uredi | uredi izvor]
Planinski vrh Gostilj na Ozrenu, čija je osnovna vrijednost trava iva, krajem decembra 2021. godine proglašen je Zaštićenim staništem Gostilj.[11] Ova zona se prostire na ukupnoj površini od 131,97 hektara. Proces institucionalizacije i očuvanje ovog prirodnog i kulturnog nasljeđa trajao je 12 godina. Veliki doprinos je dao i JU Muzej u Doboju koji aktivno radi na njegovoj zaštiti, uz podršku Gradske uprave Doboj i nadležnih institucija od 2010. godine. Ovo je jedino zaštićeno područje u lokalnoj zajednici.[12]
U elaboratu, odnosno odluci Vlade o zaštiti staništa Gostilj na Ozrenu, predviđena su dva rejona. U prvom koji se direktno odnosi na stanište trave ive strogo je zabranjena upotreba motornih vozila, a upravljač Šume Srpske ima obavezu da prilagođava teren razvoju ive i kontroliše njeno branje. Na području drugog rejona definisano je pitanje postavljanje objekata, a po prethodnoj saglasnosti Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa, te resornog ministarstva. Kroz tu odluku Vlade zabranjena je bilo kakva eksploatacija mineralnih sirovina.[13]
Osim trave ive, florističkim istraživanjima utvrđeno je bogatstvo biljnim vrstama, od kojih su pojedine rijetke i značajne. Ovdje je ustanovljen dvostepeni režim zaštite, odnosno drugi i treći stepen. Na površini pod režimom zaštite drugog stepena zabranjeno je, između ostalog, i sakupljanje i korišćenje strogo zaštićenih biljnih i životinjskih vrsta, osim u naučno-istraživačke svrhe radi unapređenja prirodnih vrijednosti, kao i sakupljanje trave ive, osim simboličnog sakupljanja na dan "Branje trave ive na Ozrenu", uz obaveznu upotrebu makaza.
Za upravljača područja određeno je Šumsko gazdinstvo "Doboj" u Doboju.
Zaštita i promocija kulturnog dobra[uredi | uredi izvor]
Muzej u Doboju je, uz podršku Gradske uprave i nadležnih institucija, pokrenuo inicijativu da po hitnom postupku Zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa izvrši stručnu ekspertizu koja je pretočena u elaborat, a na osnovu kojeg je Vlada Srpske donijela odluku o Zaštićenom staništu "Gostilj".[14]
Inicijativu za zaštitu branja trave ive pokrenuli su u Sokolskom društvu iz Boljanića. To je podržao, a potom i kandidovao za Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasljeđa čovječanstva, u 2015. godine JU Muzej u Doboju i resorno ministarstvo (Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske). Muzej u Doboju je jedan od rijetkih koji imaju prezentaciju nematerijalne kulturne baštine.
Tradicija branja trave Ive na Ozrenu je promovisana je na poštanskoj markici Pošta Srpske na inicijativu Muzeja u Doboju 11. septembra 2020. godine.[15][16] Naredne godine proglašena najljepšom poštanskom markom u 2020. godini.[17]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Picking of iva grass on Ozren mountain”. ich.unesco.org. ICH UNESCO. Pristupljeno 7. 4. 2020.
- ^ „Branje trave ive na Ozrenu na listi Uneska”. politika.rs. Politika. Pristupljeno 7. 4. 2020.
- ^ „Branje trave ive na Ozrenu - na listi UNESKO”. rtv.rs. RTV. Pristupljeno 7. 4. 2020.
- ^ https://www.rtrs.tv/vijesti/vijest.php?id=350536
- ^ http://unescobih.mcp.gov.ba/publikacije/?id=15214
- ^ https://www.unesco.org/archives/multimedia/producer/museum+in+doboj
- ^ http://unescobih.mcp.gov.ba/publikacije/?id=15214
- ^ https://www.rtrs.tv/vijesti/vijest.php?id=463077
- ^ https://www.glassrpske.com/cir/drustvo/panorama/gostilj-proglasen-zasticenim-stanistem/396502
- ^ https://www.muzejrs.com/site/grckaposjeta2019/
- ^ https://nasljedje.org/wp-content/uploads/2021/12/Odluka_Gostilj.pdf
- ^ https://www.glassrpske.com/cir/drustvo/panorama/gostilj-proglasen-zasticenim-stanistem/396502
- ^ https://www.youtube.com/watch?v=FCYP7Wft9ZI
- ^ https://nasljedje.org/terensko-istrazivanje-vrha-gostilj-na-ozrenu/
- ^ https://www.youtube.com/watch?v=sLikKvE8bE8
- ^ https://www.postesrpske.com/filatelija/izdanja-2020/kulturno-nasljedje-2020/
- ^ https://www.postesrpske.com/naj-marka-20/
