Međimurska popevka
| Međimurska popevka | |
|---|---|
 Izvođači Međimurske popevke u | |
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region |  Hrvatska (Međimurje)  Slovenija,  Mađarska |
| Predlagač | Republika Hrvatska, Ministarstvo kulture |
| Datum upisa | 2018. |
| Svetska baština Uneska | |
| Lista upisa | UNESKO |
| Unesko oznaka | Reprezentativna lista nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečenstva |
| Datum upisa | 2018. |
| Veb sajt | Ministarstvo kulture RH |
Međimurska popevka je vrsta tradicionalne narodne pesme iz Međimurja u severnoj Hrvatskoj. Izvodi se uglavnom u seoskim sredinama u raznim prilikama (praznične svečanosti, krštenja, venčanja, berbe, branje grožđa itd.).[1] Ona je ostala do današnjih dana neodvojivi deo tradicionalne kulture Međimurja i prepoznatljiv zaštitni znak hrvatskog identiteta najsevernijeg dela Hrvatske. Od 2013. godine uvrštena je u registar hrvatskih kulturnih dobara, a od 2018. proglašen je za nematerijalnu svetsku kulturnu baštinu pod zaštitom Organizacije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (UNESKO).[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Kada je Međimurje u 12. veku palo pod ugarsku vlast, međimurska popevka slobodno se izvodila isključivo u crkvi koja je od 11. veka bila u sastavu Zagrebačke biskupije. Tako očuvan hrvatski identitet pripojen je Međimurju u 20. veku. Njeni najstariji sačuvani tekstualni zapisi datiraju iz 16. veka, iako su znatno stariji, a objavljeni su i u jednoj pesmarici u 17. veku u Pavlinskom zborniku (Pavlinska pjesmarica).
Proteklih vekova popevka se pevala kao kapela, bez pratnje muzičara, da bi se kasnije postupno uvodili prateći instrumenti, koji su zastupljeni na području Međimurja (tamburice, cimbule, citra i dr.).
Muzičke grupe pre 20. veka nastupale su u crkvama i školama, zatim u vatrogasnim jedinicama, bibliotekama i čitaonicama, a posle Drugog svetskog rata u zadružnim domovima.[3]
Započet raspadom tradicionalnog života porodičnih i seoskih zajednica, stvoren je novi kontekst za izvođenje međimurske popevke, povezan „sa istorijom njene prakse na festivalima i drugim srodnim javnim manifestacijama“ u organizaciji Hrvatskog pjevačkog saveza (1926-1929) i Seljačko jedinstvo (1925.-1941). Savez kulturno-prosvetnih društava Hrvatske (1950-ih) i lokalne društveno-političke zajednice i kulturne organizacije (posle Drugog svetskog rata), osmislile su , predstavljanje, popularizaciju, socijalnu integraciju i fiksacijom podstakli nacionalni i kulturni identitet i njihove naslednike u novije vreme i lokalne identitete. Podržani sumnjama u u ugroženost tradicionalnog i konzervativnog, folklorni amaterizam predstavljao je pokretačku snagu za očuvanje izvorne pevačke i folklorne tradicije na novoosnovanim regionalnim smotrama folklora, na Međunarodnom festivalu u Zagrebu, Festivalima folklora širom Hrvatske i na hrvatskim i stranim kulturnim manifestacijama i u radio i televizijskim programima. Na tim manifestacijama svoje mesto našla je i međimurska popevka.[3]
Danas u okviru Međimurskih folklornih društava deluju brojni mešoviti, ženski ili muški horovi i vokalne grupe. MPZ Katruže HKUD-a Međimurje posluje u Ljubljani, a MPZ KUD-Sumarton u Mađarskoj.[3]
Opis kulturnog dobra[uredi | uredi izvor]
Međimurska popevka je vrsta tradicionalne narodne pesme iz Međimurja, severna Hrvatska. Izvodi se uglavnom u seoskim sredinama u raznim prilikama (praznične svečanosti, krštenja, venčanja, karmine, ćetve, berbe grožđa itd.).
Međimursku popevku predstavljaju lirski i epski napevi, balade i romanse. Jednoglasno ispevani u starocrkvenim modusima sa elementima pentatonike svedoče o prehrišćanskim istorijsko-savremenim i duhovno prožetim elementima u kontekstima lokalne, hrvatske, slovenske i evropske ruralne i urbane, profane i sakralne tradicije.
Pevaju je pretežno žene, ređe muškarci.
Stihovi popevke se pevaju na odgovarajuću melodiju, a pevanje može biti solističko ili grupno, jednoglasno (monofono) ili višeglasno. Izvodi se najčešće bez instrumentalne pratnje, a pri tome se koristi, uglavnom, pentatonska lestvica, čiji se tonovi kod izvođenja često prepliću. Pevanje također može biti praćeno i tradicionalnim plesom – međimurskim kolom.
- Neki od instrumenati koji se koriste tokom izvođenja popevki
-
Cimbal iz muzeja u Međimurju -
Citra iz muzeja u Međimurju
Starije napeve karakteriše uži melodijski raspon, redosled tonova u neprekinutom nizu i jednaki ritam, i mitska tematika. Kod novije popevke karakteristično je da ritam postaje raznolikiji, melodija razgranatija, i dolazi do asimetričnosti doba, a tematika je pretežno o stvarnim osobama ili događajima. U popevkama često dolazi do primene sinkopa i polimetričnosti, a peva se sa izrazitim senzibilitetom.
Kod samih stihova prevladava lirika, dok je epika manje zastupljena. Pesme su velikim delom u obliku balade ili romansi ljubavnog karaktera, ali i sa zavičajno-rodoljubiivim, obredno-običajnim i drugim sadržajem.
Sakupljači i izvođači[uredi | uredi izvor]
Do danas u Hrvatskoj su registrovani brojni kompozitori, izvođači i etnomuzikolozi zapisivali, proučavali i koristili međumursku popevku u svojim delima, među kojima su najpoznatiji Vinko Žganec, Josip Štolcer - Slavenski, Florijan Andrašec i Lidija Bajuk. Vinko Žganec je od početka 20. veka pa do svoje smrti skupio oko 6.000 popevki, plesova i običaja iz Međimurja, i još više hiljadu zapisa u celoj Hrvatskoj i susednim zemljama.
Među vokalnim izvođačima izvornih napeva najznačajnija je bila nedavno preminula Elizabeta Toplek, poznatija kao Teta Liza.
Danas se međimurska popevka peva znatno manje nego nekada, ali se i falje može čuti povodom raznih društvenih, kulturnih, verskih i porodičnih događanja u Međimurskoj županiji, i u drugim područjima u Hrvatskoj.
Zaštita kulturnog dobra[uredi | uredi izvor]
Od 2013. godine Međimurska popevka je uneta u registar hrvatskih kulturnih dobara, a od 2018. godine proglašen je za nematerijalnu svetsku kulturnu baštinu pod zaštitom UNESKO-a.
Sve dok hrvatska zajednica reaguje na svoj osećaj identiteta, svoju istoriju, svoje okruženje, transformaciju u socijalnom smislu sveta u kome živi i sve dok ta zajednica koristi nasleđe za repozicioniranje i izgradnju svog sveta i osećaja identiteta onda je to nematerijalno nasleđe. Onog trenutka kada se okameni, i prestane da korsisti Mežimurska popevka ona više neće pripadati fondu nematerijalne baštine.[4]
Galerija[uredi | uredi izvor]
- Fotografije sa promocije Međimurske popevke
-
Promotivni fil o Međimurskoj popevki -
Muzička klupa „Popevka”, posvećena međimurskoj narodnoj pesmi pod zaštitom UNESKO-a, postavljena u Čakovcu.
_-_vrpca.JPG)
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Bezić, Jerko. 1981. "Stilovi folklorne glazbe Jugoslaviji." Zvuk 3:33—49.
- ^ „Međimurska popevka, a folksong from Međimurje”. UNESCO (na jeziku: engleski). Pristupljeno 20. 5. 2021.
- ^ a b v „FELJTON: Kako je međimurska popevka ušla u svjetsku kulturnu baštinu”. NACIONAL.HR (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2021-05-20.
- ^ „Dvoglasje tijesnih intervala Istre i Hrvatskog primorja - živa hrvatska tradicija”. HKM (na jeziku: hrvatski). 2019-08-30. Pristupljeno 2021-05-20.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Nematerijalna dobra upisana na UNESCO-ov Reprezentativni popis nematerijalne kulturne baštine čovječanstva (jezik: hrvatski)
- UNESCO-ov popis nematerijalne kulturne baštine u Hrvatskoj (jezik: hrvatski)
