Pređi na sadržaj

Albansko višeglasno pevanje

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Albansko višeglasno pevanje
Tradicionalno muško grupno pevanje u oblasti Skrapar, jugoistočna Albanija
Nematerijalno kulturno nasleđe
RegionAlbanija
(Evropa i Severna Amerika)
Svetska baština Uneska
Lista upisaUNESKO
Unesko oznaka00155
Reprezentativna lista nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečenstva
Datum upisa2008
Lokacija upisahttps://ich.unesco.org/en/RL/albanian-folk-iso-polyphony-00155


Albansko višeglasno pevanje je tradicionalni deo albanske narodne muzike i kao takva uvrštena je na UNESKO-vu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa. [1]

Sva četiri regiona južne Albanije - Laleria (Myzeqe), Toskëria, Čameria i Labëria - imaju višeglasnu pesmu kao deo svoje kulture. Srodni oblik višeglasnog pevanja nalazi se u severnoj Albaniji, na području Peškopija; Polog, Tetovo, Kičevo i Gostivar u severnoj Makedoniji; i Malesija u severnoj Albaniji i južnoj Crnoj Gori. [2]

Laberia je posebno poznata po višedelnom pevanju; pesme mogu imati dva, tri ili četiri dela. Dvodelne pesme pevaju samo žene. Trodelne pesme mogu da pevaju muškarci i žene. Pesme u četiri dela su laberska specijalnost. Istraživanja su pokazala da su se četvoroglasne pesme razvile nakon trodelnih i da su najsloženiji oblik višeglasnog pevanja. [3]

Nacionalni festival folklora Đirokastra, Albanija, (alb. Festivali Folklorik Kombëtar), održava se svakih pet godina u mesecu oktobru od 1968. godine i obično uključuje mnogo višeglasnih pesama. [4]

Geografska distribucija[uredi | uredi izvor]

Albanska višeglasna tradicionalna muzika izvodi se na dva dijalekta albanskog: Toskijski i Lab. Muzički dijalekt Tosk obuhvata albanske etnografske regije Toskëria, Myzeqeja, i Čameria, dok Lab muzički dijalekt čini regiju Laberia. [5]

Poreklo[uredi | uredi izvor]

Mnogi naučnici koji su proučavali albansko višeglasno pevanje i uopšte višeglasnu muziku na Balkanu smatraju je starom tradicijom koja datira iz tračko - ilirskog doba. [6] [7] Nedostaju istorijske dokumentacije albanske višeglasne tradicionalne muzike. Međutim, s obzirom da se tokom mnogih generacija smatra proizvodom usmenog prenošenja, naučnici su do svojih zaključaka došli analizirajući ovu muzičku tradiciju koja se nastavlja izvoditi u današnje vreme. Pronađene su mnoge specifične karakteristike albanske višeglasne tradicije koje ukazuju na njeno drevno poreklo: pentatonska modalna / tonska struktura, za koju naučnici smatraju da predstavlja rani početak muzičke kulture jednog naroda; prisustvo recitatorskog vokala, jer kada se melodija vokala ne razvije, smatra se da je tradicija u primitivnijoj fazi ; prisustvo poziva i uzvika, što ukazuje na primitivnu fazu razvoja u muzičkoj kulturi jednog naroda; A kapela stil pevanja, koji sugeriše starost muzičke tradicije, jer joj nedostaje instrumentalna pratnja. [7]

Iako je region tokom vekova bio pod vlašću Vizantijskog carstva, balkanska višeglasna tradicionalna muzika imala je drugačiji razvoj od srednjovekovne vizantijske muzike. Balkanska tradicija nije bila institucionalizovana i kontinuirano se kolektivno formirala, dok su vizantijsku muziku stvarali pojedini kompozitori i bila je institucionalizovana. Balkanska tradicija prenosi se usmeno niz generacija, a izvođači su joj bili obični ljudi muzički nepismeni, dok je vizantijska muzika bila široko dokumentovana, a izvodili su je profesionalci koji su bili obučeni i obrazovani. Dve muzičke tradicije vekovima su živele rame uz rame, stoga bi imale uzajamni uticaj jedna na drugu. Međutim, smatra se da je interakcija između albanske višeglasne tradicionalne muzike i vizantijske muzike bila relativno mala. [7]

Evolucija[uredi | uredi izvor]

Smatra se da je albanska višeglasna tradicionalna muzika u svojim počecima sastavljena od samo dve melodične linije. Prva je u početku verovatno igrala nespecifičnu melodijsku ulogu, stil koji se još uvek može naći u dvoglasnom višeglasnom pevanju žena u Đirokastru. [5] Smatra se da su vremenom druga melodijska linija postepeno postajala preciznije melodijski definisana; tradicija dvoglasnog (uzimanja i okretanja) u kojoj druga igra jasno definisanu melodijsku ulogu nalazi se danas među ljudima iz Dukata. [5]

Smatra se da je sledeća melodijska linija koja je evoluirala u albansko tradicionalno višeglasno pevanje bilo zujanje hora, koja se, izgleda, prirodno prilagodilo dvema prethodnim melodijskim linijama, što je dovelo do troglasnog višeglasja. Uvođenje zujanja bilo je značajno umetničko dostignuće jer je donelo diverzifikaciju i obogaćivanje harmonične interakcije melodijskih linija. Zujanje je vrlo čest u današnjoj albanskoj višeglasnoj tradiciji, a retko je danas naći sorte bez njega. [8]

Poslednja melodijska linija koja je evoluirala u albansko tradicionalno višeglasno pevanje bio je lanser, koji je stvorio četvoroglasnu polifoniju. Uvođenje lansira označilo je sve veću umetničku sofisticiranost, ali u suštini nije promenilo vokalni sklad i međusobnu igru. [9] Budući da je potpuno odsutna u Toskëria, Myzeqeja i Čameriji, četvoroglasna polifonija postoji samo u Laberiji, gde se nalazi zajedno sa češćim troglasnim stilom. [9]

Plekeriste[uredi | uredi izvor]

Grupa Argjiro, muški vokalni ansambl iz Đirokastra, izvodi albansko višeglasno pevanje.

Plekeriste (Pleqërishte) je žanr albanskog narodnog višeglasnog pevanja koju su muškarci pevali u Laberiji i uglavnom se identifikuje sa gradom Đirokastrom i okolinom. Žanr se odlikuje sporim tempom, malim tonom i malim opsegom.

Plekeriste znači i „starci“ i „staro vreme“ u odnosu na način pevanja i lirske teme dela njihovih pesama. U vezi sa ovim temama plekeriste pesme se nazivaju i lashtërishte („antičkog doba“), termin koji se koristi isključivo u Đirokastru. [10] Ove specifične teme su tokom godina uglavnom pale u javnoj upotrebi, ali su i dalje tematski zapažene.

Pesme ovog žanra pridržavaju se usporenog tempa i niskog tona sa malo glasovnih varijacija, za razliku od žanrova kao što su posebno djemurishte („mladići“). [11] Kao i svi žanrovi četvrtog dela, oni imaju i trećeg solistu (hedhës). Dok u ostalim četvorodelnim žanrovima hedhës uglavnom preuzimaju ulogu sekundarnog zujanja, manju trećinu iznad uvodne reči, u pleqërishte hedhës rasterećuje prvog solistu (marrës) i omogućava mu da predahne. [10] Svaka izvedba započinje pevanjem prvih redova od strane marrës i uvođenjem drugog soliste (kthyes) i na kraju hedhës. Posle hedhës, trinove stihove grupa koja zuji ponavlja u različitim oblicima i manirima.

Pesme Plekeriste prikazane su u repertoaru folklorne grupe Pleqtë e Gjirokastrës , koja se ponekad smatra „poslednjim predstavnikom“ žanra. [10] [12] Jedna od najpoznatijih pesama žanra i najzapaženijih izdanja grupe je Doli shkurti, hyri marsi, koja detaljno opisuje bitku između Čerčiz Topuli i osmanskih trupa 1908. godine u selu Mashkullorë blizu Đirokastra.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „UNESCO Culture Sector - Intangible Heritage - 2003 Convention”. Unesco.org. Pristupljeno 2013-09-22. 
  2. ^ Ardian Ahmedaja, Gerlinde Haid (2008). Ahmedaja, Ardian; Haid, Gerlinde (2008). European Voices: Multipart singing in the Balkans and the Mediterranean. I. 1. str. 210, 243—44. ISBN 9783205780908. 
  3. ^ Ahmedaja, Ardian; Haid, Gerlinde (2008). European Voices: Multipart singing in the Balkans and the Mediterranean. I. str. 214—215. ISBN 9783205780908. 
  4. ^ Ahmedaja, Ardian; Haid, Gerlinde (2008). European Voices: Multipart singing in the Balkans and the Mediterranean. I. str. 241. ISBN 9783205780908. 
  5. ^ a b v Shetuni 2011, str. 34.
  6. ^ Stipčević 1989, str. 189–190.
  7. ^ a b v Shetuni 2011, str. 33–34.
  8. ^ Shetuni 2011, str. 34–35.
  9. ^ a b Shetuni 2011, str. 35.
  10. ^ a b v Ahmedaja, Ardian; Haid, Gerlinde (2008). European Voices: Multipart singing in the Balkans and the Mediterranean. Böhlau Verlag Wien. str. 218—9. ISBN 9783205780908. Pristupljeno 1. 3. 2013. 
  11. ^ Stockmann, Doris; Erich Stockmann (1963). „Die vokale Mehrstimmigkeit in Süd-Albanien”. Les Colloques de Wegimont. Cercle Internationale d'Études Ethno-musicologiques. 171: 104. 
  12. ^ Tole, Vasil. „Inventory of performers on iso-polyphony” (PDF). UNESCO. str. 121. Pristupljeno 1. 3. 2012. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Албанско_вишегласно_певање&oldid=26807161”