Alija Izetbegović

Alija Izetbegović
Alija Izetbegović
Lični podaci
Datum rođenja	(1925-08-08)8. avgust 1925.
Mesto rođenja	Šamac, Kraljevina SHS
Datum smrti	19. oktobar 2003.(2003-10-19) (78 god.)
Mesto smrti	Sarajevo, Bosna i Hercegovina
Državljanstvo	Bosna i Hercegovina
Narodnost	Bošnjak
Religija	Sunitski Islam
Univerzitet	Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu
Profesija	advokat , pisac i aktivista
Porodica
Supružnik	Halida Izetbegović
Deca	Bakir Izetbegović
Politička karijera
Politička stranka	SDA
Mandati predsednik Predsedništva Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine 20. decembar 1990. — mart 1992. Izbori 1990. Prethodnik Obrad Piljak Naslednik on kao predsednik Predsedništva Republike BiH predsednik Predsedništva Republike Bosne i Hercegovine mart 1992. — 14. mart 1996. Prethodnik on kao predsednik Predsedništva SR BiH Naslednik on kao predsedavajući Predsedništva BiH Bošnjački član Predsedništva Bosne i Hercegovine 14. mart 1996 — 14. oktobar 2000. Izbori 1996. Reizbor(i) 1998. Prethodnik funkcija uspostavljena Naslednik Halid Genjac

Alija Izetbegović (bošnj. Alija Izetbegović; Šamac, 8. avgust 1925 — Sarajevo, 19. oktobar 2003) bio je predsednik Predsedništva SR BiH, a kasnije Republike Bosne i Hercegovine, osnivač i prvi predsednik Stranke demokratske akcije. Prvi je političar koji je na evropsko tlo doveo mudžahedine.

Biografija

Alija Izetbegović je rođen 8. avgusta 1925. godine od oca Mustafe i majke Hibe Izetbegović. Alija je bio treće od petoro dece — tri kćerke i dva sina. Porodično prezime nastalo je po njihovom pretku Izet-begu Jahiću, koji je bio u osmanskoj službi, koji se 1861. godine iselio iz Beograda u Bosanski vilajet. Porodica Jahić je živela u Beogradu stotinama godina. Izetbegovićev deda Alija, po kome je on dobio ime, služio je kao vojnik u Uskudaru i oženio je tursku ženu po imenu Sadika. Par se preselio u Šamac i imali su petoro dece, među kojima je bio i Alijin otac. Izetbegovićev deda je kasnije postao načelnik grada, i saopšteno je da je spasio četrdeset Srba od pogubljenja od strane Austrougarske vojske. Nakon doseljenja porodice u Sarajevo, tokom 1930—ih pohađao je gimnaziju, a u doba Drugog svetskog rata bio je aktivan u muslimanskim humanitarnim udruženjima kao član panislamističke organizacije Mladi muslimani i to pronacističke frakcije koja je podržavala Handžar-diviziju, zbog čega 1946. biva osuđen na tri godine robije. Po odsluženju kazne studira i diplomira pravo 1956. godine, nakon čega se zapošljava u fabrici „Bosna“ u kojoj će provesti skoro trideset godina.

Politička i spisateljska delatnost

Izetbegović se politički do kraja profilirao krajem 60-ih i početkom 70-ih, kada je napisao političko-verski program Islamska deklaracija (1970), u kojem se zalaže za državni sistem utemeljen na principima sunitskog islama. Esencijalno, radilo se o teokratskom projektu koji se zalaže ne samo za revitalizaciju islamskih načela u društvima u kojima žive muslimani, nego i za pravni poredak i političku vlast baziranu na šerijatskom pravnom sistem (sama Bosna i Hercegovina nije spomenuta u „Islamskoj deklaraciji“). Taj je tekst vidljivo panislamistički po svome viđenju: Izetbegovićeva je utopija proklamacija muslimanske vlasti i odbijanje kako totalitarno komunističkog, tako i sekularno-demokratskog zapadnog društvenog i političkog modela. Iako nije fundamentalistički radikalan u svojoj retorici, niti dogmatski ortodoksan kao vehabijski pokret krajnje protivzapadne provenijencije, jasno je da je Izetbegovićev spis politički program na crti islamskih utopijskih nacrta koji su nastajali od druge polovine 19. veka kao reakcija na pritisak zapada i izazove modernizacije.

Godine 1980. objavljuje svoje najvažnije delo, „Islam između istoka i zapada”. Ta se knjiga može okarakterisati kao istorijsko-filozofsko razmatranje položaja islamske civilizacije, posebno u kontekstu sekularizacije i smeše nauke, tehnologije i političke demokratije koja je preporodila zapad, potisnuvši hrišćanski identitet u drugi plan- proces za koji je autor ispravno pretpostavio da će korozivno delovati i na verski sastav zemalja s većinskim muslimanskim stanovništvom. Izetbegovićeva je pozicija istovremeno konzervativna i protivslovna: zalaže se za očuvanje specifično islamskih obeležja društva, međutim, ostaje nejasno jesu li te karakteristike spojive s univerzalnim načelima političke demokratije koju nije direktno osudio. U 1983. Alija Izetbegović je osuđen na političkom procesu u Sarajevu (zajedno s još nekolicinom istomišljenika) zbog „muslimanskog nacionalizma” i „neprijateljske propagande” na 14 godina zatvora. Nakon izdržanoga dela kazne u zatvoru u Zenici, 1988. je, u klimi liberalizacije raspadajućeg komunizma, amnestiran.

Osnivanje SDA, suverenost BiH i rat

Godine 1990. Izetbegović osniva Stranku demokratske akcije, nacionalnu političku stranku Muslimana, sadašnjih Bošnjaka. Na prvim višestranačkim izborima u Bosni i Hercegovini nakon više od pola veka, SDA dobija 33% mandata u novom parlamentu kao pojedinačno najjača stranka u BiH. Iako je Fikret Abdić, harizmatični političar iz zapadne Bosne, dobio više glasova na izborima za predsedništvo od Izetbegovića, usled više nacionalno-političkih aranžmana Alija Izetbegović postaje muslimanski član bosansko-hercegovačkog predsedništva i njegov predsednik.

Politički dogovor između srpskih, hrvatskih i muslimanskih partija i političara počeo se rastakati u klimi rastuće nacionalne polarizacije. Izetbegović je izbegavao osudu srpske politike, stvarajući privid ekvidistance („To nije naš rat“). Motiv za takvo ponašanje je verovatno ležao u strahu od proširenja rata na celu Bosnu i Hercegovinu i svesti o mogućem stradanju civilnog stanovništva zbog čega je nastavio da insistira na diplomatskom rešenju uz pomoć međunarodne zajednice. Zastupao je stav da Bosna i Hercegovina ne treba da ostane u okrnjenoj Jugoslaviji, već da ima isto pravo na samoopredeljenje kao i sve njene bivše republike. U martu 1992. Bosna i Hercegovina proglašava nezavisnost i samostalnost, što su priznale SAD i zemlje Evropske unije u aprilu 1992. Nakon propasti Lisabonskog dogovora, pod patronatom portugalskog diplomata Hosea Kutiljera, koji je predviđao preuređenje BiH na principima nacionalne kantonizacije (hrvatska, srpska i muslimanska strana su potpisale dogovor, no Izetbegović je povukao svoj potpis posle dva meseca), otpočeo je rat na celom području Bosne i Hercegovine.

Politički program SDA predvođene Izetbegovićem je bila unitarna („jedinstvena“) Bosna i Hercegovina bez unutrašnjeg ustrojstva koje bi se temeljilo na nacionalnom načelu. Ta je politika, koju su Srbi i Hrvati percipirali kao pokušaj muslimanske dominacije preko centralizirane BiH u kojoj su Muslimani imali relativnu većinu izazvala averziju kod hrvatskog i srpskog stanovništva. Hrvatska strana strahovala je od osnaženja centralne moći koja ih je podsećala na srpski centralizam iz doba Kraljevine Jugoslavije, dok je srpsko stanovništvo strahovalo od mogućeg obnavljanja masovnih zločina koji su nad njim počinjeni u Bosni, tokom Drugog svetskog rata, od strane muslimanskih i hrvatskih pripadnika SS-a i ustaša. Porast tenzija između tri najveća bosanskohercegovačka naroda kao i veliki niz pojedinačnih incidenata buknuli su u sveopšti građanski rat na teritoriji Bosne i Hercegovine. Srpska i hrvatska strana, čije su zemlje matice bile protiv unitarne Bosne bile su aktivno pomagane, vojno i materijalno od strane Srbije i Hrvatske. Bosanski Muslimani, i njihov predsednik Alija Izetbegović, potražili su pomoć među bogatim bliskoistočnim muslimanskim državama.

Tokom rata sarađivao je sa islamskim ekstremističkim organizacijama, između ostalih i Al Kaidom Osame Bin Ladena koga je i lično primio u Sarajevu 1994. godine. Posetu Osame bin Ladena Sarajevu i njegov susret sa Alijom Izetbegovićem otkrila je novinarka nemačkog magazina Špigl Renata Flotau, koja je ispred kancelarije tadašnjeg prvog čoveka vlasti u Sarajevu čekala intervju i slučajno naišla na Bin Ladena.

Sam tok rata u Bosni i Hercegovini doveo je prilagođavanja Izetbegovićeve politike realnostima na terenu, pa je nakon više neuspelih primirja, u američkom gradu Dejtonu 1995. sklopljen sporazum između Izetbegovića kao predstavnika Bošnjaka (godine 1993. muslimanski narod je službeno promijenio ime u bošnjački), Miloševića koji je predstavljao Srbe iz BiH, te Tuđmana kao predstavnika bosansko-hercegovačkih Hrvata.

Posleratno razdoblje

Posle Dejtonskog sporazuma Alija Izetbegović ostaje aktivan kao predsednik SDA i kopredsednik bošnjačko-hrvatske Federacije BiH, no prava vlast je, po sporazumu, prešla u ruke visokog predstavnika «međunarodne zajednice» (esencijalno, SAD i EU). Zbog pogoršanja zdravlja Izetbegović se povlači iz politike 2000. godine, no zadržava presudan uticaj na oblikovanje bošnjačke politike. Dana 19. oktobra 2003. Izetbegović je preminuo od komplikacija uzrokovanih pogoršanjem srčane bolesti. Njegovoj sahrani prisustvovalo je preko 150.000 ljudi iz BiH, kao i brojne diplomatske delegacije iz Francuske, Sjedinjenih Država, Grčke, Austrije, Turske, Makedonije, Hrvatske, Slovenije, Irana i Pakistana. Sahrana je protekla u senci informacije da je haško tužiteljstvo razmatralo mogućnost podizanja optužnice protiv njega zbog ratnih zločina koje su počinili islamski mudžahedini protiv hrvatskog i srpskog naroda i zarobljenih vojnika.

Haška optužnica

Originalna optužnica koja je podignuta 16. decembra 1996. godine vraćena je iz Tribunala u Hagu uz obrazloženje glavnog tužioca Luiz Arbura da ne sadrži dovoljno dokaza za sumnje da je Alija Izetbegović počinio teško kršenje međunarodnog humanitarnog prava. Birou Vlade Republike Srpske za odnose s Međunarodnim krivičnim sudom u Hagu Republičko javno tužilaštvo dostavilo je 2. novembra 2001. godine proširenu optužnicu protiv Alije Izetbegovića, koji je u vrijeme rata u BiH obavljao funkciju predsjednika Predsjedništva BiH. Biro Vlade Republike Srpske za odnose s Međunarodnim krivičnim sudom u Hagu proslijedilo je 8. novembra 2001. godine proširenu optužnicu protiv Alije Izetbegovića Međunarodnom krivičnom sudu u Hagu. Optužnica tereti Aliju Izetbegovića za genocid, ratne zločine nad civilnim stanovništvom i zarobljenicima i uništavanje kulturnih i istorijskih spomenika. Uz optužnicu Tribunalu u Hagu dostavljeni su dokazi: 300 krivičnih prijava, 350 izjava svjedoka saslušanih pred sudovima Republike Srpske, 1000 izjava datih organima unutrašnjih poslova Republike Srpske, 16 video i 9 audio-zapisa, 800 svjedočenja civila - invalida stradalih od granata ili snajpera i drugi dokazni materijal.

Dana 8. novembra 2001. godine u Birou Vlade Republike Srpske za odnose s Međunarodnim krivičnim sudom za ratne zločine u Hagu održana je konferencija za novinare, koju su povodom dostavljanja proširene optužnice protiv Alije Izetbegovića Međunarodnom krivičnom sudu u Hagu održali premijer Republike Srpske Mladen Ivanić, ministar pravde Vlade Republike Srpske Biljana Marić, savjetnik premijera Republike Srpske za odnose s Tribunalom Siniša Đorđević i javni tužilac Republike Srpske Vojislav Dimitrijević. Obrazlažući optužnicu, javni tužilac Republike Srpske Vojislav Dimitrijević je rekao da su genocid, ratni zločini nad civilima i zarobljenicima i razaranje kulturnih i istorijskih spomenika za koje se Alija Izetbegović tereti izvršeni u periodu od 1. maja 1992. do 14. decembra 1995. godine kada je Alija Izetbegović bio predsjednik Predsjedništva BiH. „Osim što je bio predsjednik predsjedništva Alija Izetbegović je od „zelenih beretki“ i drugih paravojnih formacija i mudžahedina organizovao muslimanska Armiju BiH i imao realnu vlast nad svojim jedinicama“ rekao je javni tužilac Republike Srpske Vojislav Dimitrijević. Aliji Izetbegoviću se na teret stavljaju zločini koje je počinila muslimanska Armija BiH koja je, u gradovima i naseljima koje je kontrolisala vršila sistematsko ubijanje, zlostavljanje i tjeranje civila na prisilni rad, u čemu su prednjačili dobrovoljci iz Avganistana, Sudana, Alžira i Egipta. Jedinice muslimanske Armije BiH postupale su suprotno ženevskim konvencijama iz 1949. godine, u čemu je prednjačila Sedma muslimanska brdska brigada Trećeg korpusa muslimanske Armije BiH, sastavljena isključivo od mudžahedina. Počasni komandant te brigade bio je Alija Izetbegović. Na teritoriji pod kontrolom muslimanske Armije BiH, na oko 400 lokacija bili su organizovani logori za civilno stanovništvo. Samo na području Sarajeva bilo ih je 80. Najpoznatiji logori su bili Silos, Centralni zatvor, Musala, Kasarna „Viktor Bubanj”, Čelebići. Optužnica tereti Aliju Izetbegovića i za sistematsko uništavanje objekata Srpske pravoslavne crkve. „Tokom rata jedinice Armije BiH porušile su oko 200 takvih objekata, što se ne može opravdati ratnim dejstvima“. „Ovo je optužnica protiv jednog čovjeka, a ne protiv naroda. Optužen je čovjek koji je tokom rata u BiH obavljao značajnu funkciju, znao za zločine, a nije učinio ništa da se oni spriječe“, rekao je tadašnji premijer Republike Srpske Mladen Ivanić.

Popularna kultura

Muzika:

• Ne volim te Alija, Baja Mali Knindža
• Oj Alija, nisi više glavni, Baja Mali Knindža
• Oj, Alija, Aljo, Koridor

Vidi još

• Islamska deklaracija
• Islamizam u Bosni i Hercegovini
• Mladi muslimani
• El Mudžahedin
• Prvi bošnjački sabor
• Bošnjački nacionalizam
• Bošnjakizacija
• Bošnjački unitarizam
• Bošnjački integralizam
• Bosanski unitarizam
• Bosanski integralizam
• Sarajevski proces (1983)

Literatura

• Lučić, Ivica (2013). Uzroci rata: Bosna i Hercegovina od 1980. do 1992. godine. Zagreb: Despot Infinitus. 
• Crnobrnja, Mihailo (1996). The Yugoslav Drama. McGill-Quenn's University Press. ISBN 978-0-7735-1429-4. 

Spoljašnje veze

• Umro Alija Izetbegović — B92
• BBC: Alija Izetbegović kao osimnjičeni pod istragom za ratne zločine Haškog tribunala
• The Real Izetbegovic – Laying to Rest a Mythical Autocrat by Nebojsa Malic
• Žrtva zakona rata — Alija Izetbegović, očajnik Stojan Cerović, 1992
• Žoze Kutiljero (2015): Tragedija što Izetbegović nije prihvatio moj plan
• Žoze Kutiljero (2015): Rat mogao biti sprečen!