Bećarac, vokalno-instrumentalni napev s područja Slavonije, Baranje i Srema
| Bećarac, vokalno-instrumentalni napev s područja Slavonije, Baranje i Srema | |
|---|---|
 Izvođači bećarca iz Slavonije | |
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Slavonija, Baranja, Srem |
| Predlagač |  Hrvatska, Ministarstvo kulture |
| Datum upisa | 2007. |
| Svetska baština Uneska | |
| Lista upisa | UNESKO |
| Unesko oznaka | Reprezentativna lista nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečenstva |
| Datum upisa | 2009. |
| Veb sajt | Ministarstvo kulture RH |
Bećarac je vokalni, odnosno vokalno-instrumentalni napev, popularan na području Slavonije, Baranje i Srema. Karakteriše ga vedar tekst, najčešće prožet alegorijama i metaforama. Peva se najviše na svadbama i u drugim prigodama kada se narod okupljao na veselje.[1]
Naziv i istorija
[uredi | uredi izvor]Naziv Bećarac potiče od turske reči bekar, koja u hrvatsko-srpskoj jezičnoj uporabi (bećar) označava mladog neženju, momka, samca, lolu, bekriju, veseljaka sklonog raskalašenom životu, jelu, piću i ženama.[2]
Bećarac je kao muzički i usmeno književni žanr simbolom identiteta Slavonaca, Baranjaca i Sremaca. Još uvek kao vrlo aktuelna melopoetska forma dvostihovne melostrofične strukture tipa X (4, 6), bećarac je žanr sa izrazito zabavnom funkcijom, ponekad lascivne tematike.
Prema tome kroz istoriju funkcija bećarca je, očigledno, bila i da razonodi i zabavi u veselim prilikama, kao i da prekrati vreme tokom često napornog i dugotrajnog rada.[3]
Zaštita
[uredi | uredi izvor]Zaštita bećarca kao kulturnog dobra ima za cilj da pomogne u očuvanju bogate raznolikosti unutar ovoga žanra (mikroregionalne, mesne, ali i individualne), kao i očuvanje kontekstualne, rodne, estetske i druge posebnosti bećarca i održavanje njegove komunikacijske funkcije.
Bećarac je kao tradicionalni vokalni i vokalno-instrumentalni napev i kao neizostavan deo današnje tradicijske kulture Slavonije, Baranje i Srema opstao na društvenoj i muzičkoj sceni zahvaljujući organizovanoj delatnosti amaterskih folklornih i muzičkih udruženja i ansambala, folklornih i muzičko-folklornih manifestacija (smotri, susreta, seminara i festivala), a delomično zahvaljujući i estradnim muzičarima i diskografskoj produkciji. Sve ove delatnosti na razne načine čuva i podržava društvena zajednica na državnoj, regionalnoj, pokrajinskoj, opštinskoj i lokalnom nivou.
Opis dobra
[uredi | uredi izvor]Bećarac je deseteračka muzička vrsta u kojoj se na određeni melodijski obrazac i njegove brojne inačice pevaju po sadržaju veoma različiti deseterački dvostihovi. U njima se hvale vlastite vrline, lepota, sposobnosti, imovno stanje, izruguju se neistomišljenici i suparnici, prkosi se i inati.
Tematika bećarca je najčešće šaljiva, pošalična, ponekad satirična ili daje kritički opis (uvek uz dozu humora) ljubavne ili svakodnevne situacije koja se vrlo često odnosi na život mladih.[4] Muzika instrumentalna, bećarske pesme, je pesma sa karakterističnim neponovljivim tekstovima i melodijom:
Lolo moja il’ jesi il’ nisi
Oženi se da vidim čiji si!
Ide Uskrs, ide i veselje
Doć’e lola da polije mene.
Svojim stilom izvođenja i sastavom teksta, on izražava društvene vrednosti, ali služi i kao sredstvo izricanja misli o osećanja koja je nepristojno izraziti direktno ili u drugim kontekstima (npr. odstupanja od seksualnih normi).[5]
U bećarcu se obično „natpevavaju“ dva ili više vodećih pevača koje prati grupno pevanje i svirka narodnih muzičara, nekeda su to bile gajde i tambure samice, a potom tamburaških sastava ili mešovitih sastava sa violinom, harmonikom i tamburama.
Bećarac se obično izvodi tako da prvi stih ili destiha, koji formira određenu smisaonu tezu, otpeva jedan pevač, a potom mu se pridruže ostali pevači. Drugi je stih najčešće humoristička antiteza prvom stihu, a pevaju ga obično svi pevači.
Stihovi se često smišljaju i toko samog izvošenja, sa temamaa koje su u skladu sa pojedincima i trenutnim zbivanjem u kojem se izvođenje odvija.
Pevači bećarca su cenjeni pevači jer imaju:
- dobru dikciju,
- snažan glas pevanja,
- dobro poznaju repertoar starih i novih desetaračkih dvostihova,
- jer su dosetljivi, spretni i brzi u oblikovanju novih dvostihova.
- prikladnost izbora pesama,
- brzina i oštroumnost izbora pesama,
- dobro kombinovanje izabranih pesama.
Za razliku od drugih tradicijskih slavonskih pesama na deseteračke stihove (svatovci, drumarci, pokladarci i drugi), koje se izvode bez sviračke pratnje, bećarac se redovno izvodi uz instrumentalnu pratnju; bez svirke se peva samo izuzetno, kada na druženju nema svirača.
Vreme i mesto izvođenja
[uredi | uredi izvor]Prilike za pevanje bećarca u prošlosti bila su bilo kakva događanja organizovana veselim povodom
- disnatori (veselje nakon zajedničkog rada oko klanja svinja),
- rođendani i druga vesela okupljanja,
- razni vidovi mobe.
Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ Rukopis tekstova bećaraca, nedatirano bežarci szöveg kézirata manuscript of the lyrics of bežarci, undated; img-310105734-0006
- ^ Josip Modestin, Narodna enciklopedija (srpsko-hrvatsko-slovenačka), knj. II, Bibliografski zavod D.D., Zagreb, 1924
- ^ Kate Gecić (1937), terensko istraživanje iz 2006. godine, Dragana Stojanović.
- ^ Jerkov, J. (2003). Bećarci i šalajke. Novi Sad: Tiski cvet.
- ^ Golemović, D. O. (2000). Refren u narodnom pevanju (od obreda do zabave). Banja Luka, Beograd: Renome – Bijeljina, Akademija umetnosti.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- Nematerijalna dobra upisana na UNESCO-ov Reprezentativni popis nematerijalne kulturne baštine čovječanstva (jezik: hrvatski)
- UNESCO-ov popis nematerijalne kulturne baštine u Hrvatskoj (jezik: hrvatski)
