Dvoglasje bliskih intervala Istre i Hrvatskog primorja
| Dvoglasje bliskih intervala Istre i Hrvatskog primorja | |
|---|---|
 Istarska skala (lestvica) | |
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Dalmacija, Istra, Jadranska ostrva |
| Predlagač | Republika Hrvatska, Ministarstvo kulture |
| Datum upisa | 2008 |
| Svetska baština Uneska | |
| Lista upisa | UNESKO |
| Unesko oznaka | Reprezentativna lista nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečenstva |
| Datum upisa | 2009. |
| Veb sajt | Ministarstvo kulture RH |
Dvoglasje bliskih intervala Istre i Hrvatskog primorja ili dvoglasje pevanja istarske skala (lestvice) je složen stil narodne muzike koji se može naći i izvan područja Istre i Hrvatskog primorja, ali upravo na ovom području živi najkompaktnije dugi niz godina. U današnje vreme vrsni i poštovani nosioci tradicije ove vrste pevanja mogu biti uglavnom muškarci, iako dvoglasje pevaju podjednako i muškarci i žene.[1]
Opšte informacije[uredi | uredi izvor]
Na temperiranim instrumentima, poput klavira, na primer, nema šanse da može da se odsvira nešto što bi pripadalo stilu bliskih intervala. Takođe pojam „istarska skala“ je problematičan jer nije reč o skali već o niz od četiri do šest tonova i zato što ona nije samo istarska.[1]
Zato ovaj stil narodne muzike koji je raširen u Istri i na hrvatskom primorju, na ostrvima Krk, Cres, Rab, Lošinj i zapadni deo Paga, ima svoje specifičnosti.[1]
Za razumevanje ovog specifičnog izraza važan je i stav Andrija Bonifačić, koji je sedamdesetih godina 20 veka za ovaj stil utvrdio da je reč o normativnoj labilnosti određenih intervala.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prvi zapisi koji postoje o ovoj vrsti narodne muzika datiraju iz 19. veka. Prvi važan istraživač bio je, Franjo Kuhač, koji je sakupio većinu svog materijala 1860-ih u svoju poznatu Zbirku južnoslovenskih narodnih pesama.[1]
Kada je reč o dvostrukom glasu uskih intervala, njegovi zapisi su prilično nepouzdani, jer je to sistem koji je potpuno izvan ovog zapadnoevropskog sistema, i teško ga je snimiti. Sačinio je beleške, ali samo sa zvučnom interpretacijom možemo da saznamo o koji zvučni fenomenu stoji iza onoga što je zapisao.
Postoje i neki ikonografski izvori, kao npr. čuvene freske u Bermu. Postoji i studija koja ih tumači i kaže da je ova muzika neka vrste instrumenatealne muzike koju danas poznajemo.[1]
Ova tradicija je i dalje živa i deo je svakodnevnog života u Istri i na hrvatskom primorju, a često se izvodi na svadbama, javnim i porodičnim skupovima i verskim obredima. Tako je na primer na ostrvu Krku do danas je ostao crkveni ritual koji sadrži upravo ovaj stil pevanja. Inače, u Hrvatskoj je, posebno u južnim krajevima, veza između crkvenog i svetovnog pevanja vrlo slična i koristi se u obe sfere. U Istri imamo festival starog crkvenog narodnog pevanja Maša po starinski, čiji cilj je očuvanje i promocija lokalnih izraza vezanih za crkveno pevanje.[1]
Takođe u Hrvatskoj postoji stotinak vrsnih pevača i desetine proizvođača instrumenata koji su ovu tradiciju nasledili od svojih predaka. Danas su uglavnom povezani sa amaterskim folklornim društvima, rasprostranjenim po celom području gde se izvodi.
Opis kulturnog dobra[uredi | uredi izvor]
U osnovi, dvoglasje se zasniva na netemperovanim tonalnim odnosima i karakterističnoj boji tona, što se u vokalnoj muzici postiže snažnim pevanjem, delom kroz nos.[2]
Improvizacija i varijacija često se dešavaju tokom izvođenja u obe deonice, ali jednoglasni ili unisoni završeci ili završeci u oktavi ostaju strogo pravilo (ova karakteristika se sigurno može videti u bugarenja, bez obzira na to što je donja deonica spuštena za sekundu ili malu tercu).
Većina tonskih nizova sastoji se od četiri do šest tonova. Metroritmička, formalna struktura i struktura teksta kreću se od jednostavnih do vrlo složenih obrazaca, a odnos muzike i teksta je jako specifičan.[2]
Tipični instrumenti koji prate ovo pevanje su sopile (svira se u parovima), gajde, flauta i flauta tambura. Sopilo je konusni instrument sa piskom izrađenim od drveta i svira se uvek u parovima, tako da mala ili ženska sopila prate nižom tercom muška ili velika. Osim specifičnog zvuka, sopile su jedinstveni instrument jer se sviraju na istarskoj skali.
Nekoliko stilova pevanja pojavilo se u različitim delovima sveta, na primer u kanat u drugi glas je zamenjen malim sopilama, a u tarankanju reči su zamenjene slogovima (obično tana-na, ta-ra-ran, itd.) koji imitiraju zvuk flaute.[3]
Zaštita kulturnog dobra[uredi | uredi izvor]
Pokušaji hrvatskog Ministarstva kulture da zaštiti dvoglasje u UNESKO-u kao nematerijalno kulturno nasleđe dugo nisu bili uspešni jer su zaštićeni oblici upotrebe skale (lestvice), a ne sama skala, čija je glavna karakteristika odstupanje od uobičajene temperacije. Akustički je neistražen i brzo nestaje pod uticajem italijanske muzike i masovnih medija.
Kako je stručna komisija UNESKO-a na kraju ustanovila da je dvoglasje bliskih intervala Istre i Hrvatskog primorja i tradicionalno i inkluzivno i reprezentativno ona je 2009. godine ovaj vid narodne muzike stavila na UNESKO-ovu listu nematerijalne kulturne baštine sveta.
Sve dok hrvatska zajednica reaguje na svoj osećaj identiteta, svoju istoriju, svoje okruženje, transformaciju u socijalnom smislu sveta u kome živi i sve dok ta zajednica koristi nasleđe za repozicioniranje i izgradnju svog sveta i osećaja identiteta onda je to nematerijalno nasleđe. Onog trenutka kada se okameni, i prestane da korsisti dvoglasje bliskih intervala Istre i Hrvatskog primorja ono više neće pripadati fondu nematerijalne baštine.[1]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž „Dvoglasje tijesnih intervala Istre i Hrvatskog primorja - živa hrvatska tradicija”. HKM (na jeziku: hrvatski). 2019-08-30. Pristupljeno 2021-05-19.
- ^ a b „DVOGLASJE TIJESNIH INTERVALA ISTRE I HRVATSKOG PRIMORJA”. min-kulture.gov.hr. Pristupljeno 2021-04-27.
- ^ Dvoglasno pjevanje istarske ljestvice na UNESCO-vim službenim stranicama (jezik: engleski)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Deranja Crnokić, A. (2013). "Nastanak Registra kulturnih dobara – povijest i sadašnjost inventariziranja kulturne baštine u Hrvatskoj". Godišnjak zaštite spomenika kulture Hrvatske, (37/38), 25-38.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Nematerijalna dobra upisana na UNESCO-ov Reprezentativni popis nematerijalne kulturne baštine čovječanstva (jezik: hrvatski)
- UNESCO-ov popis nematerijalne kulturne baštine u Hrvatskoj (jezik: hrvatski)
