Nematerijalno kulturno nasleđe Crne Gore
| Nematerijalno kulturno nasleđe Crne Gore | |
|---|---|
.jpg) Kotor - viševekovno sedište Bokeljske mornarice | |
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Crna Gora |
| Zajednica | Crnogorski narod i sve nacionalne manjine koje žive na teritoriji Crne Gore |
| Predlagač | Uprava za zaštitu kulturnih dobara |
Nematerijalno kulturno nasleđe Crne Gore obuhvata elemente određene Uneskovom definicijom nematerijalnog kulturnog nasleđea: „praksa, prezentacija, izražavanje, kao i udružena znanja i neophodne veštine, koje zajednice, grupe i, u nekim slučajevima, pojedinci prepoznaju kao deo svog kulturnog nasleđa.[1]
Detaljnije[uredi | uredi izvor]
Crnogorska kulturna baština je delimično istražena i vrednovana. Rad na izradi prvih elaborata vrednovanja kulturnih vrednosti nematerijalnih dobara započela je Uprava za zaštitu kulturnih dobara 2013. godine i zakonom do sada zaštitila 19 nematerijalnih kulturnih dobara Crne Gore.[2]
Nematerijalna dobra koja su evidenirana svrstana su u šest grupa:[2][3]
- Jezik
- Usmeno predanje
- Usmena književnost i drugi usmeni izrazi
- Izvođačka umetnost
- Običaj
- Obred i svečanost
- Znanje ili veština vezana za prirodu i svemir
- Kultno i znamenito mesto
- Tradicionalni zanat i veština
Nematerijalnia kulturna dobara Crne Gore: 1. Veština izrade i ukrašavanja crnogorske narodne nošnje, 2. Crnogorski oro, 3. Bokeljska mornarica, 4. Bokeljska noć, 5. Kult Sv. Vladimira, 6. Fašinada, 7. Veština izrade čunova, 8. Veština izrade Dobrotske čipke, 9. Veština izrade Dobrotske torte, 10. Tradicionalne igre kolašinskog kraja, 11. Legende o nastanku Kotora, 12. Predanje o Pavi i Ahmetu, 13. Legenda o tri sestre – Tre sorelle, 14. Legenda o ljubavi Peraštanke Katice Kalfić i francuskog vojnika, 15. Izrada lisnatog sira, 16. Izrada Bihorskog ćilima, 17. Pljevaljski sir, 18. Izrada gusala - guslanje i 19. Ribarenje kalimerama.[2]
Kriterijumi za kulturno dobro[uredi | uredi izvor]
Da bi neko dobro bilo zaštićeno i vrednovano kao kulturno dobro Crne Gore postoje kriterijumi koje predviđa Zakon o zaštiti kulturnih dobara po kojem je kulturno dobro "svako nepokretno, pokretno i nematerijalno dobro za koje je, u skladu sa ovim zakonom, utvrđeno da je od trajnog istorijskog, umjetničkog, naučnog, arheološkog, arhitektonskog, antropološkog, tehničkog ili društvenog značaja."[3]
Stručno telo od najmanje tri člana utvrđuje da neko dobro poseduje kulturnu vrednost i tako postalo kulturno dobro. Stručno telo izrađuje stručni elaborat na osnovu istraživanja i prikupljenih istraživačkih podtaka o datom dobru, koji sadrži i obrazložen stručni stav o svojstvima, osobenostima, značaju i kategoriji dobra koje se na ovaj način vrednuje.[2]
Kriterijumi koji su neophodni koje dobro mora da poseduje da bi steklo status kulturnog dobra jesu:[3]
- autentičnost i integritet,
- stepen očuvanosti,
- jedinstvenost i rijetkost u okviru svoje vrste, i
- istorijski, umjetnički, naučni, arheološki, arhitektonski, antropološki, tehnički ili drugi društveni značaj.
Inicijative[uredi | uredi izvor]
UNESCO je donošenjem Konvencije o zaštiti nematerijalne kulturne baštine 2003. godine uticao na podizanje svesti na lokalnom, nacionalnom i međunarodnom nivou važnosti nematerijalne kulturne baštine. Konvencija održivi razvoj i kulturnu raznolikost proklamuje kao ključne strukturne osnove zaštite nematerijalne kulturne baštine i preduslov njenog očuvanja i daljeg prenošenja. Crna Gora je usvojila Konvenciju u julu 2009. godine.[4] Od 2010. do 2012. godine Crna Gora je donela niz propisa kojima se uređuje oblast kulturne baštine. Prvi put je uređena i oblast zaštite nematerijalne kulturne baštine donošenjem Zakona o zaštiti kulturnih dobara 2010. godine. Uprava za zaštitu kulturnih dobara formirana je 2011. godine.[5]Godine 2012. Ministarstvo kulture, Uprava za zaštitu kulturnih dobara i Narodni muzej Crne Gore su realizovali Projekat evidentiranja nematerijalne baštine na teritoriji Crne Gore. [2]U cilju evidentiranja nematerijalne kulturne baštine, Uprava za zaštitu kulturnih dobara formirala je šest stručnih timova.[5]
2011. godine potpisna je Beogradska deklaracija koja predstavlja razradu tačaka o tome kako se nasleđe čuva, kako se stavlja u funkciju kulturne privrede i kulturnog turizma kao i integrisanje iskustava u čuvanju i prezentaciji materijalnog i nematerijalnog nasleđa. Beogradsku deklaraciju potpisale su Srbija, Crna Gora, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Hrvatska, Italija, Makedonija, Moldavija, Albanija, Rumunija i Slovenija u svojstvu posmatrača.[6]
Spisak[uredi | uredi izvor]
Sledi spisak elemenata nematerijalnog kulturnog nasleđa Crne Gore
| BR | Slika | Naziv | Opis | Predlagač | Datum upisa u registar | Napomena |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  |
Crnogorska narodna nošnja | Narodna nošnja je prepoznatljiv segment kulturno-istorijskog nasleđa, a veština izrade i ukrašavanja crnogorske narodne nošnje je zaštićena kao jedan od elemenata nematerijalnog kulturnog nasleđa. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | ||
| 2 |  |
Crnogorsko oro | Najpopularnija narodna igra koja se izvodi širom Crne Gore. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | ||
| 3 |  |
Bokeljska mornarica Kotor | Nekada staleška organizacija pomoraca, danas memorijalna organizacija i nevladina neprofitabilna organizacija građana u kojoj se čuva tradicija staleške bratovštine bokeljskih pomoraca, nastale prema tradiciji u Kotoru početkom 9. veka. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | Prvo nematerijalno kulturno dobro koje Crna Gora kandiduje za status svetske kulturne baštine UNESCO | |
| 4 |  |
Bokeljska noć | Bokeljska noć, ili izvorno Bokeška noć je tradicionalna svečanost koja se održava u Kotoru svake godine u drugoj polovini avgusta. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | ||
| 5 |  |
Kult Svetog Vladimira | Kult Svetog Vladimira je litija koja se obeležava već nekoliko stotina godina. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | 2013. godina | |
| 6 |  |
Fašinada | Tradicionalna svečanost koja se 22. jula svake godine održava u Peraškom akvatorijumu Bokokotorskog zaliva. Običaj nasipanja kamenja oko ostrva Gospa od Škrpjela, radi očuvanja statike ovog veštačkog ostrva. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | ||
| 7 | .jpg) |
Veština izrade čunova | Čun je čamac karakterističan za Skadarsko jezero, gde se vekovima tradicionalno upotrebljava za ribolov, a veština izrade čunova je zaštićena kao jedan od elemenata nematerijalnog kulturnog nasleđa. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | ||
| 8 | 
|
Dobrotska čipka | Dobrotska čipka priznata je kao posebna vrsta čija je jedinstvenost u načinu izrade. Veština izrade Dobrotske čipke prenosila se generacijama od 12. do 20. veka. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | 2013. godina | |
| 9 |
|
Dobrotska torta | Dobrotska torta ima specifičan način pripreme koji je duboko ukorenjen u lokalne običaje čiji se originalni recept i veština izrade, vekovima čuvao među meštanima. Slična je venecijanskoj, imotskoj, peraškoj torti tj. poslasticama koje se spremaju duž jadranske obale. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | 2013. godina | |
| 10 |
|
Tradicionalne igre kolašinskog kraja | Čine ih stara kola kolašinskog kraja koja se igraju uz pesmu i topot koraka, a izvode se u tradicionalnoj narodnoj suknenoj ili svečanoj nošnji. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | 2016. godina | |
| 11 |  |
Legende o nastanku Kotora | O nastanku grada Kotora postoje mnogo legendi jer su ljudi verovali da su bogovi uticali na nastanak ovog grada, zbog lepote koju ovaj grad ima, kao i položaj na kome se nalazi | Uprava za zaštitu kulturnih dobara. | 2013. godina | |
| 12 |
|
Predanje o Pavi i Ahmetu | Poznato predanje-legenda s područja Vraneške doline, koje pripada teritoriji opštini Bijelo Polje u Crnoj Gori, i koje se više od tri i po veka čuva od zaborava. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | 2015. godina | |
| 13 |  |
Tre sorele (legenda) | Tradicionalna priča narodnog duha u Boki Kotorskoj o nesrećnoj ljubavi tri sestre prema istom pomorcu. Legenda se prepričava vekovima, a potekla je iz Prčanja, mesta u blizini Kotora | Uprava za zaštitu kulturnih dobara. | ||
| 14 |  |
Legenda o ljubavi Peraštanke Katice Kalfić i francuskog vojnika | Tradicionalna narodna priča o tragičnoj Peraškoj ljubavi i jedna od najpoznatijih legendi Boke Kotorske. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | ||
| 15 |
|
Crnogorski lisnati sir | Proizvodnja jednog od najkarakterističnijih sireva u Crnoj Gori, odvija se na teritoriji opština Kolašin i Mojkovac. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | 2013. godina | |
| 16 |
|
Bihorski ćilim | Lokalno stanovništvo Bihora baštini već stolećima ćilimarstvo kao zanat koji je vremenom postao jedno od specifičnosti bihorskog kraja. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | 2013. godina | |
| 17 |  |
Pljevaljski sir | Pljevaljski sir se proizvodi od punomasnog kravljeg mleka i pripada grupi mekih salamurnih sireva, a proizvodi u severnom delu Crne Gore, na teritoriji opštine Pljevlja. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | ||
| 18 |  |
Gusle | Gusle su narodni gudački instrument. Ima jednu, ili eventualno dve žice. Najčešće su napravljene od javorovog drveta. Izrada gusala - guslanje se sreće i u Crnoj Gori. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara | 2013. godina | |
| 19 |  |
Ribarenje kalimerama | Kalimera je vrsta specijalne podizne ribarske mreže koja se koristi na ušću reke Bojane na Skadarskom jezeru i Adi Bojani pored Ulcinja. | Uprava za zaštitu kulturnih dobara |
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „O NEMATERIJALNOM KULTURNOM NASLEĐU”. Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije. Pristupljeno 9. 10. 2021.
- ^ a b v g d „Kulturna dobra još u škrinji”. caffemontenegro.me. Pristupljeno 16. 10. 2021.
- ^ a b v „Zakon o zaštiti kulturnih dobara”. gov.me. Pristupljeno 16. 10. 2021.
- ^ Đukić, Danijela. „NEMATERIJALNA KULTURNA BAŠTINA: SVADBENI OBIČAJ U PAŠTROVIĆIMA I GRBLjU” (PDF). etno-institut. Pristupljeno 16. 10. 2021.
- ^ a b „Popis elemenata nematerijalne kulturne baštine u Crnoj Gori 2012. godine” (PDF). etno-institut. Pristupljeno 16. 10. 2021.
- ^ „Unapređenje saradnje u oblasti kulturne baštine u jugoistočnoj Evropi”. srbija.gov.rs. Pristupljeno 16. 10. 2021.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- ZBORNIK RADOVA S MEĐUNARODNE MULTIDISCIPLINARNE NAUČNE KONFERENCIJE PO POZIVU - NEMATERIJALNA KULTURNA BAŠTINA PAŠTROVIĆA
- Dani crnogorske kulture – Izložba “Nematerijalna kulturna dobra Crne Gore”
- KONVENCIJA O OČUVANJU NEMATERIJALNOG KULTURNOG NASLJEĐA
- Bokeljska mornarica korak bliže ka UNESCO listi
| Usmena tradicija i jezik |  | |
|---|---|---|
| Scenska (izvođačka) umetnost (muzika, igra, ples i raznovrsne inscenacije) | ||
| Društvena praksa, rituali i praznici (običaji, verovanja, mitovi, svetkovine) | ||
| Znanja i veštine vezane za prirodu i univerzum | ||
| Tadicionalna umetnost (zanati, rukotvorine, kulinarstvo) | ||
