Lutkarsko pozorište Al-Aragoz
| Lutkarsko pozorište Al-Aragoz | |
|---|---|
 Čuveni lutkar Saber El-Masri sa lutkom, glavnim likom Al-Aragozom | |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Lutkarsko pozorište Al-Aragoz |
| Mesto | Kairo, Kairo, Egipat |
| Kriterijum | Nematerijalno kulturno nasleđe: |
| Referenca | 1376 |
| Upis | 2018. (13. sednica) |
| Veb-sajt | https://ich.unesco.org/en/USL/traditional-hand-puppetry-01376 |
Lutkarsko pozorište Al-Aragoz je stari oblik egipatskog lutkarskog pozorišta u kome se koriste tradicionalne lutke za ruku. Predstave ovog pozorišta u Egiptu nekada su bile izuzetno popularne. Izvodile su ih trupe putujućih izvođača, koji su se selili sa jedne narodne proslave na drugu. Međutim, kada su ove predstave počele da nestaju, izvođači i njihovi pomoćnici trajno su se nastanili, uglavnom u Kairu. Danas je izvođenje predstava pozorišta Al-Aragoz ugroženo usled promena društvenih, političkih, pravnih i kulturnih okolnosti, kao što su zakoni koji se tiču javnih skupova, porast verskog radikalizma, opšte smanjenje interesa među mladima, dok su aktivni izvođači ljudi u već poodmaklim godinama.
Godine 2018. Lutkarsko pozorište Al-Aragoz uvršteno je na Uneskovu Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva.[1]
Naziv[uredi | uredi izvor]
Al-Aragoz je ime dobio po glavnm liku, lutku Aragozu, čiji je prepoznatljivi glas stvoren modifikatorom glasa.[1] Postoji više teorija o poreklu njegovog imena, kao i o nastanku samog pozorišta:
- Pojedini naučnici Aragoza često poistovećuju sa Karađozom, likom iz turskog pozorišta senki. Zagovornici ove teorije veruju da su ga zapravo doneli karavani u periodu između 15. i 17. veka.[2]
- Drugi tvrde da ime ove drvene lutke potiče od imena vezira Karakoša, koji je živeo tokom Saladinove vladavine u Egiptu, a koji je bio poznat po svojoj grubosti i lošem rasuđivanju. Aragoz, glavni junak ovog pokretnog pozorišta lutaka, bio je savršeno sredstvo za kritike i izrugivanje vladi, politici i socijalnom statusu, kako tokom vezirove vladavine, tako i kasnije.
- Prema trećoj teoriji ime Aragoz vuče korene još iz vremena Starog Egipta i nastalo je od reči Ara, što znači „činiti“ i reči Goz sa značenjem „reči“.[3]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Al-Aragoz je tradicionalna drvena lutka za ruku. U Egiptu se pojavila tokom Fatimidove ere. U istorijskim izvorima nije zabeleženo poreklo ove lutke. Prema nekim izvorima, Aragoz je u Egipat stigao u periodu između 15. i 17. veka sa karavanima. Drugi tvrde da je nastao u Egiptu, da je ova tradicija stara više stotina godina i da je njegovo postojanje usko povezano sa drevnim festivalima.[2] U početku je ova vrsta umetnosti bila privilegija vladara i društvene elite, ali je tokom godina postala dostupna svim društvenim klasama i postala nerazdvojni deo proslave rođendana proroka Muhameda, praznika poznatog kao Moulid El-Nabi.[4] Postala je veoma popularna u Egiptu jer je odražavala političku, kulturnu i ekonomsku situaciju u društvu kroz lutke koje su se pojavljivale u različitim oblicima i ulogama.
Al-Aragoz je tokom 80-ih bio jedna od nezaobilaznih zabava na dečjim rođendanima.[3] Pojavom animiranih emisija na televiziji popularnost Al-Aragoza je počela da bledi.[5]
Predstave[uredi | uredi izvor]
Predstave ovog lutkarskog pozorišta uključuje interakciju sa publikom i nudi komičnu i satiričnu zabavu na različite teme iz svakodnevnog života.[6] Tokom predstave lutkari su skriveni u maloj prenosivoj sceni, dok asistent komunicira s lutkama i publikom. Izvođači i publika dinamično komuniciraju, a lutkari moraju biti vešti u manipulisanju i održavanju lutke, kao i u improvizaciji i muzici.
Predstave u ovom pozorištu sastoje se najčešće od 18 jednočinki čija radnja se kreće između politike i socijalnih pitanja. Činovi obično započinju pevanjem, zatim sledi sukob i dijalog sa publikom. Radnja se oslanjanja na arhetipske likove i jednostavnu priču sa moralnom poukom.[3]
Nekada su ove predstave izvodile putujuće umetničke trupe koje su se selile od jednog narodnog veselja do drugog, najčešće tokom verskih praznika.[2] Bile su nezaobilazan elemenat proslave rođendana proroka Muhameda. Ove trupe činili su glavni lutkar i njegov pomoćnici. Kada je interesovanje za ove predstave počelo da jenjava izvođači Al-Aragoza trajno su se naselili u gradovima, uglavnom u Kairu.[1]
Lutke i scena[uredi | uredi izvor]
Glavni likovi u Al-Aragozu su jednostavne lutke za ruku, odnosno ginjoli (engl. puppet, ital. burattino, franc. guignol). Ginjol je lutka čije je telo izrađeno od tekstila nalik rukavici, na čijem se vrhu nalazi drvena glava (danas se ove lutke izrađuju od lakših materijala). Lutkar pokreće lutku rukom,[7] tako što se ruka stavi unutar lutke, a pomoću kažiprsta, palca i srednjeg (ili domalog) prsta pomeraju se glava i ruke.[8] Troškovi izrade lutaka za Lutkarsko pozorište Al-Aragoza nisu veliki. Potrebno je napraviti lutku i malu prenosivu pozorišnu scenu. Znatno je jeftinija od bilo koje druge umetnosti.[5] Lutke su u početku bile izrađivane od drveta, a pravili su ih sami lutkari ili stolari. Opadanjem interesovanja za ovaj vid umetnosti, malobrojni preostali izvođači počeli su da drvene glave zamenjuju plastičnim.
Glavni lik u predstavama je lutak Aragoz. Na njegovoj drvenoj glavi su velike tamne oči uokvirene crnim kreonom i brkovi. Najčešće je odeven u crvenu odeću, nosi crveni šešir zvani tartur i u ruci uvek ima štap. Aragoz je izvanredan spoj islamske, evropske i drevne egipatske kulture. U komunikaciji je oštar, podrugljiv i svojeglav. To je popularni satirični junak koji koristi glupost kao svoje oružje. On glumi priglupog čoveka kako bi sakrio svoju igru i uništio moćnika, tiranina ili nepoželjnog stranca. Aragoz uspeva tamo gde obična osoba ne može, a gledalac se može identifikovati s njim u zamišljenim postavkama. Štap igra suštinsku ulogu; predstavlja pravdu koju bi običan čovek voleo da primenjuje prema moćnicima. Osim njega u predstavama se pojavljuju i njegova supruga, policajac, vratar, lopov, trgovac, seljak, službenik i drugi.
Aragoz ima jedinstven glas koji zvuči poput metalnog zvižduka. Takav glas stvara se pomoću modifikatora zvanog al-amana, metalnog uređaja koji tumač Aragozovog lika drži u ustima. Kada bi čuli njegov zvižduk, ljudi bi se okupljali oko male scene i na prozorima okolnih kuća.
Scena je najčešće jednostavna kabina - prenosiva kutija u kojoj je skriven lutkar, dok sa publikom komunicira njegov pomoćnik.[3] Međutim, neki lutkari putovali su kolima koja su vukle mazge, pa su mogli da obezbede i mesta za publiku i prostor za predstavu.[2]
Izvođači[uredi | uredi izvor]
Aragozov manipulator, glavni lutkar, mora imati velike vokalne sposobnosti jer istovremeno igra nekoliko uloga, a mora znati i da peva. Aragoz koristi jezik ulice, obogaćen uvredama i vulgarnostima koji su bitni komični elementi. Sam jezik ponekad postaje satiričan sa karikiranjem dijalekata Sudanaca i Berbera. Gestovi se prave od udaraca i iznenađenja. Aragoz pogađa ili se igra žmurke i ponavlja ove gestove.
U većini slučajeva, Aragoza prati glumac-asistent, koji igra ulogu posrednika između likova na sceni i publike. Često koristi neki ritmički instrument, koji koristi da bi istakao događaje na sceni ili povećao interesovanje publike.[2]
Teme[uredi | uredi izvor]
Predstave obrađuju različite teme iz svakodnevnog života, odražavajući aktuelnu političku, kulturnu i ekonomsku situaciju u društvu i time pokrivaju tri glavna aspekta života - religiju, politiku i društvo. Jedna od tema koja se ponavlja je borba protiv korupcije.[1] Kroz sve to ove vesele i duhovite predstave najmlađim gledaocima šalju poruke o važnosti mira i ljubavi. Iako je ovo pozorište bilo prilično popularno među decom, predstave su namenjene svim uzrastima, jer prenose koncepte koje mogu razumeti i odrasli i deca, svaki na različitom nivou. Njihova suština je prenošenje društvenih vrednosti i etike.[5]
Ugroženost opstanka pozorišta[uredi | uredi izvor]
Opstanak Lutkarskog pozorišta Al-Aragoz ugrožen je promenama društvenih, političkih, pravnih i kulturnih okolnosti u Egiptu. njenog donošenja, kao što su zakoni koji se tiču javnih skupova i porast verskog radikalizma. Takođe je smanjeno i interesovanje mlađih generacija za ovo zanimanje,[1] pa se redovni nastupi sada oslanjaju na manje od deset ljudi aktivnih izvođača, pri čemu su svi oni u godinama.[6] Ipak, drevno zabavno pozorište još uvek se bori da opstane na umetničkoj sceni. Kako bi se ova tradicija održala, 2019. godine pokrenut je Festival Al-Aragoz.
Festival Al-Aragoz[uredi | uredi izvor]
Ovaj nezavisni festival pokrenuo je Nabil Bahgat, osnivač pozorišne trupe Vamda, jedine koja trenutno izvodi Al-Aragoz predstave. Bahgat je šef pozorišnog odseka na Fakultetu umetnosti Univerziteta Helvan u egipatskom gradu Helvanu.[9] Poslednjih 20 godina posvetio je Al-Aragozu i oživeo ovu drevnu lutkarsku tradiciju, a takođe je napisao i knjigu o postojanju Al-Aragoza u egipatskom društvu.
Petodnevni festival ima za cilj da prikaže Al-Aragoz kao prepoznatljiv umetnički performans, kao i da oživi sećanje na egipatske lutkare veterane. Na prvom festivalu predstave su bile besplatne za publiku.[5]
Kulturološki uticaj[uredi | uredi izvor]
Lik egipatskog lutkara ovekovečen je u egipatskom filmu iz 1989. godine Al-Aragoz (na engleski preveden kao The Puppeteer - Lutkar). Glavnu ulogu lutkara u filmu tumači čuveni glumac Omar Šarif.[10]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d „Traditional hand puppetry”. UNESCO. Pristupljeno 21. 7. 2021.
- ^ a b v g d „Aragoz”. World Encyclopaedia of Puppetry Arts. Logo WEPA A project of Unima Internationale. Pristupljeno 22. 7. 2021.
- ^ a b v g Noshokaty, Amira (23. 2. 2013). „Aragoz: Beloved Egyptian puppet and political commentator”. Ahram Online. Pristupljeno 22. 7. 2021.
- ^ Iskander, Lara. „El Moulid”. Tour Egypt. Pristupljeno 22. 7. 2021.
- ^ a b v g Deyaa’, Nada (25. 11. 2019). „Ish Al-Aragoz Festival aims to revive Egypt’s heritage”. Daily News. Pristupljeno 22. 7. 2021.
- ^ a b Babić, Jovana (11. 12. 2018). „Kulturna dobra kojima preti nestanak sa planete”. Daljine.rs. Pristupljeno 22. 7. 2021.
- ^ „ginjol”. Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje. Leksikografski zavod Miroslav Krleža. Pristupljeno 22. 7. 2021.
- ^ „Puppet Theatre”. oddoigracke.rs. Pristupljeno 22. 7. 2021.
- ^ „Helwan University”. Official. Helwan University. Arhivirano iz originala 11. 04. 2021. g. Pristupljeno 22. 7. 2021.
- ^ „The Puppeteer”. IMDb. Pristupljeno 22. 7. 2021.
