Pređi na sadržaj

Ilegalno naoružavanje Hrvatske

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Ilegalno naoružavanje Hrvatske je naziv za nabavku (lakog) naoružanja za potrebe članova Hrvatske demokratske zajednice i pripadnike Ministarstva unutrašnjih poslova Hrvatske u jesen 1990. godine. To se dešavalo u doba kada je Socijalistička Republika Hrvatska bila još uvek sastavni deo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Ova operacija se dešavala u strogoj tajnosti i daleko od očiju javnosti, jer se rukovodstvo SR Hrvatske (Vlada, Sabor i Predsedništvo) pripremalo za rat odnosno za obračun sa Srbima i pripadnicima Jugoslovenske narodne armije u SR Hrvatskoj.[1]

Prethodnica[uredi | uredi izvor]

SR Hrvatska je jedna od šest republika članica koje su bile sastavni deo SFRJ. Stvorena je još u toku Drugog svetskog rata na trećem zasedanju Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Hrvatske u Topuskom, maja 1944. godine. Od samog osnivanja SR Hrvatska je imala socijalizam kao društveno-političko uređenje i jednopartijski sistem vladanja. Konstitutivni narodi su bili Hrvati i Srbi, dok su nacionalne manjine činili: Romi, Mađari, Slovaci, Italijani, Rusini, Česi i drugi.

U Beogradu je 8. avgusta 1989. godine Skupština SFRJ usvaja amandmane na Ustav SFRJ, kojima se uvodi višepartijski sistem upravljanja državom. To je dovelo do toga da se posle skoro pet decenija ponovo osnivaju političke stranke na tlu SFRJ.[2]

U SR Hrvatskoj se 22. aprila 1990. godine održavaju prvi parlamentarni i lokalni izbori u višepartijskom sistemu. Glavni suparnici su bili Hrvatska demokratska zajednica (HDZ) koju je predvodio Franjo Tuđman i Savez komunista Hrvatske (SKH) koju je predvodio Ivica Račan. HDZ je u Saboru dobio većinu, nakon čega je izabrao Tuđmana za predsednika Republike i formirao Vladu. Na lokalnim izborima aprila 1990. HDZ je doneo pobedu u čisto hrvatskim sredinama, dok je SKH odneo pobedu u nacionalno meštovitim i srpskim sredinama. Kasnije u martu 1991. godine SKH se raspao, pa su njegovi odbornici prelazili u HDZ ili Srpski demokratski stranku Jovana Raškovića. [1][3]

Nakon formiranja vlasti u SR Hrvatskoj odmah je krenula antisrpska i antijugoslovenska kampanja. Srbi su postali preko noći građani trećeg reda. Na poslu su dobijali otkaze, pretnje, trpeli psiho-fizičku torturu, provokacije na ulici i putem telefona.[1]

HDZ je od samog osnivanja jasno istakao želju za nezavisnosti SR Hrvatske od SFRJ. Prilikom preuzimanja vlasti maja 1990. godine, Franjo Tuđman i HDZ su preuzeli kontrolu nad policijom, sudstvom, medijima i društvenim kombinatima i preduzećima u SR Hrvatskoj. Još pre izbora 1990. godine Franjo Tuđman je vrlo često viđan u inostranstvu u društvu ustaške emigracije, koja je imala za cilj da sruši komunistički poredak u SFRJ i ponovo uspostavi Nezavisnu Državu Hrvatsku.

Novoj vlasti u Zagrebu za nezavisnost je bila potrebna još samo vojska. Kako SR Hrvatska nije imala sopstvenu vojsku, jer je JNA bila jedini međunarodno priznati vojni subjekat na teritoriji cele SFRJ, tako je Vlada koju je HDZ formirala odlučila da „napravi sebi vojsku”. U uslovima i zakonima koji su onda 1990. godine važili legalnim putem to se nije molo obaviti, zato se sve dešavalo u strogoj tajnosti.[1]

Organizatori i nalogodavci akcije[uredi | uredi izvor]

  1. Franjo Tuđman
  2. Martin Špegelj
  3. Josip Boljkovac
  4. Stjepan Mesić
  5. Đuro Dečak
  6. Anton Habijanec
  7. Vlado Šabarić
  8. Vinko Belobrk
  9. Gojko Šušak
  10. Perica Jurić
  11. Ivan Belani

Akcija naoružavanja[uredi | uredi izvor]

Plan za akciju ilegalnog naoružavanja u SR Hrvatskoj sačinjen je u leto 1990. godine, kada je Vlada SR Hrvatske preko svojih veza uspostavila kontakte na međunarodnom tržištu oružja. Tada se Varšavski pakt leta 1990. raspadao, a ujedno i njegove zemlje članice doživljavale su društveno-ekonomsku transformaciju (prelazak iz socijalizma u kapitalizam). Tako je u istočnoevropskim zemljama zbog povlačenja Crvene armije iz država članica Vašravskog pakta u Sovjetski Savez, ostala velika količina naoružanja. Akciju ilegalne nabavke oružja iz istočne Evrope je vodio bivši general JNA Martin Špegelj i ministar policije u Vladi SR Hrvatske Josip Boljkovac. Dok je akciju ilegalnog naoružavanja Hrvatske sa naoružanjem iz Argentine, SAD i Kanade vodio Gojko Šušak.[1]

Kontraobaveštajna služba je početkom oktobra 1990. godine bila upoznata sa mogućnostima ilegalnog naoružavanja u SR Hrvatskoj. Pa su tako i određeni najbolji operativci KOS-a da uhode i snimaju Martina Špegelja, koji je tada oktobra 1990. još uvek obavljao dužnost oficira JNA.[4]

U noći između 12. i 13. oktobra 1990. godine na graničnom prelazu Jugoslavije i Mađarske „Goričan—Letenje”, ulazi nekoliko šlepera lakog naoružanja. Tu na graničnom prelazu bio je pomoćnik ministra policije Josipa Boljkovca, Perica Jurić, inače dobro poznat u krugovima ustaške emigracije. Te večeri je uneto oko 18.000 pušaka AK-47 sa municijom. Sve to ilegalno uvezeno oružje je smešteno u magacin Teritorijalne odbrane „Rakitije”, kod Zagreba, koji je kontrolisao MUP Hrvatske odnosno Josip Boljkovac. Naredna tura ilegalnog naoružavanja preko ovog graničnog prelaza ušla je 18. oktobra 1990. Paralelno sa ovim ilegalnim uvozom preko Mađarske u luku Split je dolazilo brodovima oružje iz Argentine, Kanade i SAD, koje je kupovala ustaška emigracija i slala u domovinu.[1]

Posledice[uredi | uredi izvor]

Ilegalno uvezeno oružje je narednih meseci podeljeno članovima HDZ, HSP i HOS, kao i pripadnicima rezervnog sastava MUP-a Hrvatske.

Kontraobaveštajna služba je 19. oktobra 1990. na vojnom poligonu Gakovo, kraj Virovitice izveo tajnu akciju snimanja Martina Špegelja, Josipa Boljkovca, ministre u Vladi SR Hrvatske, sa saradnciima, gde su oni izjavili kakvi su im planovi sa tim ilegalno uvezenim oružjem. Planovi su bili vezani za rat i obračun sa pripadnicima JNA, likvidacije Srba itd.

Kasnije je KOS prikupio još dodatne dokaze kako bi predsednik SR Hrvatske Franjo Tuđman i svi ministri Vlade SR Hrvatske mogli biti uhapšeni i osuđeni na višegodišnje kazne zatvora. Međutim, usled političkih pritisaka na SSNO i neobazrivosti Predsedništva SFRJ hapšenje i krivinčni postupak su izostali.[1]

22. decembra 1990. u Hrvatskom saboru izglasan je tzv. Božićni ustav, kojim je ukinuta konstitutivnost Srbima čime su svedeni na nivo nacionalne manjine.[5]

Rata u Hrvatskoj ne bi bilo, da ga Hrvatska nije željela.

— Franjo Tuđman, 24. mart 1992.

Već proleća 1991. godine Hrvatska je imala više od 100.000 ljudi naoružani sa lakim oružjem, koji su bili silno motivisani za rat. Počelo je oružanim incidentima u Pakracu 1. marta 1991. nastavilo se u Plitivčkim Jezerima 31. marta 1991. i Borovu i Zadru 2. maja 1991. Pale su i prve žrtve. Hrvatska propaganda je sve to iskorištavala da pojača antisrpsku i antijugoslovensku kampanju. Od tada se u većini srpskih mesta u SR Hrvatskoj mogle videti barikade, jer su se meštani plašili za svoju ličnu sigurnost. Ovaj događaj ilegalno naoružavanja iz jeseni 1990. godine je jedan od ključnih događaja u raspadu Jugoslavije.[1]

Suđenja i presude[uredi | uredi izvor]

25. januara 1991. Kontraobaveštajna služba je uhapsila nekoliko članova HDZ koji su učestvovali u ovom poduhvatu i sprovedeni su u Zagreb, gde ih je čekalo suđenje za oružanu pobunu i neprijateljsko delovanje. Sudija Vojnog suda Mile Vignjević je izrekao presudu 20. maja 1991. koja je glasila:

  1. Antun Habijanac, 3,5 godine zatvora,
  2. Josip Kovač, 3 godine i 3 meseca
  3. Đuro Dečak, 3 godine zatvora,
  4. Franjo Kovač, 2,5 godine zatvora,
  5. Vlado Šabarić, 1 godinu i 3 meseca,
  6. Vinko Belobrk, 1 godinu,

Osuđenici za teško krivično delo su pušeni na slobodu, već 2 dana posle izricanja presude. Dočekalo ih je mnoštvo Hrvata uz veliko oduševljenje. Za njih te optužbe nisu bile teške, niti su uopšte u tome videli problem.[6]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e ž Rat u Hrvatskoj iz pera obavještajca Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. septembar 2013), Pristupljeno 17.7.2013.
  2. ^ Marko Tmušić: Ekonomska politika u funkciji makroekonomske stabilnosti Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. jun 2013), Pristupljeno 17.7.2013.
  3. ^ Izborna enciklopedija Hrvatske Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. mart 2015), Pristupljeno 17.7.2013.
  4. ^ Svedočenje general-majora Aleksandra Vasiljevića 1992. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. oktobar 2020), Pristupljeno 17.7.2013.
  5. ^ Trbovich 2008, str. 209.
  6. ^ Kada i gdje je počeo rat Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. februar 2014), Pristupljeno 7.2.2014.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Илегално_наоружавање_Хрватске&oldid=26889876”