Rat u Hrvatskoj

Ova stranica je zaključana od daljih izmena anonimnih korisnika i novajlija zbog sumnjivog doprinosa istih, koji treba da se raspravi na stranici za razgovor
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Rat u Hrvatskoj
Dio ratova u bivšoj Jugoslaviji

Kolaž rata
Vrijeme31. mart 1991 — 12. novembar 1995.[d]
Mjesto
Hrvatska[đ]
UzrokOtcepljenje SR Hrvatske od SFRJ
Ishod Pobjeda Republike Hrvatske
Teritorijalne
promjene
  • Nezavisnost Hrvatske u granicama iz vremena SFRJ
  • Nestanak Republike Srpske Krajine[e]
Sukobljene strane
  •  Republika Hrvatska[a]

    • 1995:

    1991—1992:

    1992—1995:

    Posredni učesnici:

    Komandanti i vođe
    Hrvatska Franjo Tuđman
    Hrvatska Gojko Šušak
    Hrvatska Anton Tus
    Hrvatska Janko Bobetko
    Hrvatska Zvonimir Červenko
    Hrvatska Petar Stipetić
    Hrvatska Ante Gotovina
    Republika Bosna i Hercegovina Atif Dudaković    		 Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija Veljko Kadijević (1991—1992)
    Milan Babić
    Milan Martić
    Mile Mrkšić
    Goran Hadžić
    Posredni učesnici:
    Savezna Republika Jugoslavija Slobodan Milošević
    Zapadna Bosna (1993—1995) Fikret Abdić
    Uključene jedinice

    1995:

    1991—1992:

    1992—1995:

    Jačina
     Hrvatska 70.000 (1991)
    200.000 (1995)    		 Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija JNA 145.000 (1991)
    RSK 50.000 (1995)
    Žrtve i gubici
    13.583 ubijeno ili nestalo (od toga 10.668 potvrđeno mrtvih)[1] 8.039 ubijeno ili nestalo[2]

    Rat u Hrvatskoj je bio vojni sukob na području bivše Socijalističke Republike Hrvatske, uzrokovan izlaskom Hrvatske iz sastava Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

    Rat se na početku vodio između pripadnika hrvatskog Ministarstva unutrašnjih poslova i krajiških Srba, ali se brzo u sukob umešala i Jugoslovenska narodna armija. Rukovodstvo Jugoslavije je pomoću savezne armije pokušalo da Hrvatsku zadrži u sastavu federacije. Za vrijeme raspada zajedničke države na teritoriji Hrvatske koja je bila naseljena Srbima proglašena je kratkotrajna međunarodno nepriznata država — Republika Srpska Krajina. Hrvatska je to smatrala pokušajem da se teritorija Hrvatske uključi u sastav Srbije. Tada je počela borba između Hrvatske vojske i Srpske vojske Krajine. Sporazum o prekidu vatre je potpisan u januaru 1992. godine, a na teritoriju Hrvatske su uvedene Mirovne snage OUN, zbog čega je oružani sukob usporen. U maju 1992. Ujedinjene nacije su priznale Hrvatsku kao nezavisnu državu. Hrvatska vojska je 1995. godine sprovela dvije velike ofanzivne operacije, što je dovelo do zauzimanja velikog dela teritorije Srpske Krajine. Rat je završen Erdutskim i Dejtonskim sporazumom, prema kojima je Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srem u sastav Hrvatske ušla 1998. godine. Sukob je praćen međusobnim etničkim čišćenjem i srpskog i hrvatskog stanovništva.

    Kao rezultat rata, Hrvatska je stekla nezavisnost i ostvarila svoj teritorijalni integritet. Tokom oružanih dejstava, mnoga sela i gradovi su uništeni ili ozbiljno oštećeni. Šteta nanesena nacionalnoj ekonomiji Hrvatske ratnim dejstvima se procjenjuje na 37 milijardi dolara. Tokom rata je poginulo ukupno 22 hiljade ljudi. Veliki broj hrvatski izbjeglica je protjeran sa teritorije pod kontrolom Srba od 1991. do 1992. godine. Istovremeno, prema izvještajima Komesarijata za izbjeglice OUN, do 1993. godine 251.000 Srba je protjerano sa teritorije pod kontrolom Hrvata. Još jedan veliki talas srpskih izbjeglica (više od 220.000 ljudi) zabilježen je 1995. godine poslije hrvatske operacije Oluja.[3] Nakon rata u Hrvatsku se vratilo oko 115.000 srpskih izbjeglica.

    U početku vođe Hrvata su govorile da je rat u Hrvatskoj građanski rat,[4] ali ubrzo se to promenilo i danas u Hrvatskoj se za oružani sukob koristi termin „Domovinski rat” (Otadžbinski rat),[5] ali je čest i termin „Velikosrpska agresija”. U srpskoj literaturi ovaj sukob se najčešće naziva „Rat u Hrvatskoj” ili rjeđe „Rat u Krajini”.

    Pozadina sukoba

    Raspad vladajućeg Saveza komunista Jugoslavije

    Glavni članak: Istorija Hrvatske

    Jedan od glavnih činilaca koji su doveli do rata u Hrvatskoj je nagli porast nacionalizma u Jugoslaviji tokom 1980-ih i borba za vlast u Jugoslaviji koja se podudarila sa slabljenjem levice u zemljama istočne Evrope, a definitivno je nastupila okončanjem Hladnog rata, odnosno, simbolično, padom Berlinskog zida 1989. kada je komunizam u Jugoslaviji izgubio svoj ideološki potencijal.

    Skoro neograničenu vlast u Socijalističkoj Jugoslaviji do 1980. imao je Hrvat Josip Broz Tito (1892-1980). Preko njega Hrvati su imali najveći uticaj na upravljanje državom. U to vreme napravljen je i Ustav iz 1974. koji je više ispunio želje pristalica slabe središnje vlasti u SFRJ, a manje je odgovarao pristalicama jedinstvene Jugoslavije. Ustav iz 1974. stvorio je državni poredak u Jugoslaviji u kome su vođe Hrvata (uz pomoć vođa Slovenaca) zadržale presudni uticaj na upravu u SFRJ, ali i mogućnost da je razbiju kao državu. [6]

    Tokom 1980-ih, albanski secesionistički zahtevi na Kosovu su doveli do međuetničkih tenzija i nezadovoljstva kod Srba (i Jugoslovena) slabom središnjom vlašću, a to je dovelo do pojave političara koji su tražili jačanje jedinstva u SR Srbiji i SFRJ. Tako se pojavio i Slobodan Milošević (Požarevac, 20.8.1941- Hag, 11.3.2006) koji je postao vođa vladajuće Komunističke partije Srbije u maju 1986. godine, a u septembru 1987. potisnuo je svoje protivnike u Predsedništvu SR Srbije i postao glavni vođa SR Srbije.[6]

    Milošević i njegove pristalice pokušali su da ostvare ujedinjenje autonomnih pokrajina Vojvodine i Kosova u SR Srbiju. Narodna skupština SR Srbije usvojila je 28. marta 1989. izmene ustava SR Srbije iz 1974. koje su trebale omogućiti jedinstvo republike, ali i veći uticaj Srbije u SFRJ.[6]

    Jačanje uticaja SR Srbije u SFRJ i u vladajućoj partiji, Savezu komunista Jugoslavije (SKJ) izazvalo je nezadovoljstvo kod političkih vođa Hrvatske i Slovenije, koji nisu bili spremni da prihvate jačanje uticaja iz Srbije u SFRJ. Vođe republika Slovenije i Hrvatske su tražile dalju decentralizaciju, dok je Srbija zagovarala centralizam, a tako se pojavio nerešiv problem u jedinoj i vladajućoj partiji Saveza komunista Jugoslavije. Sukob u vladajućem Savezu komunista u SFRJ omogućilo je porast nacionalizma, koji se javio čak i redovima Savez komunista Jugoslavije. U januaru 1990. održan je 14. kongres SKJ na kome su predstavnici Slovenije zatražili reorganizaciju, ove tada vladajuće partije, u savez nezavisnih stranaka što nije pre svih ostalih odgovaralo srpskom delu ove partije predvođenom Slobodanom Miloševićem, a prilikom glasanja slovenački predlog nije izglasan. Nesposobni da prihvate da su manjina predstavnici Slovenije napustili su kongres, a isto je uradila i hrvatska delegacija.

    Pobeda HDZ-a i pripreme Hrvatske vlade za rat

    Još 1989. osnovano je nekoliko političkih partija, među njima i Hrvatska demokratska zajednica, na čelu sa Franjom Tuđmanom. Raspad Saveza komunista Jugoslavije u januaru 1990. olakšao je pripremanje višestranačkih izbora. Na saboru novostvorene HDZ u Zagrebu krajem februara 1990. njen vođa F. Tuđman rekao je da Nezavisna Država Hrvatska nije bila samo izdajnička tvorevina, već i izraz želja i snova Hrvata[7][8] Spominjanje NDH kao "želje" Hrvata podsetilo je Srbe da je pre oko pedeset godina, tokom Drugog svetskog rata, u tadašnjoj NDH, bila je sprovođena ustaška politika da se jedna trećina Srba pobije, jedna trećina pokrsti, a jedna trećina raseli. Sećanje na tu zločinačku državu i strah od nje ostao je prisutan kod Srba.

    HDZ, koja je zasnovala svoju kampanju na težnji za nezavisnošću Hrvatske i izrazitoj antijugoslovenskoj politici, pobedila je na aprilsko-majskim izborima 1990. u Hrvatskoj ispred Socijaldemokratske partije Hrvatske, reformisanih komunista Ivice Račana. Zbog toga, kod nekih Srba pojavio se strah da Tuđman može napraviti državu koja će vršiti nasilja (politička i vojna) prema Srbima slična onim iz vremena NDH.[9] Nakon pobede HDZ na izborima 1990. godine, Hrvatska je otvorila vrata za povratak ljudi koji su sprovodili ustašku politiku tokom Drugog svetskog rata. U Zagreb su se vratili neki od bivših ministara Ante Pavelića (Vinko Nikolić)[10] i mnogobrojni visoki službenici ustaškog režima, među kojima i Ivo Rojnica, komandant Dubrovnika u Drugom svetskom ratu.[10] Srpski narod u Hrvatskoj 1990. osetio se ugroženim zbog ponovne pojave ustaških simbola, koji su bili simbol straha i genocida počinjenog prema srpskom i drugim narodima u Drugom svetskom ratu, te povratka ljudi u državu koji su sprovodili takvu politiku i moguće restauracije države u kojoj bi bio ugrožen njihov opstanak.

    Slovenija i Hrvatska su nakon višestranačkih izbora počele da se zalažu za preoblikovanje Jugoslavije, pa su zagovarale o labavu konfederaciji, dok se sa srpske strane nije napuštala ideja federalne države, odnosno status kvo.

    Teritorijalni razmeštaj Srba u Hrvatskoj pre rata

    Svađe političkih vođa Hrvata i Srba prenele su se na sukobe na sportskim terenima. Na dan 13. maja 1990. u Zagrebu je trebalo da se održi fudbalska utakmica između zagrebačkog Dinama i beogradske Crvene zvezde. Na utakmici su izbili neredi koji su rezultovali sa preko 60 povređenih ljudi.[11] Istog dana je Blagoje Adžić, načelnik Generalštaba JNA, izdao naredbu o preuzimanju naoružanja i municije TO-a i njihovom skladištenju u skladištima JNA. Međutim, već u junu 1990. Hrvatska počinje sa ilegalnim uvozom oružja iz Mađarske i preko Mađarske iz Čilea i drugih zemalja.[12][13]

    Novi hrvatski Sabor je 30. maja imao svoje prvo zasedanje, a predsednik Tuđman je objavio svoj manifest za novi ustav i veliki broj političkih, ekonomskih i društvenih promena, među kojima je najavljena i promena statusa Srba u Hrvatskoj od konstitutivnog naroda na status manjine. Lokalni srpski političari su se suprotstavili novom ustavu, na temelju činjenice da se umanjuju prava srpskog stanovništva i da se ovime stvara mogućnost da Srbi budu ugroženi. Ovo se zaista i desilo kada je ustav usvojen godinu dana kasnije.

    Srbi u Hrvatskoj su 17. avgusta održali referendum koji Hrvatska vlast nije priznala, a na kojem se 99,7% građana (mahom srpske nacionalnosti) izjasnilo za autonomiju unutar Hrvatske. Hrvatska vlada je pokušala da spreči referendum poslavši policijske snage da oduzmu oružje iz pobunjenih policijskih stanica u područjima koje su naseljavali Srbi. Lokalni Srbi su blokirali puteve u južnim delovima Hrvatske, uglavnom oko Knina. Ovaj incident je poznat pod imenom Balvan revolucija. Hrvatska je na blokadu puteva odgovorila slanjem specijalnih odreda policije u helikopterima, ali su ih presreli avioni Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva i primorali ih da se vrate u Zagreb.

    Formirano je Srpsko nacionalno veće, koje je kasnije postalo vlada Republike Srpske Krajine, a na njegovom čelu se nalazio Milan Babić, predsednik opštine Knin.

    Dana 30. septembra 1990. Srpsko nacionalno veće je proglasilo „autonomiju srpskog naroda na etničkim i istorijskim teritorijama na kojima on živi, a koje su unutar sadašnjih granica Republike Hrvatske kao federalne jedinice Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije“.[14]

    U drugoj polovini 1990. vlada Hrvatske je počela da kupuje oružje i sprema se za građanski rat protiv JNA i SFRJ. Vlade Republike Hrvatske je nameravala da napravi novu vojsku od TO Republike Hrvatske i delova njenog MUP-a i sa tom vojskom vodi građanski rat protiv JNA i pristalica Jugoslavije (to jest prvenstveno Srba i Jugoslovena). JNA je znala za te pripreme i vojna kontraobaveštajna služba (KOS) sredinom oktobra 1990. snimila je uvoženje oružaj teretnim kamionima iz Mađarske u Hrvatsku. Takođe su snimljene izjave ministra odbrane Republike Hrvatske, bivšeg general-pukovnika JNA, Martina Špegelja na tajnim sastancima sa njegovim pomagačima, koji su održavani od oktobra do decembra 1990. a u kojima je govorio da su kupljene desetine hiljada automatskih pušaka - kalašnjikova (AK47) za Hrvate, a da će Srbe pokasapiti. O JNA Špegelj je rekao: „Mi smo u ratu sa vojskom … Organizovaćemo ubijanje vojnika i starešina ... To će biti građanski rat bez milosti...”[15]

    Parlament Hrvatske je 22. decembra 1990. izglasao novi Ustav, sa promenom statusa Srba u Hrvatskoj koji su tako od konstitutivnog naroda postali nacionalna manjina[16]. Na osnovu popisa iz 1991. (Popis stanovništva domaćinstava, stanova i poljoprivrednih gospodarstava 31. mart 1991), u Hrvatskoj je živelo oko 12% Srba[17][18] od ukupno oko 4,7 miliona stanovnika. Za vreme popisa 1910. u Hrvatskoj i Slavoniji bilo je 24,5% Srba [traži se izvor]. Do pada broja Srba došlo je usled sprovedenog genocida u Drugom svetskom ratu. Rezultate novog popisa hrvatska vlast je koristila kao argument za oduzimanje pravnog statusa srpskom narodu u Hrvatskoj što je podstaklo dalje zaoštravanje hrvatsko-srpskih odnosa. Nakon ratifikacije Ustava mnogi Srbi su počeli da gube posao u državnoj administraciji u Hrvatskoj. Ovo je izazvalo dodatne tenzije.[19][20]

    U isto vreme, Slovenija je takođe bila na putu ka svojoj nezavisnosti. Slovenija je organizovala referendum o svojoj nezavisnosti 23. decembra 1990, dan posle donošenja novog ustava u Hrvatskoj. Na referendumu se 88% od ukupnog broja glasača izjasnilo za nezavisnost Slovenije od SFRJ.

    Prema odbrambenom planu Jugoslovenske narodne odbrane, osmišljenom nakon de facto nezavisnosti Hrvatske i Slovenije, uveden je centralizovani sistem odbrane čime je zamenjen dotadašnji po kome je svaka od republika SFRJ imala snage Teritorijalne odbrane. Republike su ovim izgubile svoje dotadašnje uloge u odbrani, a njihove teritorijalne odbrane su trebale biti razoružane i pod kontrolom komande JNA koja se nalazila u Beogradu.

    Zaraćene strane

    Plan JNA za razoružavanje Hrvatske paravojske 1991. godine

    Jugoslovenska narodna armija je osnovana tokom Drugog svetskog rata iz gerilskog rata protiv sila Osovine. Uspeh partizanskog pokreta je doveo do toga da JNA zasnuje veliki deo svoje strategije na gerilskom ratu. Politička situacija u Evropi tokom Hladnog rata i politički položaj Jugoslavije u to vreme, uslovili su da su stratezi JNA očekivali napade od strane NATO i Varšavskog pakta. Očekujući da će tokom ovakvih sukoba biti brojčano nadjačana, odlučeno je da se koristi gerilska strategija, što se pokazalo katastrofalnim u nastalom ratu pošto se JNA našla u položaju da je ostala bez lokalne podrške.

    JNA je na papiru delovala kao moćna sila sa 2000 tenkova i 300 mlaznih aviona (sovjetske ili domaće proizvodnje). Međutim u 1991. većina te opreme je bila stara 30 godina: osnovni T-54/55 tenk i avion MiG-21 su činili 60% i 40% tenkovskih i vazdušnih snaga. Nasuprot tome, moderniji i jeftiniji protiv-tenkovski (kao 9M113 Konkurs) i protiv-avionski (kao 9K34 Strela) projektili su postojali u velikim količinama i bili su dizajnirani da unište mnogo naprednije naoružanje. Takođe, JNA je bila multietnička vojska. Politički sukobi i porast nacionalizma su izazivali dezerterstvo ljudi (posebno školovanog kadra iz razvijenijih severnih krajeva kao što su Martin Špegelj i Anton Tus), što je umanjilo efikasnost vojske. Nakon povlačenja JNA 1992, odredi JNA u Hrvatskoj su reorganizovani u Srpsku vojsku Krajine, koja je organizacijski bila direktan naslednik JNA uz malo poboljšanja. Tokom 1991. važnu ulogu u snagama JNA i Srba su imale paravojne jedinice poput: Srpske garde, Srpske dobrovoljačke garde, Belih orlova, Srpskog četničkog pokreta, itd.

    Na početku sukoba hrvatska vojska je bila u formiranju. Tokom ranih perioda rata nedostatak vojnih jedinica je značilo veće angažovanje hrvatskih policijskih jedinica. Kasnije su specijalni odredi policije činili jezgro nove vojske, Zbor narodne garde (kasnije Hrvatska vojska). Hrvatska vojska je osnovana 1990, ali nije bila razvijena do 1993. Na početku je bila slabo naoružana, a mnoge jedinice su osnovane nenaoružane ili sa oružjem iz perioda Drugog svetskog rata. Hrvatska vojska je imala malo tenkova (uz veterane iz Drugog svetskog rata poput T-34), a njeno vazduhoplovstvo se sastojalo od nekoliko dvokrilaca Antonov An-2 za zaprašivanje polja koji su prepravljeni da bacaju bombe ručne izrade. Međutim, odredi su formirani na lokalnoj osnovi, čime je omogućeno da vojnici brane svoj kraj, odnosno, omogućila se bolja motivisanost i bolje poznavanje terena. U avgustu 1991, Hrvatska vojska je imala malo više od 20 brigada, a do kraja rata taj broj se popeo na 60 putem mobilizacije koja je naređena 5. oktobra 1991. Osvajanje kasarni JNA u bici za kasarne je omogućilo pribavljanje nedostajuće vojne opreme. Lokalni dobrovoljci i organizacije poput HOS su rano organizovane da bi se rešio problem nedostatka ljudstva, ali su kasnije integrisane u vojsku.

    Do 1995. Hrvatska vojska je uz stručnu pomoć oficira američke vojske izrasla u efikasnu silu zasnovanu na elitnim gardijskim brigadama i manje efikasnim domobranskim i regularnim brigadama. Ova reorganizacija je omogućila u završnim operacijama rata, vršenje brzih proboja gardijskim brigadama dok su ostale jedinice imale zadatak čuvanja linije fronta i opkoljavanje srpskih snaga.

    Hronologija glavnih događaja

    Datum Događaj
    8. avgust 1989. Uvođenje višepartijskog sistema u SFRJ
    20—22. januar 1990. 14. vanredni Kongres SKJ
    4. mart 1990. Miting na Petrovoj Gori
    13. maj 1990. Neredi na Maksimiru
    25. jul 1990. Šahovnica postaje državni simbol Hrvatske
    25. jul 1990. Sabor u Srbu
    17. avgust 1990. Balvan revolucija
    oktobar 1990. Ilegalno naoružavanje Hrvatske
    22. decembar 1990. Sabor proglasio novi Ustav
    24. januar 1991. Afera Špegelj
    1. mart 1991. Sukob u Pakracu
    31. mart 1991. Krvavi Uskrs na Plitvicama
    2. maj 1991. Incident u Borovom Selu
    2. maj 1991. Zadarska Kristalna noć
    25. jun 1991. Proglašenje nezavisnosti Slovenije i Hrvatske,
    Brionski dogovor
    proleće i leto 1991. Miniranje srpskih lokala u Vukovaru
    leto i jesen 1991. Ubijanja Srba u Vukovaru
    leto i jesen 1991. Nestanci Srba u Sisku
    21. septembar 1991. Zločin na Koranskom mostu[21]
    septembar 1991. počinje bitka za Vukovar
    14—19. septembar 1991. glavni deo bitke za kasarne
    29. septembar — 4. oktobar 1991. Sukob u Bjelovaru
    1. oktobar 1991. počinje blokada Dubrovnika
    5. oktobar 1991. Hrvatska započinje opštu mobilizaciju
    5. oktobar 1991. Ubistvo porodice Roknić u Karlovcu
    10. oktobar 1991. Masakr u Lovasu
    11. oktobar 1991. Osnovan Logor Ribarska koliba
    16—18. oktobar 1991 Masakr u Gospiću
    20. oktobar 1991. Baćinski masakr
    31. oktobar 1991—4. novembar 1991. Operacija Otkos 10
    18. novembar 1991. kraj bitke za Vukovar
    18. novembar 1991. Masakr u Ovčari
    18. novembar 1991. Masakr u Škabrnji
    7. decembar 1991. Ubistvo porodice Zec u Zagrebu
    12. decembar 1991—3. januar 1992. Operacija Orkan 91
    13. decembar 1991. Voćinski masakr
    5. januar 1992. Osnovan Logor Lora
    15. februar 1992. Priznavanje Hrvatske
    21. februar 1992. Početak misije UNPROFOR i razmeštanje
    vojnika u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini
    21. jun 1992. Napad na Miljevački plato
    22. januar 1993. Operacija Maslenica
    9—17. septembar 1993. Operacija Medački džep
    1—3. maj 1995. Operacija Bljesak
    2—3. maj 1995. Raketiranje Zagreba
    4—7. avgust 1995. Operacija Oluja
    7. avgust 1995. Zločin na Petrovačkoj cesti
    12. novembar 1995. Erdutski sporazum

    Rat

    1991.

    Srušena kuća u Vukovaru
    Uništeni T-34 od JNA kod pakračkog naselja Gavrinica nakon tenkovskog protivnapada prema Pakracu, čime je hrvatska operacija „Alfa” doživela poraz (decembar 1991)
    Oštećeni vodotoranj u Vukovaru

    Početkom 1991. nepoverenje je dovelo do potpunog otkazivanja poslušnosti Milicije SAO Krajine MUP-u Hrvatske. Predsedništvo SFRJ je 9. januara 1991. pokušalo Naredbom o rasformiranju svih oružanih sastava koji nisu u sastavu jedinstvenih oružanih snaga SFRJ izvršiti razoružavanje dve nove vojske koje su nastajale na teritoriji Republike Hrvatske i SAO Krajine, ali naredba nije izvršena, a pripreme za oružani sukob su nastavljene.[22] [23] U proleće 1991. Srbi u Hrvatskoj proglasili su deo teritorije svojom državom, dok je dana 19. decembra 1991. godine usvojen je prvi Ustav Republike Srpske Krajine.[24]

    Od početka marta 1991. u Hrvatskoj je počelo širiti “stanje ni rata, ni mira”. Srbi policajci preuzeli su zgradu policije u Pakracu 1. marta 1991. godine, ali u jutarnjim satima 2. marta 1991. specijalci MUP-a Hrvatske ušli su nasilno u Pakrac i zauzeli zgrade milicije i opštine. Istog, 2.3.1991. Borisav Jović, kao predsednik Predsedništva SFRJ, potpisao je odobrenje da JNA prvi put u Hrvatskoj izađe na ulice 2. marta 1991. i da spreči dalje sukobe. U Pakrac je došla oklopna jedinica JNA, ali je iz jednog vozila MUP-a Hrvatske pucano i na JNA, a napadnuti vojnici su uzvratili vatru i oštetili vozilo MUP-a Hrvatske koje se povuklo.[25] Posle toga danima nije bilo sukoba, ali je bilo jasno da će oni doći.[26] Prvi značajniji oružani sukobi policije Republike Hrvatske sa Srbima, koji su tražili da ostanu u Jugoslaviji, u kome je bilo i poginulih na području Republike Hrvatske dogodio se 31. marta 1991. incident na Plitvičkim jezerima.[27] Do većeg sukoba je došlo 2. maja 1991. u Borovu Selu, kod Vukovara. Načelnik MUP-a u Vinkovcima Stjepan Bošnjak sa nekoliko desetina pripadnika MUP-a Hrvatske ušao je vozilima u središte Borova Sela, ali došlo je do sukoba sa naoružanim Srbima. Ubijeno je 12 „redarstvenika” (MUP Hrvatske), ali i 3 civilna lica (Srbi), a ranjeno je oko 20 lica. Posle dva sata pucnjave, u Borovo su ušla oklopna vozila JNA na ulice između sukobljenih strana i zaustavila dalje ubijanje.[28][29]

    Izlazak JNA na ulice između sukobljene policije Republike Hrvatske, koja je podržavala želje vlasti iz Zagreba za odvajanje od Jugoslavije, i naoružanih Srba, koji su tražili da ostanu u Jugoslaviji, doveo je do javnog poziva predsednika Hrvatske Franje Tuđmana da se pruži otvoreni otpor JNA. Zato je došlo do velikog okupljanja civila ispred Komande vojno-pomorske oblasti (VPO) u Splitu i napada na vojnike JNA 6. maja 1991.[30]

    Tokom 1991. vršene su masovne likvidacije Srba po gradovima, s ciljem da se zaplaše ostali i napuste deo pod kontrolom Hrvatske. Samo u Sisku je nestalo i likvidirano oko 100 Srba civila[31], a u Osijeku je ubijeno stotinak srpskih civila.[32]

    Srbi su odvođeni iz Zagreba i na Pakračkoj poljani, likvidirano je oko 280 srpskih civila iz gradova. Samo u noći između 16. i 17. oktobra 1991. godine u gradu Gospiću, pripadnici hrvatske vojske hapse 150[traži se izvor] Srba i odvode ih u nepoznatom pravcu. Među njima je bilo 48 žena.

    Veliki broj ubistava dogodio se u na području Vukovara u kome je MUP Hrvatske pokušao preuzeti potpunu kontrolu od početka aprila 1991. godine, ali sukob se završio porazom Hrvatske 18. novembra 1991. kada je JNA potpuno preuzela Vukovar, a na području Vukovara 1991. ukupno je ubijeno oko 3.000 lica.[33]

    Hrvatske snage sprovode od 30. oktobra do 4. novembra 1991. operaciju Otkos 10, sa ciljem da se područja Bilogore i Grubišnog polja očiste od snaga teritorijalne odbrane i srpskog stanovništva. U ovoj uspešnoj operaciji, celo područje Bilogore i Grubišnog polja, kao i grad Daruvar, stavljeni su pod kontrolu Hrvatske, ubijeno je 30 a više od 4.000 Srba je proterano. Paralelno sa ovom operacijom, Hrvatska sprovodi i akciju Orkan 91, kojom su mesta Lipik i Pakrac takođe očišćena i zauzeta. Područje zapadne Slavonije koje je kontrolisala Republika Srpska Krajina značajno je umanjeno.

    Tokom 1991. godine u tri navrata odvijalo se granatiranje Šida.

    Od decembra 1991, nakon niza neuspešnih prekida vatre, Ujedinjene nacije su razmestile mirovne snage u delove Hrvatske koje su držali Srbi. Ove snage su raspoređene da bi se nadgledao i održavao sporazum o prekidu vatre, sve do konačnog rešenja. Cilj je bio da se zaštiti svo stanovništvo na teritorijama koje se našlo pod kontrolom UN.

    1992.

    Rata ne bilo da ga Hrvatska nije želela ali mi smo procenili da samo tako možemo ostvariti samostalnost.

    Franjo Tuđman, predsednik Hrvatske na trgu Bana Jelačića, u obraćanju hrvatskom narodu, 24. marta 1992.[34]

    Dvadeset prvo primirje po redu pod pokroviteljstvom Ujedinjenih nacija je počelo januara 1992.

    Na dan 7. januara 1992. Emir Šišić, pilot JNA je oborio helikopter Evropske zajednice koji je nenajavljeno leteo iz Beograda u Hrvatsku preko vazdušnog prostora Mađarske.[12] Tom prilikom je poginulo 5 posmatrača.

    Evropska zajednica je priznala Hrvatsku 15. januara 1992.[35] Nakon ovog priznanja, JNA se po sporazumu postepeno povlačila iz Hrvatske. Hrvatska je postala članica Ujedinjenih nacija 22. maja 1992.[36] JNA se postepeno povlačila iz Hrvatske, a Srbi iz Krajine zadržali su svoje teritorije.

    Uništeni tenk kod Drniša

    Sukob u Hrvatskoj je nastavljen, ali u slabijem intenzitetu. Hrvatske snage su izvele nekoliko manjih operacija koje nije sprečilo čak ni prisustvo snaga Ujedinjenih nacija. Hrvatskoj nije odgovaralo održanje statusa kvo posle odlaska JNA, pa je vršila napade na raznim delovima, da bi preuzimala teritoriju. Operacije u ovom periodu su:

    Slavonski Brod i Županja su bombardovane iz delova Bosne i Hercegovine koje su držali Srbi.

    1993.

    Operacija Maslenica, od 22. januara pa do kraja 1993. godine, odvijala se na Ravnim Kotarima, Velebitu i u zaleđu Benkovačke opštine. U ovoj operaciji zauzeti su: Rovanjska, Maslenica, Jasenice, Novigrad, aerodrom Zemunik, dio Ravnih Kotara odnosno sela Murvica, Crno, Poljice, Smoković, Zemunik (deo), Islam Latinski, Islam Grčki i Kašić.[37] Zauzeta je veća teritorija od strane Hrvatske vojske, a Republika Srpska Krajina nakon ove operacije nije više imala direktan izlaz na Jadran. Poginulo je 348 srpskih vojnika i civila, u zbegovima umrlo još 165 lica, a prognano oko 10.000.[38]

    Operacija Medački džep izvršena je u septembru 1993. godine, kad su hrvatske snage opustošile malu oblast u planinama u ličkom regionu, što je izazvalo međunarodni incident[traži se izvor]. Ubijeno je 88 ljudi, među njima veći broj staraca i žena. Nestalim važi još 4 lica isključivo starijih godišta, a sve procene govore da su i oni ubijeni. U ovoj agresiji hrvatske vojske na srpsku teritoriju nije bilo ranjenih. Sela Divoselo, Čitluk i Počitelj sravnjena su sa zemljom. Nakon prestanka operacije potpisan je sporazum kojim se vršila demobilizacija Medačkog džepa i njegovo stavljanje pod punu kontrolu UN. Tokom sprovođenja sporazuma došlo je do sukoba između kanadskih i hrvatskih vojnih snaga. Ovakva promena jednog dela trupa UN u netolerisanju kršenja rezolucija i sprovođenju sporazuma bila je iznenađenje jer su trupe UNPROFOR-a najčešće izbegavale borbu i nisu bile motivisane da uzmu učešće u procesu sprovođenja mira.

    Posle ove operacije i ovakvog odgovora UNPROFOR-a, Hrvatska vojska nije izvršila nijednu ofanzivnu akciju sledećih 12 meseci. Uglavnom je nastavila rat u Bosni. Haški tribunal je kasnije procesuirao hrvatske generale i oficire: Janka Bobetka, Rahima Ademija i Mirka Norca, zbog optužbi za ratne zločine tokom te akcije.

    1994.

    Alija Izetbegović i Franjo Tuđman potpisuju sporazum 18. marta u Vašingtonu[39] o osnivanju Bosansko-Hrvatske Federacije. Ovim sporazumom Hrvatska sklapa mir sa bošnjacima čime vrši taktičke pripreme za borbu protiv Srba.

    Marta 1994. vlasti Krajine su potpisale sporazum o prekidu vatre.

    Krajem 1994. hrvatska vojska je nekoliko puta intervenisala u Bosni: od 1. do 3. novembra u operaciji Cincar kod Kupresa, i od 29. novembra do 24. decembra u operaciji Zima '94 na Dinari i kod Livna. Ove operacije su preduzete da bi se smanjio pritisak na Bihaćki džep, i da bi se prišlo Kninu sa severa i tako ga okružiti sa tri strane.

    Tokom ovog perioda vođeni su neuspešni pregovori između vlasti Hrvatske i Republike Srpske Krajine u kojima su posredovale UN. Teme su bile otvaranje za saobraćaj dela auto-puta Zagreb-Slavonski Brod kod Okučana, kao i status Srba u Hrvatskoj.

    1995.

    Operacija Bljesak je počela 1. maja 1995. godine, a završila se za samo 36 sati. U 5:30 ujutru pripadnici 3. i 5. hrvatske gardijske brigade i specijalne policije krenuli su iz tri smera na teritoriju koju su pod kontrolom držali Srbi. Do popodneva 2. maja gotovo svi Srbi su proterani, a oni koji nisu direktno napadnuti, bili su prinuđeni da se predaju kod Pakraca.

    U leto 1995. godine, hrvatske i bošnjačke snage su se udružile i zauzele strateški važne bosanske gradove koji su do tada bili pod kontrolom tamošnjih Srba: Glamoč, Bosansko Grahovo i Drvar, kao i donje Livanjsko polje. Ovim je presečena linija snabdevanja Srba u Hrvatskoj i okružen grad Knin sa tri strane.

    Operacija Oluja je počela rano izjutra, 4. avgusta. NATO avion je bombardovao srpski radar na planini Plješevici[40], a zatim je počela masovna artiljerijska paljba na frontu dugom 630 km.[40] Hrvatske 4. i 7. gardijska brigada su probile front i ubrzo zauzele Knin 5. avgusta, i veći deo severne Dalmacije. Do 6. avgusta, 1. hrvatska gardijska brigada je izvršila proboj na teritoriju oko grada Slunja, severno od Plitvica, i napredovala do granice sa Bosnom i Hercegovinom gde su se sastali sa bošnjačkim snagama na zapadu Bosne. Uveče 7. avgusta, operacija je zvanično završena jer je većina granice sa Bosnom bila pod kontrolom Hrvata. Završetkom operacije Oluja okončane su vojne operacije u ovom ratu.

    Egzodus

    Proterani Srbi napuštaju Krajinu

    Tokom operacije Oluja dogodio se masovni egzodus srpskog naroda.[41] Nepregledne kolone stanovnika u kolima, zapregama, na traktorima, prikolicama, kao i peške, mogle su se videti na putevima ka Srbiji. Ovaj događaj je medijski propraćen ali nije postojala jedinstvena i snažna politička reakcija međunarodne zajednice. Različite su procene o ukupnom broju tom prilikom izbeglih Srba. Kolone izbeglica bile su bombardovane od strane hrvatske vojske, što su potvrdili i posmatrači UN.[42][43] Isto se događalo da u izbegličke kolone civila, hrvatski vojnici upadaju u iste, zatim maltretiraju i ubijaju srpske izbeglice.[44][45][46][47]

    Povratak ovih ljudi u svoja rodna mesta traje i dan-danas.

    Posledice

    Nakon rata promenila se politička podela jugoistočne Evrope. Kao posledica pobede hrvatskih vlasti ukinuta je Republika Srpska Krajina. Hrvatska je još tokom ovog rata bila priznata kao nezavisna država. SFRJ više nije postojala. Tokom ovog rata Srbija i Crna Gora formirale su zajedničku državu pod nazivom Savezna Republika Jugoslavija koja je trebala nastaviti kontinuitet SFRJ.

    Takođe, promenila se i vojno bezbednosna slika na Balkanu. Nekadašnja Jugoslavija smatrana je po jačini petom vojnom silom na svetu[48]. Ona više nije postojala, a umesto nje je tokom rata na istom prostoru nastalo pet novih država sa svojim vojno bezbednosnim snagama: Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Makedonija i SR Jugoslavija.

    Tokom rata je od 465 pravoslavnih crkava spaljeno i srušeno 87, a oštećeno 195.[49]

    Izbeglice

    Demografski razvoj u Hrvatskoj tokom sukoba i posle (1992–2003)

    Na demografskom dijagramu[traži se izvor] od 1992—2003. uočava se trend naglog pada broja stanovnika u periodu 1992-96. što je period rata i vremena neposredno nakon rata. Ovaj trend pokazuje razliku na početku ovog perioda i na kraju od oko 300.000 ljudi, odnosno populacija Hrvatske je pala sa oko 4,7 miliona na 4,4 miliona stanovnika. Ipak, iz ovog dijagrama se ne može uočiti koliko je broj nastradalih a koliki broj izbeglih.

    Formirana su prihvatilišta za izbeglice tokom rata od strane susednih zemalja ali takva prihvatilišta su postojala i u drugim državama, kao npr. Kanadi.

    Postojale su različite procene o ukupnom broju izbeglica iz ratom zahvaćenih područja (tu se mislilo i na područja zahvaćena ratom u Bosni). Ipak, većina ocena je bila da je Srbija prihvatila većinu izbeglica sa ovih prostora.

    Broj nastradalih i izbeglih

    Kako je nestala Republika Srpska Krajina broj nastradalih u ovom ratu ostao je otvoren problem.

    Prema srpskim i ruskim izvorima:

    Prema hrvatskim izvorima:

    • oko 90.000[55] je izbeglo nakon operacije Oluja.

    Prema međunarodnim izvorima:

    Opasnost od minskih polja

    Opasnost od mina

    U ratom zahvaćenim područjima je i danas opasnost od mina i drugih neeksplodiranih ubojnih sredstava veoma realna. Ta opasnost je najizraženija na bivšim linijama fronta. Procenjuje se, da na celom području Hrvatske postoji još oko 240.000 mina i drugih neeksplodiranih ubojnih sredstava[traži se izvor]. Pošto minska polja najvećim delom nisu kartografisana, njihovo čišćenje je veoma otežano. Najviše su pogođene sledeće oblasti:

    Mine u Hrvatskoj 1995.

    Napomene

    1. ^ Kao što je definisala Arbitražna komisija Mirovne konferencije o Jugoslaviji, Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija se raspala tokom rata. Hrvatski sabor je nezavisnost proglasio 25. juna 1991. godine, nakon referenduma o nezavisnosti održanog u maju iste godine. Ovaj dokument je suspendovan nakon tri mjeseca, međutim 8. oktobra 1991. godine deklaracija je ponovno stupila na snagu i Hrvatska je izašla iz sastava Jugoslavije.
    2. ^ Vašingtonskim sporazumom iz 1994. godine i stvaranjem Federacije Bosne i Hercegovine, dati su uslovi za ujedinjenje hrvatskih i bošnjačkih oružanih formacija na području Bosne i Hercegovine. To je dovelo do zajedničkih operacija i stvaranja povoljne strateške situacije za hrvatsko zauzimanje Knina.
    3. ^ Prvobitno su SAO Krajina, SAO Zapadna Slavonija i SO Slavonija, Baranja i Zapadni Srem bili zasebni entiteti i zasebno su se borili protiv hrvatske vlasti. Ovi entiteti su se 19. decembra 1991. godine ujedinili u Republiku Srpsku Krajinu
    4. ^ Republika Srpska je u periodu od 1992. do 1995. godine periodično učestvovala u ratu u Hrvatskoj. RS je Srpskoj Krajini pružala vojnu i ostalu pomoć, a takođe je i pružala vazdušni podršku sa aerodroma Mahovljani kod Banje Luke. Takođe je artiljerija VRS učestvovala u granatiranju hrvatskih gradova: Županja, Dubrovnik i Slavonski Brod.
    5. ^ Prvi oružani sukob se dogodio u Pakracu 1. marta 1991. godine, ali je do prvih žrtava došlo tek 31. marta tokom incidenta na Plitvičkim jezerima. Posljednji veliki vojni sukob je bila operacija Oluja od 4. do 8. avgusta 1995. godine. Borbena dejstva su formalno okončana Erdutskim sporazumom 12. novembra 1995. godine.
    6. ^ Neke vojne operacije koje su sprovedene krajem 1994. (Cincar) i početkom 1995. godine (Zima 94) odvijale su se na teritoriji Bosne i Hercegovine.
    7. ^ Potpisivanjem Erdutskom sporazuma 12. novembra 1995. godine rat je završen. Sporazumom je predviđen dvogodišnji prelazni period za integraciju Istočne Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema u sastav Hrvatske. Kasnije je prelazni period produžen za još godinu dana. Zarad sprovođenja sporazuma osnovano je tijelo UNTAES. Ova teritorija je početkom 1998. godine konačno ušla u sastav Hrvatske.

    Reference

    1. ^ „Utjecaj srbijanske agresije na stanovništvo Hrvatske”. Arhivirano iz originala 30. 8. 2018. g. Pristupljeno 12. 10. 2018. 
    2. ^ „Mrtvi ili nestali sa teritorija Republike Hrvatske i bivše RSK”. War-memorial.net. Arhivirano iz originala 13. 2. 2012. g. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
    3. ^ Logos 2019, str. 246. Prema jednoj izjavi Sadako Ogate, visoke predstavnice UN za izbeglice, u avgustu 1995. proterano je „više od 200.000 Srba” iz Hrvatske.
    4. ^ Logos 2019, str. 68 i napomena 1791. Javnost u SFRJ 25.1.1991. mogla je videti na Televiziji Beograd snimak iz druge polovine 1990. na kome ministar vojske Hrvatske Martin Špegelj na sastanku sa svojim saradnicima govori: „Organizovaćemo ubijanje vojnika i starešina [JNA]... To će biti građanski rat bez milosti...”.
    5. ^ Logos 2019, str. 339.
    6. ^ a b v Logos 2019, str. 53.
    7. ^ Logos 2016, str. 797.
    8. ^ Nation 2003, str. 97-98.
    9. ^ Logos 2019, str. 54 i 65 sa napomenom 54. U Kometniku, kod Podravske Slatine, sredinom januara 1991. na skupu Srba koji su odavali poštu za 320 Srba koje su ubile ustaše 14. januara 1942. akademik Jovan Rašković je rekao: „Prigovaraju vam da vi ovde stvarate novi Knin. Ako ga i stvarate neka vam bude na čast i slavu, Knin neće napasti nikakva policija, ili nekakve nove SS trupe, koje se formiraju u Hrvatskoj … Mi smo za mir i zajedništvo, [ali] niko i nikada nas više neće voditi na klanicu”.
    10. ^ a b Parenti 2002, str. 45.
    11. ^ Večernji list, 13. maj 2007
    12. ^ a b Bethlehem & Weller 1997, str. 33.
    13. ^ Hajdinjak 2002, str. 9.
    14. ^ Ramet 2010, str. 118.
    15. ^ Logos 2019, str. 64, 68, 70-71 i napomena 1791. Posle, 1995. Martin Špegelj se hvalio kako je otišao u Budimpeštu početkom oktobra 1990. i da je ugovorio kupovinu 30.000 kalašnjikova (za 280 nemačkih maraka po kalašnjikovu), ali rekao je da je sklopio ugovor i o kupovini 40 protivavionskih lansera tipa „Strela 2M” za obaranje aviona JNA, a „Strela 2M” nije bilo oružje koje je moglo biti redovno prodavano policiji.
    16. ^ Bethlehem & Weller 1997, str. 25.
    17. ^ „www.aimpress.ch, "Popis stanovništva u Hrvatskoj"”. Aimpress.ch. Arhivirano iz originala 15. 02. 2012. g. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
    18. ^ „{www.demobalk.org}-, "Popis stanovništva u Hrvatskoj, 2001"” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 6. 3. 2016. g. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
    19. ^ „Second Class citizens:The Serbs of Croatia (HRW annual Report)” (PDF). Human Rights Watch. 1. 3. 1999. 
    20. ^ Kaldor 2006, str. 35–36.
    21. ^ V. N. „Godišnjica ubistva vojnika JNA u Karlovcu ("Večernje novosti", 21. septembar 2013)”. Novosti.rs. Pristupljeno 23. 8. 2014. 
    22. ^ Jugoslavija. Predsedništvo 2011, str. 31-33, 59-60.
    23. ^ Šušić 2003, str. 27.
    24. ^ „U ovom dokumentu se na strani 4 poziva na Ustav usvojen 19. decembra 1991.” (PDF). Pristupljeno 24. 4. 2013. 
    25. ^ Logos 2019, str. 75 sa napomenom 104.
    26. ^ Logos 2019, str. 94 i napomena 208. U to vreme, Tuđman nije bio spreman da naredi opšti rat protiv pristalica Jugoslavije i JNA do avgusta 1991. U jednom razgovoru ministru odbrane Hrvatske Martinu Špegelju krajem jula rekao je:„Znaš li ti koliko je JNA jaka?... Oni nas mogu...uništiti!”.
    27. ^ Logos 2019, str. 79 u napomeni 120.
    28. ^ Šušić 2003, str. 29.
    29. ^ Logos 2019, str. 80-81 sa napomenom 128. Tadašnji ministar policije Hrvatske Josip Boljkovac (krajem 1998) rekao je: „Borovo Selo napadnuto je bez mog odobrenja. Bio je to uvod u najprljaviji rat ...”.
    30. ^ Šušić 2003, str. 30.
    31. ^ Ramet 2010, str. 263.
    32. ^ „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 02. 11. 2012. g. Pristupljeno 29. 08. 2007. 
    33. ^ Logos 2019, str. 80, 106, 107-108, 112-114 sa napomenom 284. “Na području opštine Vukovar oni koji su se na popisu 1991. izjasnili kao Srbi i Jugosloveni zajedno bili su brojniji od Hrvata. Zbog toga, komandanti JNA verovatno su mislili da u Vukovaru brane želje njegovog stanovništva da ostane u Jugoslaviji. Za JNA borba za Vukovar postala je poslednja veća bitka za Jugoslaviju.”.
    34. ^ „Vesti - januar 2002. godine”. Milosevic-trial.org. 30. 1. 2002. Arhivirano iz originala 24. 2. 2012. g. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
    35. ^ Goldstein 1999, str. 238.
    36. ^ „United Nations Member States”. Un.org. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
    37. ^ „Akcija Maslenica: U Krajini je tad zavladala totalna panika...”. 24sata. 22. 1. 2018. Pristupljeno 30. 8. 2018. 
    38. ^ „Godišnjica stradanja Srba u akciji "Maslenica"”. Radio-televizija Vojvodine. 22. 1. 2011. (jezik: srpski)
    39. ^ Dalibor, Parać (15. 12. 2006). „Nezavisni magazin BH DANI - ONLINE”. Bhdani.com. Arhivirano iz originala 20. 11. 2010. g. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
    40. ^ a b „Oluja - zločin bez kazne”. Rtv.rs. 20. 10. 2009. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
    41. ^ „B92 - Vesti - Tadić: Kazniti odgovorne za Oluju”. B92.net. 3. 8. 2007. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
    42. ^ „Croatia”. Pristupljeno 1. 4. 2013. 
    43. ^ „IZ AVIONA UBIJALI IZBEGLICE: Godišnjica bombardovanja kolone na Petrovačkoj cesti”. 
    44. ^ „3 minute istine o Oluji (1:57)”. YouTube. 
    45. ^ „BRUTALNO PONIŽAVANjE: hrvatski vojnik mučio staricu tokom Oluje, vukao je za nos i kosu!”. 
    46. ^ „Plenković: Ubistvo srpskih civila u Varivodama težak zločin i uvreda za Hrvatsku”. 
    47. ^ „U Varivodama počinjen težak zločin protiv nevinih”. 
    48. ^ „(De)mistifikacija vojne sile: Prvi je stradao mit o JNA kao petoj oružanoj sili sveta”. Yurope.com. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
    49. ^ Što ne zapale u ratu, dokrajče u miru („Politika”, 1. avgust 2017)
    50. ^ Radoslav I. Čubrilo, Biljana R. Ivković, Dušan Đaković, Jovan Adamović, Milan Đ. Rodić i dr. Srpska Krajina. — Beograd: Matić. (2011). str. 304.
    51. ^ Elena Gusьkova. Istoriя юgoslavskogo krizisa (1990—2000). — M.: Russkoe pravo/Russkiй Nacionalьnый Fond. 2001. . 1991. str. 213. ISBN 978-5-94191-003-8.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
    52. ^ Štrbac, Savo. «Zločini nad Srbima na prostoru Hrvatske u periodu 90-99» Veritas – Bilten (Decembar 1999)
    53. ^ Novaković Kosta. Srpska Krajina: (usponi, padovi uzdizanja). — Beograd; Knin: Srpsko kulturno društvo Zora. . 2009. str. 497. ISBN 978-86-83809-54-7.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
    54. ^ „Operaciя "Oluя" - padenie Serbskoй Krainы”. Pristupljeno 1. 4. 2013.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. januar 2013)
    55. ^ „Chargé d'affaires, a.i”. Unhchr.ch. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
    56. ^ Prodger, Matt (5. 8. 2005). „BBC”. BBC News. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
    57. ^ „BBC”. BBC News. 5. 8. 2005. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
    58. ^ „Ratni zločini zasenjuju uspomene na pobedu”. B92.net. Pristupljeno 18. 3. 2012. 

    Literatura

    Spoljašnje veze

    Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Рат_у_Хрватској&oldid=27700601”