Manila

Uredi veze
Koordinate: 14° 35′ 00″ S; 121° 00′ 00″ I / 14.583333° S; 121° I / 14.583333; 121
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
„Majnila” preusmerava ovde. Za TV seriju u produkciji mreže GMA pogledajte stranicu Majnila (TV serija).
„Majnilad” preusmerava ovde. Za povezane vodovodne kompanije pogledajte stranicu Vodovod Majnilad i Vodovod Manila.
Ovaj članak je o glavnom gradu Filipina. Za region pogledajte stranicu Metro Manila. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Manila (višeznačna odrednica).
Manila
Maynilà
Zastava
Zastava Manile
Grb
Grb Manile
Moto: „Uvek napred, nikad nazad”
(Forward Ever, Backward Never)
i još 2
Administrativni podaci
Država Filipini
RegionNacionalni region glavnog grada
Distriktod 1. do 6.
Brunejska
imperija
(Kraljevstvo
Majnila)


1500-e
Španska
Manila		24. jun 1571. god.; pre 452 godine (1571-06-24)
Visoko
urbanizovan
grad
22. decembar 1979. god.; pre 44 godine (1979-12-22)
Barangaji896
Vlada[1]‍
 • Tipgradonačelnik—veće
 • GradonačelnikHani Lakuna-Pagan
 • Zamenik
gradonačelnika		Jul Servo
 • Predstavnički
dom
Predstavnici
 • Gradsko veće
Većnici
NadimciBiser Orijenta
(Perla del Oriente)
i još 7
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2020.1.846.513 (grad)
22.930.000 (urban)[7]
12.877.253 (metrop)
 — gustina41,515 /km2 (grad)
14,053 /km2 (urban)
20,975 /km2 (metrop) st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate14° 35′ 00″ S; 121° 00′ 00″ I / 14.583333° S; 121° I / 14.583333; 121
Vremenska zonaPST (UTC+8)
Aps. visina7 m
Površina24,98 km2[8] (grad)
1.631,69 km2[7] (urban)
613,94 km2[9] (metrop) km2

Lokacija unutar Metro Manile
Manila na karti Filipina
Manila
Manila
Manila na karti Filipina
Ostali podaci
Poštanski brojod 0900 do 1096
Pozivni broj+63 (0)2
Registarska oznakanema[n. 1]
Klimatropska savanska (Aw)[10]
Najbliži aerodromNinoj Akino / Manila[10]
(NAIA; IATA: MNL, ICAO: RPLL)
Transport i vizadžipni, taksi, autobus, tricikl, metro;
oko 21 dan po dolasku[10]
Veb-sajt
manila.gov.ph/,%20www.cityofmanila.ph/

Manila (fil./tag. Maynilà, IPA: /maj.ˈni.laʔ/ или /maj.ni.ˈla/), zvanično Grad Manila (fil./tag. Lungsod ng Maynilà, IPA: /luŋ.ˈsod nɐŋ maj.ˈni.laʔ/; šp. Ciudad de Manila, IPA: /sju.ˈðað ðe ma.ˈni.la/; engl. City of Manila, IPA: /ˈsɪt̬.i əv mə.ˈnɪl.ə/; pamp. Menila; samb. Ibali), glavni je i drugi najnaseljeniji grad Filipina.

Osnovao ga je španski konkistador Migel Lopez de Legaspi, 24. juna 1571. godine. Jedan je od najstarijih filipinskih gradova i bio je sedište moći većine kolonijalnih vladara u ovoj zemlji. Smešten je na istočnoj obali zaliva Manila i ima mnoštvo znamenitosti od kojih neke datiraju i do 16. veka. Prvu povelju je dobio 31. jula 1901. godine, usvajanjem Akta Filipinske komisije 183; autonomiju je stekao 18. juna 1949. godine, donošenjem Republičkog akta br. 409 poznatog i kao Revidirana povelja Grada Manile.[16] Istraživačka mreža globalizacije i glavnih gradova (engl. Globalization and World Cities Research Network, GaWC) svrstala je 2012. godine Manilu među globalne gradove.[17]

U gradskom jezgru 2020. godine je živelo 1.846.513 stanovnika; ono čini istorijsko jezgro Metro Manile, regiona glavnog grada. Metropolitanska oblast, koja obuhvata i mnogo veći Kezon Siti te Centralni poslovni distrikt Makati, jedno je od najnaseljenijih urbanih područja na svetu. Manila je najgušće naseljen grad (gradsko jezgro) na svetu, sa 41.515 st./km².[8][18] Termin Manila inače se odnosi ili na celo metropolitansko područje ili na samo uže gradsko jezgro.

Manila je smeštena na istočnoj obali zaliva Manila, u jednoj od najboljih filipinskih luka. Čini je ukupno 16 distrikta: Binondo, Ermita, Intramuros, Kijapo, Luka Manila, Malate, Pako, Pandakan, Sampalok, San Andres, San Migel, San Nikolas, Santa Ana, Santa Kruz, Santa Mesa i Tondo. Grad ima šest kongresnih distrikta za donji dom Kongresa Filipina.

Kraljevstvo Tondo je jedno vreme vladalo Manilom, nakon čega je grad nakratko postao provincija kraljevstva Madžapahit. Tokom brunejske invazije (1368—1888) Filipina, sultan Bolkijah (1485—1524) zauzeo je Seludong (selo u današnjoj Manili) i preimenovao ga u Majnila (fil./tag. Maynilà),[19] što na tagalogu označava rasprostranjenost grma nila (lat. Scyphiphora hydrophyllacea). Manila je postala vazalna država Bruneja, osnovana s ciljem da se nadjača Tondo.

Konkistadori su 1571. stigli iz kolonijalizovanog Meksika, preko Pacifika, i osnovali današnju Manilu gde je sada Intramuros. Španski misionari su ubrzo hristijanizovali grad, inkorporisali Tondo, a potom izgradili neke od najstarijih filipinskih crkava — uključujući Crkvu San Agustin. Konkistadori su oblast preimenovali u Novo Kraljevstvo Kastilja (šp. Nuevo Reino de Castilla).

Manila je postala španski centar na Dalekom istoku i jedan kraj trgovačkog galeona Manila—Akapulko, povezujući Špansku Ameriku sa Azijom — jedan od najranijih primera globalizacije.[20] Zbog centralne lokacije za trgovačke puteve preko Pacifika, Manila je dobila nadimak „Biser Orijenta” (šp. Perla del Oriente). Španska uprava Filipinskog arhipelaga trajala je više od tri veka, sve do 1898. godine. U različitim momentima tokom kolonijalnog razdoblja, bilo je lokalnih revolta, kineskih pobuna, piratskih napada, jakih zemljotresa, holandskih racija i pokušaja invazije, te britanska okupacija grada. Red je najčešće bio brzo uspostavljan, a grad se vraćao trgovini i sličnim poslovima.

Tokom 19. veka, Manila je bila jedan od najmodernijih gradova u Aziji. Pre Špansko-američkog rata u gradu se odvila Filipinska revolucija. Nakon rata, tadašnje Sjedinjene Američke Države su preuzele kontrolu, zamenile zvanični jezik španski sa engleskim i uvele neke promene u obrazovanju, lokalnim zakonima i urbanističkom planiranju.[21] Pred kraj Drugog svetskog rata, tokom bitke za Manilu, većina grada je bila sravnjena sa zemljom od intenzivnog vazdušnog bombardovanja USAF. Kao rezultat ovoga, u Manili je ostalo relativno malo predratne i kolonijalne arhitekture; i dalje su u toku neki projekti restauracije — pogotovo starog kamenog grada Intramurosa.[22]

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Maynilà, filipinska reč za astionim Manila, potiče od termina nilad (izv. nilad; lat. Scyphiphora hydrophyllacea); ovo je mangrovska biljka koja je rasla na delti reke Pasig te obalama zaliva Manila. Od cvetova plele su se girlande, koje su se — prema folkloru — predavale kipovima na religijskim oltarima odnosno u crkvama.[23] Pošto su izrade od nilada dospele i u druga mesta, ljudi su područje počeli da nazivaju Sa may Nilad, što na tagalogu znači „mesto gde ima nilada”. Sama reč nilad verovatno dolazi iz sanskrta — nila (नील) na ovom jeziku znači „drvo indigo”; prefiks ma- iz tagaloga ukazuje na izobilje ovog drveta tj. manila na kraju označava „mesto gde ima mnogo drveta indigo”.[24]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Istorija Manile i Hronologija Manile

Predkolonijalno razdoblje[uredi | uredi izvor]

Najraniji dokaz ljudskog života oko današnje Manile su obližnji Petroglifi Angono (fil./tag. Mga Petroglipo ng Angono), koji datiraju iz oko 3000. p. n. e. Negritosi, Australoidi koji su postali aboridžinski naseljenici Filipina, živeli su na ostrvu Luzon (na kojem je smeštena Manila) sve dok malajsko-polinezijski migranti nisu došli i asimilirali ih.[25]

Kraljevstvo Tondo se javlja tokom druge polovine razdoblja vladavine dinastije Ming, kao rezultat direktnih trgovinskih veza s tadašnjom Kinom. Distrikt Tondo je bio tradicionalni glavni grad kraljevstva, a njegovi vladari bili su suvereni kraljevi a ne puke poglavice. Oslovljavali su ih na različite načine: panginuan (panginuan na melenauu) ili panginoon (panginoón na filipinskom/tagalogu) — srp. „gospodar”; anak banva (anák banwa na filipinskom/tagalogu) — srp. „sin raja”; ili lakandula (lakandula na filipinskom/tagalogu) — srp. „gospodar palate”. Car Kine (kin: 皇帝; pin: Huángdì) određivao je vladare drevne Manile, lakane (lakan na ilokanskom od. filipinskom/tagalogu) odnosno kraljeve (kin: 王; pin: Wáng).[26]

U 13. veku Manila se sastojala od utvrđenog naselja i trgovačke četvrti na obali reke Pasig. Grad je tada naseljavalo indijanizovano hindu kraljevstvo Madžapahit, kako se navodi u epskoj euloškoj poemi Nagarakr(e)tagama (jav. [Nagarakr(e)tagama, Désawarnana] грешка: {{lang}}: текст има искошену назнаку (помоћ)) koja opisuje pad Madžapahita odnosno osvajanja maharadže Hajama Vuruka (poznat i kao Radžasanagara, Pa-ta-na-pa-na-vu ili Batara Prabu).[26] Selurong (hind. षेलुरोन्ग् [Ṣēlurōn'g]) odnosno Seludong (malajs. [کوتا سلودوڠ Kota Seludong] грешка: {{lang}}: текст има искошену назнаку (помоћ)) s još nekoliko varijacija (npr. Saludong, arap. [Salūdong] سلودوڠ) bilo je istorijsko ime grada i pominje se pored Sulota (hind. सुलोत [Sulōta]) — imena današnje provincije Sulu — i Kalka (hind. कालका [Kālakā]) — danas grad u indijskoj saveznoj državi Harajana.[26]

Za vreme vladavine šestog brunejskog sultana Bolkijaha u razdoblju od 1485. do 1524. godine, Brunejski sultanat je izvršio invaziju želeći da iskoristi trgovinu Tonda s Kinom, i to napadajući i okružujući ga; na kraju se uspostavlja Kraljevstvo Seludong/Majnila (malajs. [کوتا سلودوڠ Kota Seludong / Kerajaan Manila] грешка: {{lang}}: текст има искошену назнаку (помоћ), arap. [Kotā Salūdong] كوتا سلودوڠ, fil./tag. Kaharian ng Maynila). Moć Kraljevstva Tondo se izgubila i sada je kao tributarna država Sultanata Brunej Tondo morao da plaća godišnji danak.[19] Uspostavljena je nova dinastija s lokalnim vođom (radža), koji je prihvatio islam i postao radža Salalila odnosno Tarik Sulejman I. On je takođe postao i izazov što se tiče trgovine za već bogatog lakandulu u Tondu. Islam je još više ojačao dolaskom muslimanskih trgovaca iz arapsko-indijskih oblasti, odnosno Bliskog istoka i jugoistočne Azije.[27] Manila je 1574. godine privremeno bila pod opsadom nakon invazije kineskog piratskog gospodara rata po imenu Lin Feng (uproš: 林凤; trad: 林鳳; pin: Lín Fèng), kog je lokalno stanovništvo na kraju ipak uspelo da otera i oslobodi svoj grad. Grad je potom postao sedište španske kolonijalne vlade.

Špansko razdoblje[uredi | uredi izvor]

Tvrđava Santijago u Intramurosu, citadela koju je 1590. izgradio Migel Lopez de Legaspi

Konkistador Migel Lopez de Legaspi je 24. juna 1571. godine stigao u Manilu i proglasio je teritorijom Nove Španije (danas Meksiko), osnivajući gradsko veće gde je sada distrikt Intramuros.[28] De Legaspijeva lokalna kraljevska porodica je bila pogubljena ili proterana nakon neuspeha zavere Tondo; naime, bilo je isplanirano da datui, radže, japanski trgovci i Brunejski sultanat zajedno napadnu i pogube Špance te njihove latinoameričke najamnike i saveznike Visajce. Pobednici Španci su Manilu proglasili glavnim gradom Španskih Istočnih Indija i Filipina, kojim će njihova imperija vladati naredna tri veka.

Manila je postala poznata po trgovinskom galeonu Manila—Akapulko (šp. Galeón de Manila, fil./tag. Kalakalang Galyon ng Maynila at Acapulco), a brodovi su među pacifičkim ostrvima saobraćali preko tri veka i u jugoistočnu Aziju (koja je već bila entrepot za robu koja je dolazila iz Indije, Indonezije i Kine) dopremali dobra iz Evrope, Afrike i Latinske Amerike; trgovina se takođe odvijala i u suprotnom smeru. Srebro koje se kovalo u Meksiku i Peruu se menjalo za kinesku svilu, indijske dragulje i začine jugoistočne Azije. Isto tako, vino i masline iz Evrope i Severne Afrike su preko Meksika brodovima nalazili put do Manilaca.[29]

Pogled na Manilu (oko 1665)

Dvadeset meseci, od 1762. do 1764. godine, Manilu su okupirale britanske snage i koristile kao bazu za neuspešni pokušaj osvajanja Filipina bitkama Sedmogodišnjeg rata.[30] U konačnici su se Britanci povukli u skladu s Pariskim mirovnim sporazumom.[31] Nepoznat broj indijskih vojnika poznatih kao sipai, koji su došli sa Britancima, dezertirao je i naselio obližnju Kaintu; ovo objašnjava jedinstvene indijske odlike generacija stanovnika Kainte.[32] U međuvremenu su Kinezi kažnjeni za pomaganje britanske invazije, a tvrđava Intramuros — koju je u početku naseljavalo 1.200 španskih porodica, sa zaštitom garnizona od 400 španskih trupa[33] — zadržava svoje topove usmerene ka Binondu, najstarijoj kineskoj četvrti na svetu.[34] Takođe, latinoameričko stanovništvo je bilo koncentrisano na jugu,[33] u Kaviteu gde su pristajali njihovi brodovi te Ermiti koja predstavlja oblast koju je osnovao i čiji je eponim postao meksički pustinjak koji je tu živeo.[35]

Nakon što se Meksiko izborio za nezavisnost 1821. godine, Španija je počela da direktno upravlja Manilom.[36] Pod direktnom španskom upravom, bankarstvo, industrija i obrazovanje razvijeni su više nego u prethodna dva veka.[37] Otvaranje Sueckog kanala godine 1869. omogućilo je direktnu trgovinu i komunikaciju sa Španijom.

Sve veće bogatstvo i obrazovanje u gradu privukli su autohtono stanovništvo, Kineze, Indijce, Latinoamerikance i Evropljane, da iz obližnjih provincija dođu u Manilu;[38] potaknut je nastanak akademske klase ilustradosa koja je zagovarala liberalne ideje — ideološki temelj Filipinske revolucije, kojom se nastojala steći nezavisnost od Španije.

Američko razdoblje[uredi | uredi izvor]

Bernamov plan Manile
(sever je na levoj strani)

Nakon bitke za Manilu (1898), Španija je predala grad Manilu Sjedinjenim Američkim Državama. Prva Filipinska (Maloloska) republika, osnovana u obližnjem Bulakanu, borila se protiv Amerikanaca za kontrolu grada.[39] Amerikanci su pobedili Malolosku republiku i zarobili predsednika Emilija Aginalda, koji je lojalnost SAD proglasio 1. aprila 1901. godine.

Po izradi novog statuta (povelje) za Manilu juna 1901. godine, Amerikanci su ozvaničili ono o čemu se odavno ćutalo: grad Manilu čini ne samo Intramuros već i sva područja koja ga okružuju (šp. arrabales). Novim statutom je proklamovano da je Manila sačinjena iz jedanaest municipalnih distrikta: po svoj prilici Binondo, Ermita, Intramuros, Malate, Pako, Pandakan, Sampalok, San Migel, Santa Ana, Santa Kruz i Tondo. Dodatno, Katolička crkva je kao delove Manile priznala pet parohija: Balik-Balik, Gagalangin, Santa Mesa, Singalong i Troso; kasnije su dodate još dve: Balut i San Andres.[40]

Pod američkom kontrolom, nova građanski orijentisana Ostrvska vlada na čelu s guvernerom-generalom Vilijamom Hauardom Taftom, pozvala je urbanistu Danijela Hadsona Bernama da Manilu prilagodi savremenim potrebama.[41] Bernamov plan je uključivao razvoj cestovnog sistema, upotrebu vodenih puteva za transport te ulepšavanje Manile uređivanjem riva i izgradnjom parkova, bulevara i zgrada.[42]

Planirana gradnja je obuhvatala i centar vlade koji je trebalo da zauzima celokupan Volis Fild, koji se pruža od parka Rizal do današnje avenije Taft. Filipinski kapitol je trebalo da se izgradi na kraju na kom je avenija Taft, tako da gleda na more. Zajedno sa zgradama raznih vladinih biroa i odeljenja, trebalo je formira četvorougaonik s lagunom u centru i spomenikom Hoseu Rizalu na drugom kraju kompleksa. Od Bernamovog predloženog plana za vladin centar, samo tri jedinice — Zakonodavna zgrada, Zgrada za finansije i Zgrada za poljoprivredna odeljenja — uspešno su završene pre izbijanja Drugog svetskog rata.

Japanska okupacija i Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Razaranje koje je izazvala bitka za Manilu (maj 1945)

Tokom Japanske okupacije Filipina, američki vojnici su dobili naređenje da se povuku iz Manile; svi vojni objekti su uklonjeni 24. decembra 1941. godine. General Daglas Makartur je proglasio Manilu otvorenim gradom da bi se sprečila dalja ubijanja i razaranja, ali japanski vojni avioni su nastavili da bombarduju grad. Japanske snage su okupirale Manilu 2. januara 1942. godine.

Od 3. februara do 3. marta 1945. godine, Manila je bila poprište najkrvavije bitke u Pacifičkom sukobu iz Drugog svetskog rata. Ovog februara je ubijeno oko 100.000 civila.[22] Na kraju bitke, grad su ponovo zauzele udružene američke i filipinske trupe. Manila je drugi najrazoreniji grad na svetu (posle Varšave) tokom Drugog svetskog rata; gotovo sve građevine u gradu, posebice Intramuros, bile su uništene.

Savremeno razdoblje[uredi | uredi izvor]

Horizont distrikta Ermita i Malate
Bulevar Kezon i Dalekoistočni univerzitet
Horizont Manile duž bulevara Rohas (desno); luka Manile (gornji deo) i zaliv Manila (levo)

Predsednik Elpidio Kirino je 1948. godine premestio sedište vlade Filipina u Kezon Siti, novi glavni grad u predgrađu i području severoistočno od Manile, koji je 1938. godine osnovao bivši predsednik Manuel L. Kezon.[43] Premeštanjem je onemogućena implementacija Bernamovog plana iz 1905. godine za premeštanje centra vlade u Lunetu.

Za vreme vladavine Visajanca Arsenija I. Laksona kao prvog izabranog gradonačelnika 1952. godine (svi pređašnji gradonačelnici su bili imenovani), Manila je bila u svom „zlatnom dobu”;[44] povratila je svoj izgubljeni status „Bisera Orijenta” (šp. Perla del Oriente), koji je prvi put dobila pre Drugog svetskog rata. Posle Laksonovog mandata 1950-ih godina, Manilom je većinu ’60-ih upravljao Antonio de Hesus Vilegas. Indijski Filipinac Ramon Delarga Bagatsing je bio gradonačelnik gotovo cele ’70-e, pa sve do Revolucije narodne vlasti (Žuta/Filipinska/EDSA revolucija) iz 1986. godine. Gradonačelnici Lakson, Vilegas i Bagatsing grupno se nazivaju „Velikom trojkom Manile” zbog njihovog neizbrisivog doprinosa razvoju grada te trajnog nasleđa koje su ostavili poboljšavanjem kvaliteta života i dobrobiti stanovnika Manile.

Tokom administracije predsednika Ferdinanda Emanuela Edralina Markosa st. — donošenjem Predsedničkog dekreta br. 824, 7. novembra 1975. godine — stvoren je region Metro Manila kao integrisana jedinica. Područje je obuhvatalo četiri grada i trinaest susednih naselja, kao zasebna regionalna jedinica vlade.[45] Na 405. godišnjicu osnivanja grada, 24. juna 1976. godine, Manila je odlukom Markosa ponovo dobila status glavnog grada Filipina, prvenstveno zbog svog istorijskog značaja jer je bila sedište vlade još od razdoblja španske kolonijalne vladavine. Predsednički dekret br. 940 kaže da je „Manila oduvek bila — za filipinski narod i u očima sveta — glavni grad Filipina, pri čemu je centar trgovine, zanata, obrazovanja i kulture”.[46]

U toku vanrednog stanja u državi, Manila je postala ’leglo’ pokreta otpora kako su omladinci i studenti demonstrirali iznova se sukobljavajući s policijom i vojskom koje su bile podređene Markosovom režimu. Nakon decenija pružanja otpora, nenasilnom pomenutom Revolucijom narodne vlasti (preteča mirnih revolucija koje su skinule gvozdenu zavesu u Evropi) s vlasti je zbačen autoritarni predsednik Markos.[47]

Alfredo „Fred” Siojo Lim (Lin Venluo, Lim Bun-lok) 1992. godine je izabran za gradonačelnika; bio je prvi kineski Filipinac koji je vršio ovu funkciju. Bio je poznat po svojoj oštroj borbi protiv kriminala. Lima je nasledio Hose Livioko „Lito” Atijensa ml., koji je bio i njegov zamenik na položaju gradonačelnika. Atijensa je bio poznat po svojoj kampanji (i svojevremenom sloganu grada) „Oživimo Manilu” (fil./tag. Buhayin ang Maynila), zahvaljujući kojoj je izgrađeno nekoliko parkova te popravljeni i obnovljeni mnogi oštećeni objekti u gradu. Kao načelnik grada je proveo ukupno 3 mandata (9 godina) u kontinuitetu, nakon čega je zamenjen.

Alfredo Lim se još jedanput kandidovao za gradonačelnika; pobedio je Atijensinog sina Alija na opštim izborima 2007. godine i momentalno ugasio sve Atijensine projekte[48] tvrdeći da su isti imali beznačajan doprinos poboljšanju grada. Odnos dveju partija je postao još zategnutiji, a ponovo su se našle suprotstavljene na lokalnim izborima 2010. godine na kojima je Lim (KKK) opet pobedio Atijensu (PMP), i to veoma ubedljivo — 59,52% : 27,22% (395.910 : 181.094) — za razliku od veoma gustih lokalnih izbora 2013. i naročito 2016. godine.

Lima je 2008. godine tužio većnik Denis Alkoresa za kršenje ljudskih prava,[49] optužujući ga za graft u rehabilitaciji javnih škola;[50] takođe je u velikoj meri bio kritikovan zbog svog neplanskog razrešavanja incidenta s bivšim policajcem i turističkim autobusom u parku Rizal — jedne od smrtonosnijih (9 stradalih) talačkih kriza na Filipinima. Posle ovoga, zamenik gradonačelnika Fransisko „Isko” Moreno Domagoso i 28 gradskih većnika podnelo je 2012. godine drugu sudsku tužbu protiv Lima, tvrdeći da su Limove izjave na sastanku za njih bile ’opasne po život’.[51] Na lokalnim izborima 2013. godine, bivši predsednik Džozef „Erap” Ehersito Estrada (Hose Marselo Ehersito) pobedio je Lima u tesnoj gradonačelničkoj utrci — 52,72% : 47,28% (343.993 : 308.544). Tokom svog mandata, Estrada je otplatio preko 5 milijardi pezosa (oko 95 miliona evra) gradskog duga i povećao gradske prihode sa 6,2 milijardi pezosa (preko 100 miliona evra) 2012. godine na 14,6 milijardi pezosa (preko 275 miliona evra) 2016. godine, što je rezultovalo omogućavanjem najvećeg ikada ulaganja u infrastrukturu Manile od 6,76 milijardi pezosa (preko 120 miliona evra) i generalno boljitkom i dobrobiti za stanovnike Manile. Grad je 2015. godine postao najkonkurentniji grad na Filipinima, postavši tako i najbolje mesto za poslovanje i život u ovoj zemlji. Estrada je povećao poreze više nego duplo da bi dobio sav ovaj novac za unapređivanje grada, čime ni veliki ni mali privrednici nisu bili zadovoljni. Međutim, uprkos svojim velikim postignućima, Estrada je gotovo izgubio od Lima na lokalnim izborima održanim 9. maja 2016. godine zbog ’prljavih trikova’ i ’negativne kampanje’ s protivničke strane; razlika je bila minimalna, nešto veća od samo 2.500 glasova — 38,54% : 38,17% (283.149 : 280.464).[4]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Geografija Manile
Oblast Binonda s rekom Pasig na levoj strani
Slika Manile (odmah levo od centra) i okolnih gradova sa ISS

Manila je smeštena na istočnoj obali zaliva Manila, na istočnom rubu ostrva Luzon, 1.300 km (800 mi) od kontinentalne Azije.[52] Reka Pasig, koja spaja jezero Laguna na jugoistoku sa zalivom Manila na zapadu, dužinom od 24,9 km (15,5 mi) polovi Manilu i okolno gradsko područje na severo-severoistočni i jugo-jugozapadni deo.[8][9]

Gotovo cela Manila leži na preistorijskim aluvijalnim, vekovima taloženim depozitima voda Pasiga (negde voda zaliva Manila). Gradsko tlo je značajno izmenjeno delovanjem čoveka, a bitno je pomenuti uočljivu hidromelioraciju duž priobalja sprovođenu tokom američkog kolonijalnog razdoblja. Neke od prirodnih varijacija u topografiji su zaravnate zahvaljujući urbanizaciji grada. Ukupna površina Manile je 2013. godine iznosila 24,98 km2 (9,64 sq mi).[8][9]

Zemljotresi[uredi | uredi izvor]

Za više informacija pogledajte: Spisak zemljotresa na Filipinima

Manila se nalazi na Pacifičkom tajfunskom pojasu i unakrsno je preseca nekoliko linija raseda. Zbog ovoga su Manila i njen metropolitanski region zauzeli drugu poziciju na spisku za život najrizičnijih glavnih gradova na svetu, prema švajcarskoj reosiguravajućoj kompaniji „Svis re” (engl. Swiss Re).[53] Seizmički aktivan sistem raseda doline Marikina (engl. [Marikina] Valley Fault System, [M]VFS) predstavlja pretnju za Manilu i njena okolna gradska područja.[54]

Manila je pretrpela nekoliko smrtonosnih zemljotresa, a najjači su bili 1645. i 1677. godine kada je uništen srednjovekovni grad od kamena i cigle.[55] Takozvani trusni barok (engl. Earthquake Baroque) bio je prisutan stil u arhitekturi tokom španskog kolonijalnog razdoblja, kako bi se građevine prilagodile učestalim zemljotresima.[56]

Klima[uredi | uredi izvor]

Prema sistemu Kepenove klimatske klasifikacije, u Manili vlada tropska savanska klima (Aw). Zajedno sa ostatkom Filipina, Manila u celosti leži u tropima. Blizina ekvatoru uslovljava veoma mal temperaturni opseg, koji retko ide ispod 20 °C (68 °F) ili iznad 38 °C (100 °F). Temperaturne ekstreme čini donji limit od 14,5 °C (58,1 °F) [11. januar 1914][57] i gornji limit od 38,6 °C (101,5 °F) [7. maj 1915].[58]

Nivoi vlažnosti su obično veoma visoki tokom cele godine. Manila ima karakterističnu sušnu sezonu od decembra do maja, kao i relativno dugu kišnu sezonu koja traje preostali deo godine s nešto hladnijim temperaturama. Tokom kišne sezone retko se dešava da kiša pada ceo dan, ali količina kratkotrajnijih padavina je poprilično velika. Tajfuni najčešće dolaze između juna i septembra.[10]

Manila (1971—2000)
Klimatogram
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
19
 
 
30
24
 
 
7,9
 
 
31
24
 
 
11
 
 
32
25
 
 
21
 
 
34
26
 
 
165
 
 
33
27
 
 
265
 
 
32
26
 
 
420
 
 
31
26
 
 
486
 
 
31
26
 
 
330
 
 
31
26
 
 
271
 
 
31
26
 
 
129
 
 
31
25
 
 
75
 
 
30
24
Prosečne maks. i min. temperature u °C
Ukupne padavine u mm
Izvor: [59][60]
Klima Lučke oblasti, Manila (1981—2010, ekstremi 1885—2012)
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 36,5
(97,7) 		35,6
(96,1) 		36,8
(98,2) 		38,0
(100,4) 		38,5
(101,3) 		37,6
(99,7) 		36,5
(97,7) 		35,6
(96,1) 		35,3
(95,5) 		35,8
(96,4) 		35,6
(96,1) 		34,6
(94,3) 		38,6
(101,5)
Maksimum, °C (°F) 29,6
(85,3) 		30,5
(86,9) 		31,9
(89,4) 		33,3
(91,9) 		34,4
(93,9) 		33,5
(92,3) 		32,4
(90,3) 		32,3
(90,1) 		32,1
(89,8) 		31,4
(88,5) 		30,5
(86,9) 		29,8
(85,6) 		31,1
(88)
Prosek, °C (°F) 25,6
(78,1) 		25,9
(78,6) 		26,7
(80,1) 		27,9
(82,2) 		29,2
(84,6) 		29,1
(84,4) 		28,9
(84) 		28,8
(83,8) 		28,2
(82,8) 		27,1
(80,8) 		26,0
(78,8) 		25,9
(78,6) 		28,4
(83,1)
Minimum, °C (°F) 21,2
(70,2) 		21,3
(70,3) 		21,4
(70,5) 		22,5
(72,5) 		24,9
(76,8) 		26,4
(79,5) 		25,8
(78,4) 		25,4
(77,7) 		24,6
(76,3) 		23,3
(73,9) 		22,2
(72) 		21,6
(70,9) 		23,6
(74,5)
Apsolutni minimum, °C (°F) 14,5
(58,1) 		15,6
(60,1) 		16,2
(61,2) 		17,2
(63) 		18,0
(64,4) 		19,5
(67,1) 		20,3
(68,5) 		20,4
(68,7) 		20,2
(68,4) 		19,0
(66,2) 		16,7
(62,1) 		15,7
(60,3) 		14,5
(58,1)
Količina kiše, mm (in) 17,3
(0,681) 		14,2
(0,559) 		15,8
(0,622) 		23,7
(0,933) 		147,2
(5,795) 		253,5
(9,98) 		420,5
(16,555) 		432,4
(17,024) 		355,1
(13,98) 		234,8
(9,244) 		121,7
(4,791) 		67,4
(2,654) 		2.103,6
(82,819)
Dani sa kišom (≥ 0.1 mm) 4 3 3 4 10 17 21 21 20 17 12 7 139
Relativna vlažnost, % 70 64 63 64 71 76 79 81 79 76 72 74 74
Sunčani sati — mesečni prosek 159 198 226 258 239 206 183 176 174 195 181 152 2.105
Izvor #1: PAGASA [en][61][62]
Izvor #2: DMI [en] (sun., 1931—1960)[63]

Okolina[uredi | uredi izvor]

Zbog industrijskog otpada i automobila, Manila je grad s visokim nivoom zagađenja vazduha[64][65] koje utiče na 98% populacije.[66] Na godišnjem nivou, zagađenje vazduha uzrokuje smrt preko 4.000 Manilaca.[67] Ermita je distrikt grada s najvećim zagađenjem vazduha zbog ilegalnih deponija i industrijskog otpada.[68] Prema izveštaju iz 2003. godine, reka Pasig je jedna od najzagađenijih reka na svetu, u koju se dnevno odloži 150 tona kućnog i 75 tona industrijskog otpada.[69]

Manilu godišnje pogodi pet do sedam tajfuna koji izazovu poplave.[70] Tajfun Ondoj/Ketsana (fil./tag. Bagyong Ondoy/Ketsana) pogodio je Filipine 2009. godine; usled nedostatka kvalitetne infrastrukture zemlja je bila zadešena jednom od najgorih poplava u svojoj istoriji, što je takođe uticalo na povećanje količine zagađenja.[71] Izvukavši pouku iz ovog tajfuna, grad je počeo da povećava dubinu rečnih korita i unapređuje drenažni sistem. Komisija za rehabilitaciju reke Pasig (engl. Pasig River Rehabilitation Commission) zadužena je za čišćenje reke Pasig i njenih pritoka za transportne, rekreacione i turističke namene.[72] Napori uloženi za rehabilitaciju imali su za rezultat nekoliko izgrađenih parkova duž rečne obale, kao i pooštravanje kontrole zagađenja.[73][74]

Gradski pejzaž[uredi | uredi izvor]

Panorama Manile

Arhitektura[uredi | uredi izvor]

Fasada Manilskog metropolitanskog teatra (MET), koji je dizajnirao Huan M. Areljano
Hotel Luneta, primer francuske renesansne arhitekture s filipinskim stilskim bozarom
Fasada zgrade Natividad, jednog od najboljih primera bozara; nalazi se u ulici Eskolta, na uglu Tomas Pinpin u distriktu Binondo; dizajnirao ju je arhitekta Fernando de la Kantera Blondo, a kamen temeljac postavljen je 1928. (pre 96 g.)

Manila ima arhitektonski značajne građevine u širokom sprektru stilova koji obuhvataju različita istorijska i kulturna razdoblja. U arhitektonskim stilovima se ogledaju američki, španski, kineski i malajski uticaji.[75] Istaknuti filipinski arhitekti, kao što su Antonio Toledo, Felipe Rohas, Huan Areljano i Tomas Mapua, dizajnirali su značajne građevine poput crkava, vladinih ureda, teatara, palata, škola i univerziteta.

Karakteristični art deko teatri Manile — koje su dizajnirali neki od arhitekata među ’nacionalnim umetnicima Filipina’ (fil./tag. Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas), kao što je to Huan Nakpil ili Pablo Antonio — nažalost su zapostavljeni, te su neki od njih već demolirani. U istorijskoj ulici Eskolta, koja se nalazi u starogradskom distriktu Binondo, mogu da se vide mnoge građevine neoklasične arhitekture i bozarnog arhitektonskog stila, od kojih su većinu dizajnirali eminentni filipinski arhitekti tokom američke uprave u razdoblju od 1920-ih do kraja 1930-ih. Mnogi arhitekti, umetnici, istoričari i interesne grupe za baštinu bore se za projekat obnove ulice Eskolta, koja je nekada bila glavna ulica Filipina.[76]

Gotovo sva manilska predratna i španska kolonijalna arhitektura uništena je tokom bitke za oslobođenje, i to od intenzivnog bombardovanja Ratnog vazduhoplovstva SAD u Drugom svetskom ratu. Rekonstrukcijski projekti su bili izvođeni posle rata, a uništene istorijske građevine iz španske ere zamenjene novim modernim, tako brišući većinu istorijskog karaktera grada. Neke zgrade uništene tokom rata uspešno su obnovljene, kao što je Stara Zakonodavna zgrada (danas Nacionalni muzej) ili Ajuntamijento de Manila (danas Finansijski biro), dok je Crkva i manastir San Ignasio (kao Muzej Intramurosa) trenutno u izgradnji. Postoje i planovi da se obnovi i/ili restaurira nekolicina zapuštenih istorijskih građevina i mesta, poput Plaze del Karmen, Crkve San Sebastijan i Manilskog metropolitanskog teatra. Takođe, nekim radnjama i kućama iz rane španske ere poput onih u distriktima Kijapo, Binondo i San Nikolas restauracijama će se vratiti pređašnji ugledni status koji su imale, i to pokretom za stvaranje predratne slike sada manje sjajnog Bisera Orijenta i slavnog Pariza Istoka.[5][6] S druge strane, zgrada Natividad (fil./tag./šp./engl. Natividad) — koja je jedan od izvanrednih primera bozarne arhitekture i koja je svojevremeno bila sedište Filipinske komisije za osiguranje (engl. Philippine Insurance Commission)[77] — pošteđena je većine ratnog razaranja.[78] Natividad je projektovao filipinski arhitekta španskog porekla, Fernando de la Kantera Blondo; kamen temeljac je položen 1928. godine.[77][78]

Kako je Manila podložna zemljotresima, španski kolonijalni arhitekti su izmislili stil nazvan trusni barok (engl. Earthquake Baroque), koji je primenjivan na crkve i zgrade vlade tokom španskog kolonijalnog razdoblja.[56] Kao rezultat, usledili zemljotresi u 18. i 19. veku jedva da su ostavili traga u Manili, mada su povremeno uticali na nivo okolnog područja. Moderne zgrade u Manili i oko Manile su dizajnirane ili naknadno dorađene tako da mogu da podnesu zemljotrese jačine do 8,2 stepeni, što je u skladu s filipinskim građevinskim propisima.[79]

Sigurnost[uredi | uredi izvor]

Sedište Filipinske obalske straže nalazi se na jugu Luke Manile u blizini Intramurosa i Ermite. Filipinska mornarica svoje sedište ima u Mornaričkoj stanici Hose Andrada smeštenoj duž bulevara Rohas u Malateu. Takođe, Zajednička radna grupa OSF — Nacionalni region glavnog grada (engl. AFP Joint Task Force – National Capital Region, JTF-NCR) pokrenuta je 2012. godine kako bi se osigurali mir i stabilnost u Metro Manili, čiji je deo i grad Manila. Ova grupa Oružanih snaga Filipina ima ista ovlašćenja i dužnosti kao i ugašena Komanda Nacionalnog regiona glavnog grada (engl. National Capital Regional Command, NCRC[om]), mada deluje u mnogo manjem obimu od pomenute komande.[80]

Demografija[uredi | uredi izvor]

Plaza Miranda sa voćarima ispred i crkvom Kijapo u pozadini
Popis stanovništva
God.Pop.± % p.g.
1903. 219.928—    
1918. 283.613+0,00%
1939. 623.492+0,00%
1948. 983.906+0,00%
1960. 1.138.611+0,00%
1970. 1.330.788+0,00%
1975. 1.479.116+0,00%
1980. 1.630.485+0,00%
1990. 1.601.234−0,00%
1995. 1.654.761+0,00%
2000. 1.581.082−0,00%
2007. 1.660.714+0,00%
2010. 1.652.171−0,00%
2015. 1.780.148+0,00%

Prema popisu iz 2020, populacija grada je bila 1.846.513; ovo Manilu čini drugim najnaseljenijim gradom na Filipinima.[81]

Manila je sa 41.515 stanovnika po kilometru kvadratnom najgušće naseljen grad na svetu.[82] Distrikt 6 je po gustini stanovništva prvi (sa 68.266 st./km²), a slede 1. distrikt (sa 64.936 st./km²) i 2. distrikt (sa 64.710 st./km²). Distrikt 5 je najređe naseljeno područje (sa 19.235 st./km²).[83]

Gustina stanovništva u Manili je neuporedivo veća od one u Kolkati (27.774 st./km²), Mumbaju (22.937 st./km²), Parizu (20.164 st./km²), Daki (19.447 st./km²), Šangaju (16.364 st./km²) i njegovom najgušće naseljenom distriktu Nanšiju (56.785 st./km²), Tokiju (10.087 st./km²) itd.[83]

Dijalekti u Manili (2010)[84]

  tagalog (76,4%)
  iloko (4,9%)
  samar—lejte (3,3%)
  pampango (3,0%)
  bikol (2,8%)
  kineski (2,6%)
  sebuano (1,9%)
  hiligajnon (1,9%)
  pangasinan (1,7%)
  ostali (1,5%)

Vernakularni jezik je filipinski, zasnovan najviše na tagalogu iz okolnih područja; ovaj oblik govorenog tagaloga u Manili u suštini je postao lingva franka Filipina, proširivši se arhipelagom kroz mas-medije i zabavu. Engleski je najviše zastupljen jezik u obrazovanju, poslovanju i naročito svakodnevnoj upotrebi širom regiona Metro Manila a i samih Filipina.

Određen broj starijih stanovnika još uvek priča španski, koji je nekada bio obavezan predmet u kurikulumu filipinskih univerziteta i koledža, s tim da mnoga deca japanskih Filipinaca, indijskih Filipinaca i drugih migranata ili ekspatrijata takođe pričaju i jezike svojih roditelja kada su kod kuće pored svakodnevne upotrebe engleskog i/ili filipinskog. Minanski kineski (poznat i kao lanang oe) govore pripadnici zajednice kineskih Filipinaca.

Filipinski jezik zna 98,0% populacije, engleski 66,1%, a španski 8,4%.[84]

Ekonomija[uredi | uredi izvor]

Manila je velik i značajan centar trgovine, bankarstva i finansija, maloprodaje, transporta, turizma, nekretnina, novih i tradicionalnih medija, reklamiranja, advokature, računovodstva, osiguranja, pozorišta, mode i umetnosti na Filipinima.

Indeks konkurentnosti gradova i opština (engl. The Cities and Municipalities Competitiveness Index), koji objavljuje Savet za nacionalnu konkurentnost Filipina (engl. National Competitiveness Council of the Philippines) rangira gradove, opštine i provincije unutar države prema njihovom ekonomskom dinamizmu, efikasnosti vlade i infrastrukturi. Manila se nalazi na trećem mestu, u kategoriji „Visoko urbanizovan grad” (engl. Highly Urbanized City, HUC);[85] sa Kezon Sitijem se nalazi u kategoriji „Specijalni grad” (engl. Special City).[86] Prethodno (2015. godine), Manila je bila najkonkurentniji filipinski grad — najbolje mesto za život i poslovanje.[85][87]

Luka Manile je najveća morska luka na Filipinima, te predstavlja najvažnije međunarodno pristanište za brodove koji dostavljaju robu u celu državu. Uprava filipinskih luka (fil./tag. Pangasiwaan ng Daungan ng Pilipinas, engl. Philippine Ports Authority) vladina je agencija odgovorna za nadgledanje rada i menadžmenta luka. Međunarodna služba za kontejnerske terminale Inc. (engl. International Container Terminal Services Inc.), koju Azijska razvojna banka smatra jednim od pet najvažnijih operatora pomorskih terminala na svetu,[88][89] ima svoje sedište u Manili i upravo iz ovog grada obavlja svoje glavne poslove. Drugi veliki operator luka, Azijski terminal Inc. (engl. Asian Terminal Inc.), ima takođe sedište u Manili; rad vrši iz Južne luke Manile, a kontejnerski depozitar ovog operatora nalazi se u Santa Mesi.

Luka Manile, primarna luka Filipina

Binondo, najstarija i jedna od najvećih kineskih četvrti na svetu, bio je komercijalni i poslovni centar većine aktivnosti u gradu. Brojni stambeni i poslovni neboderi izgrađeni su na njegovim srednjovekovnim ulicama. Planovi da se ovo područje kineskih četvrti pretvori u čvor za eksternalizaciju poslovnih procesa (engl. business process outsourcing / BPO hub) napreduju velikom brzinom; gradska uprava Manile agilno ih sprovodi u delo. Oko 30 zgrada je već pretvoreno u BPO urede. Ove zgrade su uglavnom smeštene duž binondske ulice Eskolta; prazne su pa mogu da se pretvaraju u posebne kancelarije.[90]

Divisorija (šp. Divisoria) u Tondu poznata je kao „meka filipinskog šopinga”. Brojni trgovački centri se nalaze na ovom mestu, a roba se prodaje prilično jeftino. Mali proizvođači su zauzeli nekoliko ulica u kojima je pešački i automobilski saobraćaj postao gust. Poznato obeležje Divisorije je Centar „Tutuban” (engl. Tutuban Center), veliki šoping centar u sklopu glavne stanice Filipinskih nacionalnih železnica (fil./tag. Pambansang Daambakal ng Pilipinas, engl. Philippine National Railways). Svakog meseca ovo mesto privuče 1 milion ljudi, ali očekuje se da će broj posetilaca da se poveća za 400.000 po završetku izgradnje zapadnog proširenja LRT-2 kada će Tutuban postati najprometnija transfer stanica Manile.[91]

Razne fabrike u gradu proizvode industrijske proizvode poput hemikalija, tekstila, odeće i električnih uređaja. Hrana, drugi prehrambeni proizvodi i duvan takođe se proizvode u samom gradu. Lokalni preduzetnici nastavljaju da prerađuju primarne izvozne proizvode, uključujući užad, šperploču i iver, rafinirani šećer, kopru i kokosovo ulje. Industrija za preradu hrane je jedan od najstabilnijih glavnih proizvodnih sektora u gradu.

Naftni depo Pandakan mesto je za skladištenje i distributivne terminale triju velikih ’igrača’ na planu filipinske naftne industrije: Kalteks Filipini, Pilipinas Šel i Korporacija Petron. O naftnom depou se žustro raspravljalo, pogotovo o njegovom uticaju na okruženje i zdravlje stanovnika Manile. Vrhovni sud je izdao naređenje da se do jula 2015. godine depo za naftu izmesti iz grada,[92][93] što se nije desilo. Trenutno se depo uništava, a očekuje se da će radovi biti gotovi do kraja 2016. godine; plan je da se ovo 33-hektarsko industrijsko postrojenje pretvori u transportno čvorište ili čak fud park.

Manila je glavni izdavački centar na Filipinima.[94] Bilten Manile (engl. Manila Bulletin), filipinski po tiražu najveći dnevni list, sedište ima u Intramurosu.[95] Ostale velike izdavačke kompanije na Filipinima koje distribuišu novine kao što su Manila tajms (engl. The Manila Times), Filipin star (engl. The Philippine Star) i Manila standard tudej (engl. Manila Standard Today) sedište su našle u Luci Manili. Filipinske komercijalne vesti (uproš: 菲律宾商报; trad: 菲律賓商報; pin: Fēilǜbīn Shāngbào; engl. Chinese Commercial News), najstarije filipinske novine na kineskom jeziku koje još uvek izlaze (sveukupno treće najstarije filipinske novine koje još uvek izlaze),[96] sedište imaju u Binondu.

Glavno sedište Centralne banke Filipina (fil./tag. Bangko Sentral ng Pilipinas, engl. Central Bank of the Philippines) nalazi se u Manili, na bulevaru Rohas.[97] Neke univerzalne banke na Filipinima koje imaju svoja sedišta u Manili su Hipotekarna banka Filipina (fil./tag. Bangko sa Lupa ng Pilipinas, engl. Landbank of the Philippines, šp. Banco Hipotecario de Filipinas) i Poverenička kompanija Filipina (engl. Philippine Trust Company). Kompanija za životno osiguranje Filam (engl. Philam Life Insurance Company), na Filipinima trenutno najveća kompanija koja nudi životno osiguranje ako se u obzir uzme aktiva, čista vrednost, investicije i isplaćeni kapital,[98][99][100] sedište ima u Aveniji Ujedinjenih nacija u Ermiti. Sedište firme Junilever Filipini (engl. Unilever Philippines) nalazi se u istoimenoj aveniji u Pakou.[101] Tojota, kompanija koja je uvrštena na spisak Forbes Global 2000, takođe ima svoju regionalnu kancelariju u ovoj aveniji.

Turizam[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Turizam u Manili
Panorama parka Rizal, pogled sa bulevara Rohas
Panorama Nacionalnog teatra u Kulturnom centru Filipina

Turizam je vitalna industrija u Manili, a prosečna posećenost je 1 milion turista svake godine.[94] Glavne destinacije pored distrikta Binondo, Ermita i Malate te kamenog grada Intramurosa uključuju Nacionalni teatar u Kulturnom centru Filipina,[n. 2] Okeanski park Manila, Zoološki vrt Manila, Nacionalni muzej Filipina i park Rizal.

Park Rizal (fil./tag. Liwasang Rizal, engl. Rizal Park), takođe poznat kao park Luneta (fil./tag. Liwasang Luneta, engl. Luneta Park), filipinski je nacionalni park; površina od 58 ha (140 acres)[102] čini ga najvećim urbanim parkom u Aziji.[103] Turističkim aktom iz 2009. (engl. Tourism Act of 2009), Rizal i Intramuros su proglašeni vodećom destinacijom koja je postala turistička preduzetnička zona.[104] Nova atrakcija po imenu Paseo de Manila (šp. Paseo de Manila — dosl. „vožnja Manilom”) čeka dan svog otvaranja u Rizalu.[105] Park je izgrađen u čast i sećanje na filipinskog nacionalnog heroja Hosea Rizala (1861—1896), kojeg su Španci pogubili zbog optužbi za podrivanje. Jarbol za zastavu zapadno od spomenika Rizal predstavlja oznaku nultog kilometra za merenje udaljenosti do ostatka zemlje.

Plaza San Luis u Intramurosu; u ovom kompleksu, u ulici General Luna, nalazi se Kasa Manila, Barbarin restoran baštine i Tamajov poslovni centar

Intramuros je istorijski centar Manile. Originalno se smatralo da predstavlja samu Manilu, dok su Filipini bili pod kolonijalnom upravom Španske imperije. Intramurosom upravlja Administracija Intramurosa (engl. Intramuros Administration, IA).

Arhitektura Intramurosa odražava španski kolonijalni stil i američki neoklasični arhitektonski stil, pošto su Filipini bili kolonija Španije i Sjedinjenih Američkih Država pre nego što su proglasili nezavisnost 1946. godine. Kalesa (fil./tag. kalesa, engl. kalesa, šp. calesa) predstavlja popularno prevozno sredstvo u Intramurosu i obližnjim mestima[106] kao što su Binondo, Ermita i Rizal, a reč je u stvari o zaprežnim kolima koje vuku konji; kalesa je na Filipine došla u 18. veku (koristili su je Španci), a danas je poprilično retka pojava na ulicama grada.

Dvorište Kasa Manile

Popularne turističke destinacije u Intramurosu su Tvrđava San Dijego, Golfski klub Intramuros, Baraka Santa Lusija, Tvrđava Santijago, Katedrala Manila, Palata arhiepiskopa, Palata Santa Potensijane, Palata gubernatora, Plaza Meksiko, Plaza Roma, Plaza San Luis (Kasa Manila), Crkva San Agustin i Većnica Manile.[107]

Neke od najstarijih obrazovnih institucija osnovane su u Intramurosu, i to Univerzitet Santo Tomas (1611), Koledž San Huan de Letran (1620) i Univerzitet Ateneo de Manila (1859). Samo je De Letranov koledž ostao u Intramurosu; Tomasov univerzitet je 1927. godine premešten u novi kampus u Sampaloku, a Ateneo je 1952. godine iz Intramurosa prebačen u Lojola Hajts u Kezon Sitiju. Druge istaknute obrazovne institucije uključuju Srednju školu „Manila” i Univerzitet Grada Manile.

Odeljenje za turizam proglasilo je Manilu pionirom medicinskog turizma, očekujući da će da donosi 1 milijardu dolara godišnje zarade.[108] Međutim, nedostatak naprednog zdravstvenog sistema, neadekvatna infrastruktura i nestabilno političko okruženje poznate su prepreke za njegov razvoj.[109]

Šoping centri[uredi | uredi izvor]

Manila je veoma poznat centar šopinga na Filipinima, a proglašena je i jednom od najboljih destinacija za šoping u Aziji.[110][111] Velikih trgovačkih centara, marketa i bazara u Manili je svakim danom više i više.

Robinsons plejs Manila je najveći šoping centar u gradu.[112] Centar je bio drugi i daleko najveći šoping Robinsons koji je izgradio Džon Gokungvej (Vu Jihuej, 1926), filipinski poslovni magnat i investitor. Es-Em supermols takođe je popularan u gradu. Jedan od prodajnih centara Es-Em, prvi Es-Em supermol u gradu, smešten je desno od Gradske većnice Manile. Es-Em siti San Lazaro je drugi Es-Em supermol u Manili. Nalazi se u Santa Kruzu. Es-Em siti San Lazaro je izgrađen na mestu nekada operativnog hipodroma San Lazaro. Zgrada bivšeg Kraljevskog hotela Manile u Kijapu, koji je poznat po svom rotirajućem restoranu na vrhu, sada je Es-Em klirens senter (osnovan 1972).[113] Lokacija prvog Es-Em stora je ulica Karlos Palanka st. (prethodno Ečagve) u San Migelu.

Kijapo se takođe naziva „Starim centrom grada”; ovde su smešteni mnogi bazari, marketi, butici, prodavnice... U aveniji Rekto mogu se obići brojne robne kuće. Jedno od poznatih odredišta u aveniji Rekto je Divisorija, gde se nalazi mnogo šoping centara; ovo mesto je poznato kao „meka filipinskog šopinga”, zato što se tu prodaje gotovo sve, i to po pristupačnim cenama.

Binondo, najstarija kineska četvrt na svetu,[34] gradski je privredni i trgovinski centar za sve vrste biznisa; Binondom upravljaju filipinski Kinezi, trgovci koji poseduju široku lepezu kineskih i filipinskih prodavnica i restorana.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Religija[uredi | uredi izvor]

Religija u Manili (2010)[84]

  Katolička crkva (93,5%)
  Crkva Hrista (1,9%)
  Protestantska crkva (1,8%)
  Budino učenje (1,1%)
  ostali (1,4%)
  nepridruženi (0,3%)

Hrišćanstvo[uredi | uredi izvor]

Zbog španskog uticaja na kulturu Filipina, Manila je pretežno hrišćanski (katolički) grad. Rimokatolici su 2010. godine činili 93,5% populacije, a pratili su ih kongreganti Crkve Hrista (1,9%), Protestantske crkve (1,8%), te budisti (1,1%). Muslimani i ljudi drugih veroispovesti čine ostalih 1,4% populacije grada.[84]

Manila je grad u kom se nalazi mnogo velikih katoličkih crkava i institucija. Unutar užeg gradskog područja ima 113 katoličkih crkava; 63 se smatraju velikim svetilištima, bazilikama ili katedralama.[114] Katedrala u Manili je sedište Rimokatoličke nadbiskupije Manile i najstarija crkva koja je osnovana na Filipinima.[115] Pored Katedrale u Manili, postoje još tri druge bazilike u gradu: Crkva Kijapo, Crkva Binondo i Bazilika San Sebastijan. Crkva San Agustin u Intramurosu je na Uneskovom spisku mesta svetske baštine i predstavlja jednu od dve potpuno klimatizovane katoličke crkve u gradu. Manila takođe ima još nekoliko parohija na drugim lokacijama u gradu, od kojih neke datiraju i iz španskog razdoblja kada je grad bio glavni fokus brojnih rimokatoličkih misionara, što na Filipinima što iz Azije i šire.

Nekoliko protestantskih mejnstrim denominacija ima svoje centre u gradu. Prokatedrala Parohije Sv. Stefana u distriktu Santa Kruz sedište je Biskupije centralnih Filipina Episkopalne crkve na Filipinima, dok se u aveniji Taft nalaze glavne katedrale i sedište Filipinske nezavisne crkve (takođe poznata kao Crkva Aglipajan; nacionalna crkva, produkt Filipinske revolucije). Takođe ima pripadnika Crkve Isusa Hrista svetaca poslednjih dana (Mormonska crkva), koja postoji već duže vreme u Manili.

Autohtona Crkva Hrista ima nekoliko lokalnih centara (slično parohijama), uključujući svoju prvu kapelu (sada muzej) Sv. Ana u Punti. Evangelistička, pentekostalistička i adventistička denominacija takođe su značajne u Manili. Sedište Filipinskog biblijskog društva je u Manili. Takođe, klavni kampus Hvaljene katedrale nalazi se u ovom gradu, u aveniji Taft. Crkva Isus Gospod ima nekoliko ogranaka i kampusa u Manili, te slavi svoje godišnjice u Bernam Grinu i Kirino Grandstandu (park Rizal).

  • Katedrala Manila je sedište Rimokatoličke nadbiskupije Manile
    Katedrala Manila je sedište Rimokatoličke nadbiskupije Manile
  • Bazilika San Sebastijan je jedina crkva u Aziji koja je sva čelična[116]
    Bazilika San Sebastijan je jedina crkva u Aziji koja je sva čelična[116]
  • Crkva San Agustin u Intramurosu je na Uneskovom spisku baštine
    Crkva San Agustin u Intramurosu je na Uneskovom spisku baštine
  • Crkva Binondo ispred Plaze San Lorenso Ruiz je jedna od 4 značajne bazilike
    Crkva Binondo ispred Plaze San Lorenso Ruiz je jedna od 4 značajne bazilike
  • Crkva Kijapo u kojoj je Crni Nazarećanin koji se slavi 9. januara
    Crkva Kijapo u kojoj je Crni Nazarećanin koji se slavi 9. januara

Ostale religije[uredi | uredi izvor]

U gradu je prisutno još nekoliko religija. Ima mnogo budističkih i taoističkih hramova koje posećuju kineski Filipinci. Kijapo je dom prilično velikoj muslimanskoj zajednici koja se moli u Mesdžid el Dahabu. Neki Indijci koji žive na Filipinima često dolaze da se mole u velikom hindu hramu u Manili, dok se u gurdvarama Avenije Ujedinjenih nacija mole sikhi. Nacionalna duhovna skupština filipinskih bahaija, rukovodeće telo filipinske bahaističke zajednice, ima sedište nedaleko od istočne granice Manile s Makatijem.

Praznici i kulturni događaji[uredi | uredi izvor]

Za više informacija pogledajte: Državni praznici na Filipinima
Katolički poklonici tokom Svetkovine Crnog Nazarećanina (Traslacíon)

U Manili se slave građanski i nacionalni praznici. Dan Manile, kojim se slavi osnivanje grada 24. juna 1571. godine, prvi je odredio nekadašnji zamenik gradonačelnika Manile Erminio A. Astorha (1929—2004) — i to 24. juna 1962. godine od kada se praznik slavi svake godine (svetac zaštitnik je Jovan Krstitelj). Svaki od gradskih barangaja ima svoje lokalne svečanosti za koje je određen neki svetac zaštitnik. U gradu se takođe slavi Nazarećanin (Traslacíon), svakog 9. januara; milioni katoličkih poklonika se odazovu ovoj svečanosti. Još neki verski praznici koji se slave u Manili su sveci Santo Ninjo (koji se u Tondu i Pandakanu slavi svake treće nedelje u januaru) i Nuestra Senjora de los Desamparados de Manila / Gospa Napuštenih (koja je svetica zaštitnica distrikta Santa Ana i slavi se svakog 12. maja). Nereligijski praznici uključuju Novu godinu, Dan nacionalnih heroja, Bonifasijev dan i Rizalov dan.

Muzeji i umetničke galerije[uredi | uredi izvor]

Nacionalni muzej likovne umetnosti

Kao kulturni centar Filipina, prestonica Manila je grad u kojem se nalazi većina najznačajnijih filipinskih muzeja. Nacionalni muzej Filipina kontroliše niz manjih muzeja u parku Rizal, kao što je Nacionalni muzej likovne umetnosti, Nacionalni muzej antropologije i Nacionalni muzej prirodne istorije. U muzeje koje su osnovale obrazovne institucije ubrajaju se hindu hram Mabini, Muzej savremene umetnosti i dizajna, Muzej nauke i umetnosti Univerziteta Santo Tomas i Muzej istorije ideja Univerziteta Filipina.

Kinesko-filipinska kuća (fil./tag. Bahay Tsinoy), jedan od manilskih najistaknutijih muzeja, sadrži dokumente o kineskom životu i doprinosu istoriji Filipina. Muzej svetla i zvuka u Intramurosu predstavlja hroniku želje Filipinaca da postanu slobodni revolucijom koju je pored drugih vođa revolucionara predvodio Hose Rizal. Metropolitanski muzej Manile predstavlja filipinsku umetnost i kulturu.

Drugi muzeji koji se nalaze u gradu su Muzej Manile (muzej u vlasništvu grada u kojem se može upoznati s kulturom i istorijom Manile), Muzeo pambata (muzej za decu), Muzej filipinske političke istorije (istorijski muzej značajnih političkih događaja na Filipinima), Muzej Parohije Naše Gospe Napuštenih i Crkve San Agustina (muzej religijskih artefakata), te Plaza San Luis (javni muzej).

Sport[uredi | uredi izvor]

Deca igraju košarku u Intramurosu
Teren GK Intramuros (osnovan 1907. godine) relativno je kratak: 66 parova, 3.956 m (4.326 yd)

Sport u Manili ima dugu i karakterističnu istoriju. Glavni sport ovog grada (i, generalno, glavni filipinski sport) predstavlja košarka; većina barangaja ima improvizovane terene za košarku, a na ulicama se često mogu videti iscrtane linije granica terena. Veći barangaji imaju natkrivene terene na kojima se svakog proleća (od aprila do maja) održava takmičenje međubarangajske lige. U Manili postoji nekoliko veoma poznatih sportskih dvorana, kao što je Memorijalni sportski kompleks Rizal i Sala San Andres (dom sada neaktivnog KK Manila metrostarsi).[117]

Memorijalni sportski kompleks Rizal sadrži Memorijalnu stazu i fudbalski stadion Rizal, stadion za bejzbol, teniske terene, memorijalni koloseum i stadion Ninoj Akino (poslednja dva predstavljaju zatvorene arene). Kompleks Rizal je bio domaćin nekolicine multisportskih događaja, kao što su Azijske igre 1954. i Dalekoistočne igre 1934. Kada god su Filipini bili domaćin JIA igara, većina takmičenja se održala u ovom kompleksu, s tim da su JIA igre 2005. bile izuzetak. Ej-Bi-Ši prvenstvo 1960. i 1973. godine, preteča Fibinog Azijskog prvenstva u košarci, održano je u kompleksu Rizal; nacionalni košarkaški tim je pobedio na oba turnira. SP u košarci 1978. održano je u Rizalu, ali domaćin za poslednje faze takmičenja bio je koloseum Araneta u Kezon Sitiju (najveća zatvorena arena jugoistočne Azije u to vreme).

U Manili se takođe nalazi nekoliko lokalno dobro poznatih sportskih objekata, kao što je Sportski centar Enrike M. Razon i Sportski kompleks Univerziteta Santo Tomas — oba centra su privatne dvorane u vlasništvu univerziteta; igra se i koledž sport: Univerzitetska sportska asocijacija Filipina i Nacionalna koledž sportska asocijacija organizuje takmičenja u košarci u memorijalnom koloseumu Rizal i na stadionu Ninoj Akino — mada se košarkaški turniri danas više igraju u areni Filoil flajing V u San Huanu (Metro Manila) i koloseumu Araneta u Kezon Sitiju. Drugi koledž sportovi se i dalje igraju u Memorijalnom sportskom kompleksu Rizal. Profesionalni košarkaši su takođe često igrali u Manili, ali Filipinska košarkaška asocijacija sada se prebacila u koloseum Araneta u Kezon Sitiju i astrodom Kuneta u Pasaju; određene utakmice nekada aktivne Filipinske košarkaške lige igrale su se u Memorijalnom sportskom kompleksu Rizal.

Manila storm je klub iz ragbi lige Manile koji trenira u parku Rizal (Luneta) i igra neke od svojih utakmica u Sautern plejns fildu (Kalamba, Laguna). Nekada veoma popularan sport u Manili bio je bejzbol; danas se u gradu nalazi jedini veći bejzbol stadion na Filipinima, Memorijalni bejzbol stadion Rizal. Na stadionu se igraju utakmice Bejzbol Filipins lige; Lu Gerig i Bejb Rut (redom) bili su igrači koji su postigli prva dva houm rana na stadionu, i to 2. decembra 1934. godine.[118] U Manili je takođe popularan bilijar, a u većini barangaja se nalaze dvorane s bilijarskim stolovima. Svetsko prvenstvo u bilijaru 2010. održano je u Robinsons plejs Manili.[119]

Memorijalna staza i fudbalski stadion Rizal ugostio je takmičare prvih kvalifikacija Fifinog Svetskog prvenstva u fudbalu, kada su Filipinci igrali protiv Šrilančana (jul 2011). Stadion na kojem se prethodno nisu mogle igrati međunarodne utakmice, bio je potpuno renoviran pre početka takmičenja.[120] Fudbalski stadion je sada redovno glavni teren na kojem se igraju mečevi Ujedinjene fudbalske lige Filipina. Na stadionu se takođe odigrao prvi ragbi test meč (Divizija I Azijskih pet nacija 2012).[121]

Pravni sistem i vlada[uredi | uredi izvor]

U Gradskoj većnici radi gradonačelnik i gradsko veće Manile; nalazi se na uglu avenije Taft, avenije Padre Burgos i ulice Viljehas u distriktu Ermita; arhitekta je bio Antonio M. Toledo, a zgrada prvobitno deo nacionalnog Bernamovog plana iz 1930-ih koji je uključivao i gradnju centra državne vlade Filipina[122]

Vlada Manile je podeljena na tri ogranka: izvršni, zakonodavni i sudski. Sudskim ogrankom u potpunosti upravlja Vrhovni sud Filipina, pravosudnog regiona Metro Manila. Gradska vlada ima kontrolu nad izvršnim i zakonodavnim ogrankom vlasti.

Manila — zvanično poznata kao Grad Manila — predstavlja nacionalni glavni grad za Filipine. Klasifikovana je kao „Visoko urbanizovan grad” (engl. Highly Urbanized City, HUC),[85] a sa Kezon Sitijem se nalazi u prihodovnoj kategoriji „Specijalni grad” (engl. Special City).[86][123] Gradonačelnik je glavni subjekt izvršne vlasti, a pomaže mu zamenik gradonačelnika, 36-člano Gradsko veće i šest kongresmena, te predsednik Barangajske lige i predsednik Omladinskog saveta. Članovi Gradskog veća se biraju kao predstavnici pojedinih kongresnih distrikta unutar grada.

Gradska većnica Manile, izgrađena 19. avgusta 1941. godine

Gradonačelnik[uredi | uredi izvor]

Trenutni gradonačelnik Manile je Džozef Estrada, koji je od 1998. do 2001. godine vršio funkciju predsednika Filipina. Takođe je bio na čelu izvršnog odeljenja grada. Trenutno obavlja funkciju gradonačelnika u svom drugom mandatu na ovom položaju.

Zakonodavni ogranak koji trenutno čini šest izabranih gradskih odbornika, na čelu je sa zamenikom gradonačelnika. Bivši glumac Isko Moreno donedavno je vršio funkciju zamenika gradonačelnika.[124] Trenutni zamenik gradonačelnika je dr Marija Šijla „Hani” Lakuna-Pangan, ćerka bivšeg zamenika gradonačelnika Manile — Danija Lakune.

Funkcija[uredi | uredi izvor]

Gradonačelnik i njegov zamenik mogu da dobiju samo ograničen broj uzastopnih mandata, i to 3 ovakva mandata koja traju po 3 godine svaki. Njima pomaže Veće Grada Manile i šest kongresmena, te lokalni predsednik Barangajske lige Filipina / Asocijacije kapetana barangaja (fil./tag. Liga ng mga Barangay sa Pilipinas, engl. League of Barangays of the Philippines / Association of Barangay Captains) i predsednik Omladinskog saveta (fil./tag. Sangguniang Kabataan, SK). Njihove kancelarije su u Gradskoj većnici Manile.

Finansije[uredi | uredi izvor]

Filipinska Komisija za reviziju je 22. novembra 2016. godine objavila Godišnji revizorski finansijski izveštaj za Grad Manilu za 2015. (engl. 2015 Annual Audit Report on the City of Manila) — navedeno je da su prihodi grada bili 12.589.845.794 pezosa (oko 237.673.914 evra),[125] što je manje za 1,50% u odnosu na 2014.[126] a više za 24,65% u odnosu na 2013. godinu.[127] Naplata prihoda je u odnosu na 2014. godinu porasla za 20,80% odnosno 1,94 milijarde pezosa (preko 36,6 miliona evra).[125] Aktiva je 2013. godine bila 18,6 milijardi pezosa (preko 350 miliona evra).[127] Lokalni prihod je 2013/14. bio 5,41 milijardi pezosa (gotovo 103 miliona evra), alokacija nacionalne vlade 1,74 milijardi pezosa (više od 33 miliona evra), a godišnji redovni prihodi [ARI] procenjeni na 7,15 milijardi pezosa (oko 136 miliona evra).[128] Ukupan prihod Manile je 2014. godine bio 3,54 milijarde pezosa (preko 67 miliona evra).[129]

Među svim lokalnim jedinicama uprave, Manila ima najveću budžetnu alokaciju (izdvajanja) za zdravstvo. Takođe, Manila je bila i jedan od gradova s najvećim porezom i unutrašnjim prihodom.[130] Na poreske prihode otpada 46% prihoda grada (2012).[131] Manila je krajem 2015. godine zapošljavala 14.586 kadrova,[125] što je za 2.667 (22,38%) više u odnosu na 2014. godinu.[126]

Nacionalna vlada[uredi | uredi izvor]

Stara zgrada Vrhovnog suda Filipina

Manila, sedište političke moći Filipina, ima nekoliko ureda nacionalne vlade. Razvojni planovi da se grad učini centrom nacionalne vlade počeli su tokom prvih godina američke kolonizacije kada se zamišljao napredno dizajniran grad van zidina Intramurosa. Odabrana strateška lokacija bio je Bagumbajan, nekadašnji grad koji danas predstavlja park Rizal, koji je trebalo da postane centar vlade; za dizajn je bio zadužen američki arhitekta i urbanista Danijel Bernam (1846—1912), koji je trebalo da stvori master plan za grad osmišljen po uzoru na Vašington. Od ovog plana se na kraju odustalo, kada je predsedavajući bio Manuel L. Kezon (vlada Komonvelta).

Novi centar vlade planirano je da se izgradi na uzvišenjima severno od Manile (danas Kezon Siti). Nekoliko vladinih agencija je odredilo da im sedište bude u Kezon Sitiju, ali određen broj ključnih vladinih kancelarija i dalje je ostao u Manili. Međutim, većina planova se na kraju izmenila (nakon devastacije Manile tokom Drugog svetskog rata i pod kontrolom narednih administracija).

Grad Manila, kao glavni grad Filipina, još uvek je mesto na kom se nalazi Ured predsednika, kao i zvanična predsednička rezidencija. Pored ovoga, važne institucije kao što su Vrhovni i Apelacioni sud, Centralna banka, Izvršna odeljenja za budžet i menadžment, finansije, zdravstvo, pravosuđe, rad i zapošljavanje te javne radove i puteve Filipina takođe se nalaze u Manili. Bitne nacionalne institucije su Nacionalna biblioteka, Nacionalne arhive, Nacionalni muzej i Filipinska opšta bolnica.

Kongres je prethodno imao sedište u Staroj kongresnoj zgradi. Zbog proglašavanja vanrednog stanja, 1972. godine Kongres je raspušten; njegov naslednik, unikameralna Nacionalna skupština (fil./tag. Batasang Pambansa, engl. National Assembly), počeo je da radi u novom Kompleksu Nacionalne skupštine. Kada je novim ustavom vraćen bikameralni Kongres, Predstavnički dom je ostao u Kompleksu Batasan, dok je Senat Filipina počeo da radi u Staroj kongresnoj zgradi. Senat se maja 1997. godine prebacio u novu zgradu koju na meliorisanom posedu u Pasaju deli sa Sistemom osiguranja vladine službe (fil./tag. Paseguruhan ng mga Naglilingkod sa Pamahalaan, engl. Government Service Insurance System).

Barangaji i distrikti[uredi | uredi izvor]

6 kongresnih distrikta Grada Manile
16 gradskih distrikta Grada Manile

Grad Manila je sačinjen iz 896[132][133] barangaja (fil./tag. baranggay, engl./šp. barangay; IPA: /baɾaŋˈɡaj/), najmanjih jedinica lokalne vlasti na Filipinima koje su poznate po svojim sekvencijalnim brojevima umesto po imenima.[134] Svaki barangaj ima svog predsedavajućeg i odbornike. Ovi barangaji su dodatno grupisani u 100 zona za administrativne i municipalne namene, zbog olakšavajućih okolnosti za administraciju. Ove zone nemaju nikakav oblik lokalnog upravljanja. Svaki barangaj ima pripadajuću grupu izabranih zvaničnika, dok zone postoje samo zbog statističkih pogodnosti i benefita.

Manila ima najviše barangaja u odnosu bilo koji drugi grad ili opštinu na Filipinima.[135] Pokušaji da se smanji njihov broj nisu bili uspešni uprkos lokalnoj legislativi (Propis 7907 od 23. aprila 1996) da se broj smanji sa 897 na 150 spajanjem postojećih barangaja, zbog bezuspešnih napora da se održi plebiscit.[136]

Grad je na višem nivou podeljen u šest kongresnih distrikta, čiji izabrani kongresmen postaje gradski predstavnik u donjem domu Kongresa te postaje redovni član u Gradskom veću (fil./tag. Sangguniang Panlungsod, SP). Svaki distrikt bira jednog predstavnika za Predstavnički dom i šest za Gradsko veće. Manila, zajedno sa ostatkom Filipina, bira 12 senatora kao jedan distrikt plurinominal.

Manila je sačinjena iz 16 gradskih distrikta, i to prema Republičkom aktu br. 409 (engl. Republic Act No. 409) — takođe poznatom kao Revidirana povelja Grada Manile (engl. Revised Charter of the City of Manila) — koji predstavlja osnovu po kojoj su određene današnje kako unutargradske tako i spoljne granice grada.[16][137] Prvobitno je ova brojka iznosila 14, ali su svojevremeno dva distrikta dodatno pripala Manili, i to Santa Mesa (distrikt odvojen od Sampaloka) i San Andres (distrikt odvojen od Santa Ane).

Ime Površina
Populacija
(2015) 		Gustina Barangaji
km² mi2 /km² /mi2
Binondo 0,6611 0,2553 18.040 27.000 70.000 10
Ermita 1,5891 0,6136 10.523 6.600 17.000 13
Intramuros 0,6726 0,2597 5.935 8.800 23.000 5
Kijapo 0,8469 0,3270 28.478 34.000 88.000 16
Luka Manila 3,1528 1,2173 66.742 21.000 54.000 5
Malate 2,5958 1,0022 86.196 33.000 85.000 57
Pako 2,7869 1,0760 82.466 30.000 78.000 43
Pandakan 1,66 0,64 87.405 53.000 140.000 38
Sampalok 5,1371 1,9834 265.046 52.000 130.000 192
San Andres 1,6802 0,6487 128.499 76.000 200.000 65
San Migel 0,9137 0,3528 17.464 19.000 49.000 12
San Nikolas 1,6385 0,6326 43.069 26.000 67.000 15
Santa Ana 1,6942 0,6541 66.656 39.000 100.000 34
Santa Kruz 3,0901 1,1931 118.903 38.000 98.000 82
Santa Mesa 2,6101 1,0078 110.073 42.000 110.000 51
Tondo 8,6513 3,3403 631.363 73.000 190.000 258

Slamovi[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Slamovi u Manili
Šenti taun kod KPD „Manila”

Procenjuje se da postoji više od 4 miliona ljudi koji žive u manilskim slamovima (2014). Beskućništvo je takođe jedan od glavnih problema s kojim se suočava grad Manila.[138] Poznato je da su distrikti Tondo i San Andres poprište najvećeg broja gradskih slamova, s tim da su preduzeti određeni koraci da se poboljša život ljudi koji žive u ovim divljim naseljima; takođe, nekima je omogućen odgovarajući smeštaj na nekoliko lokacija na koje su adekvatno preseljeni. U Manili postoji nekoliko stambenih projekata, među kojima su i Stambeni projekat Smoki mauntejn (engl. Smokey Mountain Housing Project), Stambeni projekat srednjospratnica Nacionalne stambene uprave (engl. National Housing Authority Mid-Rise Housing Project), te Stambeni projekat Novi barangaji (engl. Bagong Barangay Housing Project). Mesta na koja se preseljavaju ljudi kojima je neophodna pomoć nalaze se uglavnom u obližnjim provincijama Bulakan i Rizal.

Infrastruktura[uredi | uredi izvor]

Komunalne usluge[uredi | uredi izvor]

Voda i struja[uredi | uredi izvor]

Vodovodne usluge u Manili pruža Metropolitanski vodovodni i kanalizacioni sistem (engl. Metropolitan Waterworks and Sewerage System, MWSS), koji je zadužen za 30% grada (većina ostalih voda i otpada direktno odlazi u šahtove, septičke jame ili otvorene kanale).[139] MWSS je privatizovan 1997. godine, nakon čega je koncesija za vode podeljena na istočnu i zapadnu zonu. Vodovod Majnilad (engl. Maynilad Water Services) preuzeo je zapadnu zonu u kojoj se nalazi Manila. Trenutno pruža usluge dovoda i isporuke pijaće vode te obezbeđuje kanalizacioni sistem u Manili,[140] s tim da ne opslužuje jugoistočni deo grada koji pripada istočnoj zoni odnosno Vodovodu Manila (engl. Manila Water Company, Inc.). Električne usluge pruža Meralko (engl. Manila Electric Company, Meralco), jedini distributer električne energije u Metro Manili.

Transport[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Transport u Metro Manili, Javni prevoz u Manili i Glavni putevi u Metro Manili
Džipni je jedno od popularnih prevoznih sredstava u Manili
Stanica Blumentrit LRT-1

Jedno od najpoznatijih prevoznih sredstava u Manili je džipni (fil./tag. dyipni, engl. jeepney). Osmišljeno po uzoru na američke vojne džipove, ovo vozilo počelo je da nalazi upotrebu neposredno nakon Drugog svetskog rata.[141] Tamaro ef-iks (engl. Tamaraw FX), Tojota kidžan (engl. Toyota Kijang, jap. トヨタ・キジャン [Toyota Kijang]) treće generacije, bio je primarni konkurent džipnija i prevozio je građane i turiste po fiksnim rutama za unapred određenu cenu; nekad se redovno viđao na ulicama Manile. Sve vrste javnog prevoza u Manili su u privatnom vlasništvu, ali moraju da rade u sklopu vladinog projekta.

U gradu ima mnogo taksija, tricikala (motocikli s bočnim prikolicama, filipinska verzija motorikše), te trisikada i sikada koji su takođe poznati kao kuliglizi (bicikli s bočnim prikolicama, filipinska verzija taksi-bicikla). U nekim područjima, pogotovo u Divisoriji, motorizovani taksi-bicikli veoma su popularni. Kalese (fil./tag. kalesa, engl. kalesa, šp. calesa) koje vuku konji, iz španske kolonijalne ere, takođe su česta turistička atrakcija pored toga što služe za prevoz na ulicama Binonda i Intramurosa. Oktobra 2016. godine u gradu ne bi trebalo da saobraća ni jedan tricikl ili taksi-bicikl koji radi na benzin; planirano je da se svi zamene električnim triciklima (itrajkovi), a grad namerava da podeli 10.000 itrajkova kvalifikovanim vozačima tricikala koji će da prevoze ljude u Manili.[142][143]

U funkciji je LRT Linija 1 i Linija 2, koje čine Tranzitni sistem Lake železnice u Manili (engl. Manila Light Rail Transit System, LRT). Razvoj železničkog sistema počeo je 1970-ih, dok je predsednik bio Ferdinand Markos, kada je izgrađena Linija 1 — prva laka železnica (brzi tramvaj) u jugoistočnoj Aziji. Ovi sistemi trenutno se proširuju projektom čija se vrednost meri milijardama američkih dolara.[144] Linija 1 ide duž avenije Taft (R–2) i avenije Rizal (R–9), dok Linija 2 prolazi duž avenije Klaro M. Rekto (C–1) i bulevara Ramon Magsajsaj (R–6) iz Santa Kruza — kroz Kezon Siti — do Masinaga u Antipolu (Rizal).

Glavni terminal Filipinskih nacionalnih železnica (fil./tag. Pambansang Daambakal ng Pilipinas, engl. Philippine National Railways) nalazi se u Manili. Jedna putnička železnica u Metro Manili u operativnom je stanju. Linija uopšteno govoreći ide po pravcu sever—jug, od Tutubana (Tondo) do Lagune. Luka Manile, smeštena nadomak zaliva Manila, glavna je morska luka Filipina. Trajektna služba reke Pasig (engl. Pasig River Ferry Service) koja upravlja saobraćajem na reci Pasig predstavlja drugi oblik transporta. Takođe, u gradu se nalazi Međunarodni aerodrom Ninoj Akino (fil./tag. Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino, engl. Ninoy Aquino International Airport) i Međunarodni aerodrom Klark (fil./tag. Paliparang Pandaigdig ng Clark, engl. Clark International Airport).

Magazin Forbs je 2006. godine Manilu proglasio najzagušenijim gradom na svetu. Prema „Globalnom indeksu zadovoljstva vozača” aplikacije Vejz iz 2015. godine, Manila je grad s najgorim saobraćajem na svetu.[145] Manila je poznata po svojim špicama usled ogromne gustine saobraćaja.[146] Vlada je poduzela neke mere pokretanjem projekata za smanjivanje saobraćaja u gradu. Neki od ovih projekata su izgradnja novog nadvožnjaka u Sampaloku,[147] izgradnja 3. faze Metro Manila skajveja, predlog proširenja LRT Linije 2 (projekat zapadnog proširenja) od avenije Rekto do Tonda ili Luke Manile,[148] te unapređenje i proširenje nekoliko nacionalnih i lokalnih cesta. Međutim, ovi projekti još uvek nisu pokazali značajan rezultat pošto su gužve i zastoji u Manili i dalje svakodnevnica ovog grada.[149]

Urbano planiranje Manile i celog metropolisa zasnovano je na „Planu iz snova za Metro Manilu”, kojim se nastoje rešiti problemi u urbanističkom planiranju i transportu Metro Manile. Plan se sastoji od prioritetnih kratkoročnih projekata i srednjoročnih do dugoročnih infrastrukturnih projekata koji će trajati sve do 2030. godine.[150][151]

Zdravstvo[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Spisak bolnica u Metro Manili

Zdravstveno odeljenje Manile je odgovorno za planiranje i implementaciju programa zdravstvene nege koje odredi gradska vlada. Radi sa 59 zdravstvenih centara i šest gradskih bolnica, koje su besplatne. Šest javnih gradskih bolnica su Bolnica i medicinski centar u Manili, Bolnica u Sampaloku, Memorijalni centar Gat Andres Bonifasio, Bolnica u Tondu, Bolnica Santa Ana i Opšta bolnica sudije Hosea Abada Santosa.[152] U Manili se takođe nalazi i Filipinska opšta bolnica, tercijarna državna bolnica kojom administrira i upravlja Univerzitet Filipina Manila.

Zdravstvenu negu u Manili pružaju i privatne korporacije. Privatne bolnice koje rade u gradu su Bolnica doktora Manile, Kineska opšta bolnica i medicinski centar, Memorijalni medicinski centar dr Hose R. Rejes, Metropolitanski medicinski centar, Bolnica Gospe Lurdske i Bolnica Univerziteta Santo Tomas.

Odeljenje za zdravstvo ima svoje glavne centre u Manili. Nacionalno zdravstveno odeljenje takođe radi u Bolnici San Lazaro, specijalnoj tercijarnoj bolnici. U Manili se pored ovoga nalazi i regionalni ured za Zapadni Pacifik i kancelarija područne službe za Filipine Svetske zdravstvene organizacije.

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Spisak univerziteta i koledža u Manili i Podela gradskih škola — Manila
Kampus Univerziteta Grada Manile površine 30.000 m2 (3,0 ha)[153]
Santo Tomas, najstariji univerzitet u Aziji (osnovan 28. aprila 1611. god.; pre 412 godina (1611-04-28))

U Manili (pogotovo Intramurosu), centru obrazovanja još od kolonijalnog razdoblja, nalazi se mnogo filipinskih univerziteta i koledža od kojih neki spadaju među najstarije na istočnoj hemisferi. U gradu se nalazi Univerzitet Santo Tomas (1611), Koledž San Huan de Letran (1620), Univerzitet Ateneo de Manila (1859), Univerzitet Liceum Filipina (1952) i Tehnološki institut Mapua (1925). Samo je Koledž San Huan de Letran ostao u Intramurosu; Univerzitet Santo Tomas prebačen je 1927. godine u novi kampus u Sampaloku, a Univerzitet Ateneo de Manila iz Intramurosa je 1952. godine premešten u Lojola Hajts u Kezon Sitiju (zadržao je „de Manila” u svom imenu).

Univerzitet Grada Manile (fil./tag. Pamantasan ng Lungsod ng Maynila, PLM; engl. University of the City of Manila) nalazi se u Intramurosu, a Univerzitet Manila (engl./šp. Universidad de Manila, UdM) smešten je nedaleko od kamenog grada; obe obrazovne institucije su u vlasništvu gradske vlade Manile, koja upravlja istima sve do danas. Nacionalna vlada kontroliše Univerzitet Filipina Manila (fil./tag. Unibersidad ng Pilipinas Maynila; engl. University of the Philippines Manila), najstariji od više Univerziteta Filipina i državni centar medicinskog obrazovanja.[154] Takođe, u manilskom distriktu Santa Mesa nalazi se Politehnički univerzitet Filipina (fil./tag. Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas, PUP; engl. Polytechnic University of the Philippines, PUP), najveći univerzitet u državi po broju studenata (2015. godine na univerzitetu je studiralo 48.213 studenata).[155][156]

Univerzitetski pojas (fil./tag. Sinturon ng mga unibersidad, engl. University Belt), nezvanično ime manilskog defakto poddistrikta, odnosi se na područje na kojem je visoka koncentracija ili ’klaster’ koledža i univerziteta u gradu; čine ga granice distrikta San Migel, Kijapo i Sampalok. Generalno govoreći, uključuje zapadni kraj bulevara Espanja, ulicu Nikanor Rejes (bivša Morajta), istočni kraj avenije Klaro M. Rekto (bivša Askaraha), aveniju Leharda, ulicu Mendiola i još nekoliko sporednih ulica. Svaki od koledža i univerziteta koji se nalaze ovde veoma su blizu tako da se peške može doći iz jednog u drugi. Druga grupa koledža leži duž južne obale reke Pasig, većinom u distriktima Intramuros i Ermita; takođe postoji manja grupa koledža na samom jugu Malatea, u blizini granice s Pasajem — reč je o privatnoj koobrazovnoj ustanovi Univerzitet De la Sale (fil./tag. Pamantasang De La Salle; engl. De La Salle University, DLSU), najvećoj od svih škola Sistema univerziteta De la Sale.

Podela gradskih škola Manile, ogranak Odeljenja za obrazovanje, odnosi se na troslojni sistem državnog obrazovanja u Manili. Grad raspolaže sa 71 javnom osnovnom školom i 32 javne srednje škole.[157]

U gradu radi Naučna srednja škola (fil./tag. Mataas na Paaralang Pang-agham ng Maynila, engl. Manila Science High School), prva gimnazija na Filipinima. U Nacionalnom muzeju se nalazi ulje na platnu iz 1884. godine koje je naslikao filipinski umetnik i revolucionar Huan Luna (1857—1899) — Spolijarijum (fil./tag./šp./engl. Spoliarium). U gradu je značajan i Metropolitanski muzej Manile, muzej moderne i savremene vizuelne umetnosti; Muzej Pambata, dečji muzej sa zanimljivim otkrićima i zabavnim načinom učenja; te Nacionalna biblioteka, riznica štampanog i snimljenog kulturnog bogatstva zemlje i drugih književnih i informacionih resursa.

Globalna saradnja[uredi | uredi izvor]

Gradovi pobratimi[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Spisak pobratimljenih gradova na Filipinima

Manila ima 18 zvaničnih gradova pobratima.[124] Grad Njujork je globalni, a Osaka poslovni partner Manile.

Azija / Pacifički prsten[uredi | uredi izvor]

Evropa[uredi | uredi izvor]

Amerike[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Registarske tablice na Filipinima nemaju oznake za pojedine gradove. U razdoblju od januara 2013. do maja 2014. godine, trajao je proces standardizacije tablica kako bi se primenili novi sigurnosni sistemi (hologrami, bar-kodovi i sl.) te promenio zastareli format koji je bio u upotrebi još od 1981. godine. Novi format je LLL-DDDD za četvorotočkaše odnosno LL-DDDDD za motocikle. Alfanumerički simboli za privatne automobile i motocikle su sada crni na beloj podlozi, za javna komunalna vozila (PUV) ostaju crni na žutoj podlozi, za vladina vozila su sada crveni na beloj podlozi (sa imenom službe ili agencije naznačenim sitnijim slovima ispod), a za diplomatska vozila ostaju plavi na beloj podlozi, te za ’ostala izuzeta vozila’ (OEV) crni na svetloplavoj podlozi.[11][12][13][14][15]
  2. ^ Granice grada su bile u ulici Visente Soto. Ostatak mesta južno od ulice pripada Pasaju. Građevine u KCF-u koje su pod jurisdikcijom Manile uključuju Nacionalni teatar.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Cities”. Quezon City, Philippines: Department of the Interior and Local Government. 16. 1. 2013. Arhivirano iz originala 15. januar 2013. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  2. ^ „'PEARL OF ORIENT' STRIPPED OF FOOD; Manila, Before Pearl Harbor, Had Been Prosperous—Its Harbor One, of Best Focus for Two Attacks Osmeña Succeeded Quezon”. The New York Times. 5. februar 1945. Arhivirano iz originala 16. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. „Manila, modernized and elevated to the status of a metropolis by American engineering skill, was before Pearl Harbor a city of 623,000 population, contained in an area of fourteen square miles.” 
  3. ^ „Philippines, Manila: History”. Lonely Planet. Arhivirano iz originala 18. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. „From the late 19th century onwards, Manila was actually something approaching a Paris of Asia.” 
  4. ^ a b Lopez, Tony (10. jun 2016). „Erap's hairline victory”. The Standard Philippines [Manila Standard: Opinion]. Arhivirano iz originala 18. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  5. ^ a b Manongdo, Jenny F. (13. jun 2016). „Culture agency moves to restore 'Manila, Paris of the East' image”. Manila Bulletin. Arhivirano iz originala 29. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  6. ^ a b „Let's bring back the glory days of Manila with the rehabilitation of the Met”. Coconuts Manila. 17. jun 2016. Arhivirano iz originala 29. 08. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  7. ^ a b „Demographia World Urban Areas –12th Annual Edition: 2016:04” (PDF). Demographia. april 2016. Arhivirano iz originala (PDF) 17. 08. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  8. ^ a b v g Solidum Jr., Renato U. (14. novembar 2013). „An Update on the Earthquake Hazards and Risk Assessment of Greater Metropolitan Manila Area” (PDF). Philippine Institute of Volcanology and Seismology. Arhivirano iz originala (PDF) 24. jun 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  9. ^ a b v Allen, Trevor; Ryu, Hyeuk; Bautista, Bartolome; Bautista, Ma. Leonila; Narag, Ishmael; Ian, Winchelle; Melosantos, Ma. Lyn P.; Kathleen, Papiona; Bonita, Jun (2014). „Enhancing Risk Analysis Capacities for Flood, Tropical Cyclone Severe Wind and Earthquake for the Greater Metro Manila Area: Component 5 – Earthquake Risk Analysis” (PDF). Philippine Institute of Volcanology and Seismology / Geoscience Australia. Arhivirano (PDF) iz originala 6. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  10. ^ a b v g „Manila Travel Guide”. Jeepney Guide (Philippines Travel Guide). Arhivirano iz originala 22. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  11. ^ „LTO to issue new series of license plates in mid-2013”. GMA News. 22. februar 2013. Arhivirano iz originala 9. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  12. ^ Padua, Reinir (26. februar 2013). „LTO to issue plates with bar codes by June”. The Phillipine Star. Arhivirano iz originala 24. jun 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  13. ^ Dumaboc, Fe Marie D. (20. oktobar 2012). „LTO to roll out new vehicle plates in January 2013”. inquirer.net. Philippine Daily Inquirer. Arhivirano iz originala 3. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  14. ^ „Get ready to scrap your car’s license plates”. BusinessWorld. 17. jul 2013. Arhivirano iz originala 26. 07. 2013. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  15. ^ Agcaoili, Lawrence (23. februar 2014). „New license plates out April – DOTC”. The Phillipine Star. Arhivirano iz originala 24. jun 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  16. ^ a b „Annual Audit Report: City of Manila” (PDF). coa.gov.ph. Republic of the Philippines: Commission on Audit. 2014. Arhivirano iz originala 4. novembar 2016. g. Pristupljeno 4. novembar 2016. 
  17. ^ „GaWC – The World According to GaWC 2012”. lboro.ac.uk. 13. januar 2014. Arhivirano iz originala 5. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. „Beta + : ... Athens, Manila, Montreal...” 
  18. ^ Carbone, Nick (26. oktobar 2011). „The 10 Fastest-Growing Cities of Tomorrow: 9. Manila”. Time. Arhivirano iz originala 5. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. „As the world's most densely populated city with over 46,000 people per square mile [or square kilometer] (nearly twice that of New York City), Manila is reaching its breaking point.” 
  19. ^ a b „Pusat Sejarah Brunei”. Government of Brunei Darussalam. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  20. ^ „Rethinking the rise of the West: Global Commodities”. afe.easia.columbia.edu. 2009. Arhivirano iz originala 27. jun 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  21. ^ Gates, John M. (novembar 2002). „The Pacification of the Philippines”. The U.S. Army and Irregular Warfare. wooster.edu. Arhivirano iz originala 21. mart 2015. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  22. ^ a b White, Matthew. „Death Tolls for the Man-made Megadeaths of the 20th Century”. users.erols.com. Arhivirano iz originala 26. septembar 2007. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  23. ^ „The Folklore on How Manila Got Its Name”. Philippines Insider. Arhivirano iz originala 16. 06. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  24. ^ Pospelov, E. M. (2002). Geografičeskie nazvanie mira: Toponimičeskiй slovarь (PDF). Moskva: Russkie slovari, Astrelь. str. 258. Arhivirano iz originala (PDF) 01. 04. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. „MANÍLA, stolica Filippin. Nazvanie ot sanskr. nila «derevo indigo»; tagal. prefiks ma- ukazыvaet na izobilie эtogo dereva, t. e. «mesto, gde mnogo derevьev indigo».” 
  25. ^ Mijares, Armand Salvador B. (2006). „The Early Austronesian Migration To Luzon: Perspectives From The Peñablanca Cave Sites”. Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association. Quezon City: Archaeology Studies Program, University of the Philippines Diliman. 26: 72—78. Arhivirano iz originala 23. avgust 2013. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  26. ^ a b v Gerini, G. E. (jul 1905). „The Nagarakretagama List of Countries on the Indo-Chinese Mainland (Circâ 1380 A.D.)”. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland: 485—511. JSTOR 25210168. 
  27. ^ Agoncillo, Teodoro A. (1990). History of the Filipino People (VII izd.). Garotech Pub. str. 22. ISBN 978-971-10-2415-4. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  28. ^ Wright, Hamilton M. (1907). „History of the Philippines”. A handbook of the Philippines. A. C. McClurg & co. str. 143. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  29. ^ Kane, Herb Kawainui (1996). „The Manila Galleons”. Ur.: Dye, Bob. Hawaiʻi Chronicles: Island History from the Pages of Honolulu Magazine. I. Honolulu: University of Hawaiʻi Press. str. 25—32. ISBN 978-0-8248-1829-6. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  30. ^ Backhouse, Thomas (1765). The Secretary at War to Mr. Secretary Conway. London: British Library. str. 40. 
  31. ^ „The French and Indian War: Treaty of Paris (1763)”. u-s-history.com. Arhivirano iz originala 14. januar 2003. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  32. ^ Fish & 2003., str. 158
  33. ^ a b Barrows, David P. (2014). „A History of the Philippines”. Guttenburg Free Online E-books. Project Gutenberg. 1: 179, 229. Arhivirano iz originala 6. decembar 2016. g. Pristupljeno 6. decembar 2016. „Within the walls, there were some six hundred houses of a private nature, most of them built of stone and tile, and an equal number outside in the suburbs, or arrabales, all occupied by Spaniards ("todos son vivienda y poblacion de los Españoles"). This gives some twelve hundred Spanish families or establishments, exclusive of the religious, who in Manila numbered at least one hundred and fifty, the garrison, at certain times, about four hundred trained Spanish soldiers who had seen service in Holland and the Low Countries, and the official classes.« • »Reforms under General Arandía. — The demoralization and misery with which Obando's rule closed were relieved somewhat by the capable government of Arandía, who succeeded him. Arandía was one of the few men of talent, energy, and integrity who stood at the head of affairs in these islands during two centuries. He reformed the greatly disorganized military force, establishing what was known as the Regiment of the King, "made up very largely of Mexican soldiers". He also formed a corps of artillerists composed of Filipinos. These were regular troops, who received from Arandía sufficient pay to enable them to live decently and like an army.” 
  34. ^ a b Raitisoja, Geni (8. jul 2006). „Chinatown Manila: Oldest in the world”. gbtimes.com. Arhivirano iz originala 17. 08. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  35. ^ „Living in the Philippines: Living, Retiring, Travelling and Doing Business”. livinginthephilippines.com. Arhivirano iz originala 06. 12. 2016. g. Pristupljeno 6. decembar 2016. 
  36. ^ Delgado Criado, Buenaventura; Santa María, Fundación, ur. (1994). „La educación en América y Filipinas”. Historia de la educación en España y América: La educación en la España contemporánea (1789–1975). III. Bartolomé Martínez, Bernabé. Madrid: Ediciones Morata. str. 508. ISBN 978-84-7112-378-7. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  37. ^ Bowring, John (1875). Travels in the Philippines. London. str. 18. 
  38. ^ Olsen, Rosalinda N. „Semantics of Colonization and Revolution”. bulatlat.com. Arhivirano iz originala 8. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  39. ^ Kompletan tekst izmenjene i dopunjene verzije koju je objavio general Otis je citiran u sledećoj knjizi:
  40. ^ Nick, Joaquin (1990). Manila, My Manila: A History for the Young. Manila: Vera-Reyes, Inc [Republic of the Philippines, City of Manila]. str. 137, 178. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  41. ^ Moore & 1921., str. 162
  42. ^ Moore & 1921., str. 162B, 180
  43. ^ „Milestones in History”. quezoncity.gov.ph. 1896—2010. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  44. ^ Hancock, Rose (april 2000). „April Was a Cruel Month for the Greatest Manila Mayor Ever Had”. 1898: The Shaping of Philippine History. Manila: Asia Pacific Communications Network, Inc. II (35): 16. Pristupljeno 24. oktobar 2016. „The Golden Age” 
  45. ^ „Presidential Decree No. 824: Creating the Metropolitan Manila and the Metropolitan Manila Commission and for other purposes”. lawphil.net. Manila: The LawPhil Project. 7. novembar 1975. Arhivirano iz originala 12. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  46. ^ „Presidential Decree No. 940: Establishing Manila as the Capital of the Philippines and as the Permanent Seat of the National Government”. chanrobles.com. Manila: Chan C. Robles Virtual Law Library. 24. jun 1976. Arhivirano iz originala 07. 03. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. „Manila has always been, to the Filipino people and in the eye of the world, the premier city of the Philippines, it being the center of trade, commerce, education and culture.” 
  47. ^ Stuart-Santiago, Angela (22—25. februar 1986). The Original People Power Revolution. stuartxchange.com. I. Manila. Arhivirano iz originala 13. decembar 2007. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  48. ^ Mundo, Sheryl (1. decembar 2009). „It's Atienza vs. Lim Part 2 in Manila”. Manila: ABS-CBN News and Current Affairs. Arhivirano iz originala 03. 12. 2009. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. „Environment Secretary Jose 'Lito' Atienza will get to tangle again with incumbent Manila Alfredo Lim in the coming 2010 elections. Atienza, who has served as Manila mayor for 3 terms, said he is confident that he will again defeat Lim just like what happened in the 2001 mayoralty race. Atienza claimed the people of Manila are clamoring for him to run again as the city's economy allegedly went downhill under Lim's rule.” 
  49. ^ Legaspi, Amita (17. jul 2008). „Councilor files raps vs Lim, Manila execs before CHR”. GMANews.TV. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  50. ^ Manalo, Charlie V. (5. april 2010). „Mayor Lim charged anew with graft over rehabilitation of public schools”. The Daily Tribune. Arhivirano iz originala 11. jun 2011. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  51. ^ Manabat, Johnson (23. jun 2012). „Isko Moreno, 28 councilors file complaint vs Lim”. Manila: ABS-CBN News and Current Affairs. Arhivirano iz originala 18. 08. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  52. ^ „Geography of Manila”. HowStuffWorks. 2014/2015. Arhivirano iz originala 2. februar 2014. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  53. ^ Lozada, Bong (27. mart 2014). „Metro Manila is world's second riskiest capital to live in–poll”. inquirer.net. Philippine Daily Inquirer. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  54. ^ Rimando, Rolly; Rimando, Rolly E.; Knuepfer, Peter L. K. (27. mart 2006). „Neotectonics of the Marikina Valley fault system (MVFS) and tectonic framework of structures in northern and central Luzon, Philippines”. Tectonophysics. ScienceDirect. 415 (1—4): 17—38. Arhivirano iz originala 22. 08. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  55. ^ Bankoff, Greg (2007). „Fire and Quake in the construction of old Manila” (PDF). The Medieval History Journal. Los Angeles / London / New Delhi / Singapore: SAGE Publications. 10 (1—2): 411—427. doi:10.1177/097194580701000215. Arhivirano iz originala (PDF) 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  56. ^ a b „The "City of God": Churches, Convents and Monasteries”. aenet.org. Center for Historic Studies of Public Works and Town Planning: Manila 1571–1898, The West in East [Discovering Philippines]. 1998. Arhivirano iz originala 12. maj 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  57. ^ Flores, Helen (1. januar 2014). „Temperatures drop further in Baguio, MM”. The Phillipine Star. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  58. ^ „Metro Manila temperature soars to 36.2C”. Manila: ABS-CBN News and Current Affairs. 8. maj 2014. Arhivirano iz originala 07. 03. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  59. ^ „Climatological Normals of the Metro Manila (1971–2000)”. Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration (PAGASA). 4. avgust 2016. Arhivirano iz originala 29. 08. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  60. ^ Müller, M. (1983). Handbuch ausgewählter Klimastationen der Erde. stadtklima.de. Universität Trier (Forschungsstelle Bodenerosion). Arhivirano iz originala 29. 08. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  61. ^ „Port Area Manila Climatological Normal Values”. Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration. Arhivirano iz originala 19. septembar 2018. g. Pristupljeno 19. septembar 2018. 
  62. ^ „Port Area Manila Climatological Extremes”. Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration. Arhivirano iz originala 19. septembar 2018. g. Pristupljeno 19. septembar 2018. 
  63. ^ Cappelen, John; Jensen, Jens. „Filippinerne – Manila, Luzon” (PDF). Climate Data for Selected Stations (1931–1960). Danish Meteorological Institute. Arhivirano iz originala (PDF) 27. april 2013. g. Pristupljeno 19. septembar 2018. 
  64. ^ „City Profiles: Manila, Philippines”. un.org. United Nations. Arhivirano iz originala 25. april 2014. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  65. ^ Alave, Kristine L. (18. avgust 2004). „Metro Manila air polluted beyond acceptable levels”. cleanairnet.org. Manila: Clean Air Initiative – Asia. Arhivirano iz originala 3. decembar 2005. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016 — preko BusinessWorld. 
  66. ^ „Pollution adversely affects 98% of Metro Manila residents”. cleanairnet.org. Hong Kong: Clean Air Initiative – Asia. 31. januar 2005. Arhivirano iz originala 27. april 2006. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016 — preko Synovate. 
  67. ^ „Deaths and illnesses from pollution in Asia increasing [Air Pollution is Killing Manila]”. Get Real Philippines. 30. decembar 2002. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016 — preko Earth Times. 
  68. ^ Fajardo, Feliciano (1995). Economics. Philippines: Rex Bookstore, Inc. str. 357. ISBN 978-971-23-1794-1. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  69. ^ De Guzman, Lawrence (11. novembar 2006). „Pasig now one of world's most polluted rivers”. inquirer.net. Philippine Daily Inquirer. Arhivirano iz originala 20. 07. 2012. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  70. ^ „Frequently Asked Questions: What are the upcoming tropical cyclone names”. Hurricane Research Division – Atlantic Oceanographic and Meteorological Laboratory / National Oceanic & Atmospheric Administraction (NOAA). 27. april 2016. Arhivirano iz originala 22. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  71. ^ Tharoor, Ishaan (29. septembar 2009). „The Manila Floods: Why Wasn't the City Prepared”. Time. Arhivirano iz originala 3. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  72. ^ „Presidential Decree No. 274: Pertaining to the Preservation, Beautification, Improvement and Gainful Utilization of the Pasig River, Providing for the Regulation and Control of Pollution of the River and Its Banks In Order to Enhance Its Development, Thereby Maximizing Its Utilization for Socio-Economic Purposes”. chanrobles.com. Quezon City: Chan C. Robles Virtual Law Library. 1999. Arhivirano iz originala 4. novembar 2007. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  73. ^ Santelices, Menchit. „A dying river comes back to life”. pia.ops.gov.ph. Philippine Information Agency. Arhivirano iz originala 16. mart 2008. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  74. ^ De Santos, Jonathan (25. septembar 2012). „Estero de San Miguel: The great transformation”. sg.news.yahoo.com. Yahoo! Philippines. Arhivirano iz originala 23. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  75. ^ Salita, Domingo C. „Manila: Architecture”. Encyclopædia Britannica. Arhivirano iz originala 1. februar 2015. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  76. ^ Ortiguero, Romsanne (29. jul 2013). „Escolta Street tour shows retro architecture and why it's worth reviving as a gimmick place”. interaksyon.com. News5. Arhivirano iz originala 20. jun 2014. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  77. ^ a b Rubío, Paúlo (22. mart 2014). „Natividad Building”. Arquitectura Manila. Arhivirano iz originala 16. 11. 2016. g. Pristupljeno 16. novembar 2016. 
  78. ^ a b Bustamante, Paolo M.; Bustamante, Patricia M. (23. februar 2013). „The Natividad Building”. The Filipinas. Arhivirano iz originala 16. 11. 2016. g. Pristupljeno 16. novembar 2016. 
  79. ^ Ramos Shahani, Lila (11. maj 2015). „Living on a Fault Line: Manila in a 7.2 Earthquake”. The Phillipine Star. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  80. ^ Romero, Alexis (12. jul 2012). „New AFP task force launched”. The Phillipine Star. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  81. ^ Census of Population (2015): Highlights of the Philippine Population 2015 Census of Population (Izveštaj). PSA. Pristupljeno 20. jun 2016. 
  82. ^ Malone, Robert (21. decembar 2006). „World's Densest Cities”. Forbes. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  83. ^ a b „Manila – The city, history, sister cities: Population density” (PDF). Cambridge Encyclopedia. ManilaCityPH.com. Arhivirano iz originala (PDF) 26. mart 2009. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  84. ^ a b v g „Manila ("Maynila")” (PDF). manilacityph.com. City of Manila. 2010. Arhivirano iz originala (PDF) 25. januar 2011. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  85. ^ a b v Mercurio, Richmond (15. jul 2016). „Quezon City emerges as most competitive city”. The Phillipine Star. Arhivirano iz originala 29. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. „last year's most competitive highly urbanized city” 
  86. ^ a b Chapter 9: Position Classification and Compensation Scheme in Local Government Units (PDF). Manual on PCC (Izveštaj). Department of Budget and Management; Republic of the Philippines. str. 1—33. Arhivirano iz originala (PDF) 18. 11. 2016. g. Pristupljeno 18. novembar 2016. „Special City” 
  87. ^ Remitio, Rex (17. jul 2015). „Manila is Philippines' most competitive city — NCC”. CNN. Arhivirano iz originala 18. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  88. ^ „International Container Terminal Services Inc.”. Philippine Stock Exchange. 29. februar 2008. Arhivirano iz originala 29. 02. 2008. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  89. ^ „Asia's 200 Best Under A Billion: International Container Terminal Services”. Forbes. 27. septembar 2007. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  90. ^ De Leon, Max V. (3. jul 2012). „Plan to turn Chinatown into BPO hub gains ground”. Manila: ABS-CBN News and Current Affairs. Arhivirano iz originala 07. 03. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  91. ^ „Tutuban Center may become Manila's busiest transfer station”. Manila: ABS-CBN News and Current Affairs. 20/21. mart 2015. Arhivirano iz originala 07. 03. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  92. ^ Melican, Nathaniel R.; Olchondra, Riza (16. decembar 2014). „Estrada: Oil depot closed by July 15”. inquirer.net. Philippine Daily Inquirer. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  93. ^ Melican, Nathaniel R. (21. decembar 2014). „Pandacan oil depot 'decontamination' pushed after Big 3 exit”. inquirer.net. Philippine Daily Inquirer. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  94. ^ a b „Manila – MSN Encarta”. MSN Encarta. Arhivirano iz originala 1. novembar 2009. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  95. ^ „MB website homepage”. mb.com.ph. Manila Bulletin. Arhivirano iz originala 29. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  96. ^ Andrade, Jeannette (1. decembar 2007). „Lino Brocka, 3 others installed on remembrance wall”. inquirer.net. Philippine Daily Inquirer. Arhivirano iz originala 9. januar 2015. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  97. ^ „BSP website homepage”. bsp.gov.ph. Bangko Sentral ng Pilipinas. Arhivirano iz originala 29. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  98. ^ „Ranking of Life Insurance Companies according to Assets” (PDF). Insurance Commission. 31. decembar 2010. Arhivirano iz originala (PDF) 17. jun 2012. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  99. ^ „Ranking of Life Insurance Companies according to Net worth” (PDF). Insurance Commission. 31. decembar 2010. Arhivirano iz originala (PDF) 24. mart 2012. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  100. ^ „Ranking of Life Insurance Companies according to Investment at Cost” (PDF). Insurance Commission. 31. decembar 2010. Arhivirano iz originala (PDF) 2. maj 2014. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  101. ^ „UL website homepage”. unilever.com.ph. Unilever. Arhivirano iz originala 29. 08. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  102. ^ „Rizal Park”. WordTravels. Arhivirano iz originala 20. april 2009. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  103. ^ De la Cruz, Gwen (12. januar 2015). „FAST FACTS: Rizal Park – Pope Francis is the third pope to say Mass at one of Manila's historical park”. Rappler. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  104. ^ „REPUBLIC ACT No. 9593 otherwise known as Tourism Act of 2009 and Its Implementing Rules and Regulations” (PDF). Department of Tourism. 26. januar 2010. Arhivirano (PDF) iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  105. ^ Ranada, Pia (31. avgust 2013). „Paseo de Manila tourism zone to rise in Luneta Park – The country's national park agency has bigger plans to redevelop the People's Park”. Rappler. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  106. ^ Yee, Jovic (20. jul 2014). „Intramuros cocheros: Hooves, history and hope for a fare hike”. inquirer.net. Philippine Daily Inquirer. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  107. ^ Ambanta, Jennifer (22. februar 2015). „New tourist attraction to open in Intramuros”. Manila Standard Today. Arhivirano iz originala 07. 03. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  108. ^ „Medical Tourism, Treatments and Surgery in Manila”. World Guides. Arhivirano iz originala 07. 03. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  109. ^ Tugade, Edgardo S. (1. jun 2014). „Challenges to PH medical tourism”. The Manila Times. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  110. ^ „Manila 11th most attractive shopping destination in Asia Pacific – study”. KG, GMA News. 1. novembar 2012. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016 — preko Yahoo! News. 
  111. ^ Arveen Patria, Kim (30. oktobar 2012). „Manila outperforms 15 Asian cities in 'shopping' index”. KG, GMA News. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016 — preko Yahoo! News. 
  112. ^ „Robinsons Place Manila”. robinsonsmalls.com. Robinsons Malls. Arhivirano iz originala 8. mart 2013. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  113. ^ „Miss Earth candidates visits 100 Revolving Restaurant”. renz15.wordpress.com. 20. novembar 2013. Arhivirano iz originala 29. 08. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  114. ^ Pilapil, Jaime (15. decembar 2016). „Manila churches under tight guard”. The Manila Times. Arhivirano iz originala 21. decembar 2016. g. Pristupljeno 21. decembar 2016. 
  115. ^ „WOW Philippines: Manila City – Cosmopolitan Capital of the Philippines”. tourism.gov.ph. Department of Tourism. Arhivirano iz originala 6. jun 2004. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  116. ^ „World Heritage: San Sebastian Church”. Tentative List for the World Heritage List. UNESCO. 16. maj 2006. Arhivirano iz originala 10. jun 2008. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  117. ^ „Manila: Sports”. city-data.com. Arhivirano iz originala 18. avgust 2010. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  118. ^ Talao, Tito (10. mart 2004). „Baseball loses no time in preparing for SEAG”. Manila Bulletin. Arhivirano iz originala 13. septembar 2012. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  119. ^ „World Cup of Pool begins”. Manila: ABS-CBN News and Current Affairs. 7. septembar 2010. Arhivirano iz originala 09. 03. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  120. ^ Fenix, Ryan (24. jun 2011). „All systems go for Azkals' World Cup qualifier at Rizal Memorial”. interaksyon.com. InterAksyon. Arhivirano iz originala 29. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  121. ^ „Teams ready for RWC Qualifiers in Manila”. rugbyworldcup.com. RWC 2015. 14. april 2012. Arhivirano iz originala 29. oktobar 2013. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  122. ^ „Historical Landmarks: Manila City Hall”. City of Manila. Arhivirano iz originala 16. novembar 2016. g. Pristupljeno 16. novembar 2016. 
  123. ^ „Income Classification Per DOF Order No. 23-08, dated July 29, 2008” (PDF). Bureau of Local Government Finance. Arhivirano iz originala (PDF) 31. decembar 2016. g. Pristupljeno 31. decembar 2016. 
  124. ^ a b v g d đ e ž z i j k „Government; Sister Cities”. City of Manila. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 25. novembar 2016. 
  125. ^ a b v „2015 Annual Financial Report of Local Government Units > City of Manila”. Commission on Audit. 22. novembar 2016. str. iii, i, ii. Arhivirano iz originala 1. decembar 2016. g. Pristupljeno 1. decembar 2016. 
  126. ^ a b „2014 Annual Financial Report of Local Government Units > City of Manila”. Commission on Audit. 9. oktobar 2015. str. ii. Arhivirano iz originala 15. april 2016. g. Pristupljeno 1. decembar 2016. 
  127. ^ a b „2013 Annual Financial Report of Local Government Units (Volume III)”. Commission on Audit. 10. oktobar 2014. str. 85. Arhivirano iz originala 8. mart 2016. g. Pristupljeno 1. decembar 2016. 
  128. ^ „Tax ad: 1 in every 2 PH cities relies on national gov't allocation”. Rappler. 25. jun 2014. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  129. ^ Rosario, Ben (11. oktobar 2015). „COA: Manila city gov't 2014 profit rebounds”. Manila Bulletin. Arhivirano iz originala 14. oktobar 2015. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  130. ^ „Quezon City, Makati richest cities in RP”. Philippines Today US. 17. septembar 2010. Arhivirano iz originala 11. januar 2014. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  131. ^ „Top 10 Philippine Cities: Per Capita Income, Tax Revenues”. Arhivirano iz originala 23. 10. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  132. ^ „2015 Annual Financial Report of Local Government Units (Volumes I, II)”. Commission on Audit. 24. oktobar 2016. Arhivirano iz originala 1. decembar 2016. g. Pristupljeno 1. decembar 2016. 
  133. ^ Santos, Pat C. (15. jul 2016). „Erap activates MPD's SAR unit in preparation for La Niña onslaught”. The Daily Tribune News. Arhivirano iz originala 26. avgust 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  134. ^ „Total Population by Province, City, Municipality and Barangay: National Capital Region” (PDF). 2010 Census of Population and Housing (Saopštenje). National Statistics Office of the Republic of the Philippines. 1. maj 2010. Arhivirano (PDF) iz originala 2. april 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  135. ^ Santos, Reynaldo Jr. (24. oktobar 2013). „Barangay in numbers”. Rappler. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  136. ^ Macairan, Evelyn (15. avgust 2007). „Manila councilor wants fewer barangays”. The Philippine Star. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  137. ^ „Republic Act No. 409: An act to revise the Charter of the City of Manila, and for other purposes”. Official Gazette of the Republic of the Philippines. 18. jun 1949. str. 4249. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  138. ^ Roy, Paul (18. septembar 2014). „In the slums of Manila, inequality is so bad that the worst off have no chance to protest”. New Statesman. Arhivirano iz originala 16. jun 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  139. ^ Orozco, G.; Zafaralla, M. (2011). „Socio-Economic Study of Two Major Metro Manila Esteros”. Journal of Environmental Science and Management. Makati, Philippines. 14 (1): 52—59. ISSN 0119-1144. Arhivirano iz originala 23. novembar 2011. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  140. ^ Inocencio, A.; David, C. (2001). „Public-Private-Community Partnerships in Management and Delivery of Water to Urban Poor: The Case of Metro Manila” (PDF). Makati, Philippines: Philippine Institute for Development Studies. Arhivirano iz originala (PDF) 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  141. ^ „Transportation in the Philippines /Information provided in part by the Embassy of the Republic of the Philippines/”. AsianInfo.org. Arhivirano iz originala 30. april 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  142. ^ Clapano, Jose Rodel (18. septembar 2016). „Manila: No more trikes, pedicabs next month”. The Philippine Star. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  143. ^ „Manila will say goodbye to old school tricycles and pedicabs on Oct 15”. Coconuts Manila. 18. septembar 2016. Arhivirano iz originala 23. 10. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  144. ^ SONA 2005 Executive Summary (Izveštaj). Republic of the Philippines. Office of the President. 21. jul 2005. Arhivirano iz originala 16. jun 2010. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  145. ^ „Waze – Official Blog: Global Driver Satisfaction Index”. Waze. 2015. Arhivirano iz originala 23. 10. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  146. ^ Malone, Robert (21. decembar 2006). „World's Densest Cities”. Forbes. Arhivirano iz originala 23. 10. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  147. ^ Villalon, Augusto (6. avgust 2012). „Lacson-España flyover takes off despite protests”. Inquirer.net. Arhivirano iz originala 23. 10. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  148. ^ Noda, Tomas S. III (28. januar 2015). „DMCI gets $51.5m rail contract in PH”. Deal street Asia. Arhivirano iz originala 23. 10. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  149. ^ Rodis, Rodel (23. oktobar 2014). „Manila's traffic jams cost $57 million a day”. Inquirer.net. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. „... six-hour traffic jams (and) suffocating pollution.” 
  150. ^ (The Philippines) Mega Manila Infrastructure Roadmap (Long Version). JICAChannel02: The Official Global Channel of the JICA (video). YouTube: Japan International Cooperation Agency (JICA), National Economic Development Authority (NEDA). 10. jun 2014. Arhivirano iz originala 23. 10. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  151. ^ Roadmap for Transport Infrastructure Development for Metro Manila and Its Surrounding Areas (Region III and Region IV–A): Main Points of the Roadmap (PDF) (Izveštaj). Japan International Cooperation Agency, JICA. jun 2014. Arhivirano iz originala (PDF) 11. oktobar 2014. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  152. ^ Surbano, Joel E. (3. januar 2016). „Manila hospital going for upgrade”. The Standard. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  153. ^ Bolido, Linda (29. decembar 2008). „On hallowed ground”. inquirer.net. Philippine Daily Inquirer. Arhivirano iz originala 20. septembar 2009. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  154. ^ „About UP Manila”. upm.edu.ph. University of the Philippines Manila. Arhivirano iz originala 3. maj 2015. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  155. ^ „PUP: Profile”. pup.edu.ph. Polytechnic University of the Philippines. 30. mart 2011. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  156. ^ „Pres. De Guzman Leads 50,000-Strong PUP Manila Community in Massive Quake Drill”. pup.edu.ph. Polytechnic University of the Philippines [Dan Esponilla Dalac, University Highlights, Communication Management Office]. 2015. Arhivirano iz originala 25. januar 2015. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  157. ^ Cabayan, Itchie G. (7. april 2010). „Good education a right, not privilege – Lim”. City Government of Manila. Arhivirano iz originala 23. februar 2017. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. „NO one should be deprived of a sound education for being poor” 
  158. ^ „Relationship with Sister Cities: Manila”. Bangkok Metropolitan Administration. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  159. ^ „Beijing's Sister Cities”. eBeijing. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  160. ^ a b „Overview of China-Philippines Bilateral Relations: III. Exchanges and Cooperation in the Fields of Culture, Education, Science and the Military, etc.”. Embassy of the People's Republic of China in the Republic of the Philippines. 5. mart 2009. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  161. ^ „Sisterhood Agreement With Democratic Republic Of Timor Leste”. City of Manila. Arhivirano iz originala 3. januar 2015. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  162. ^ „Twin Cities”. Hello Haifa. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  163. ^ „Sister Cities – Ho Chi Minh City”. Ho Chi Minh City. Arhivirano iz originala 06. 02. 2015. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  164. ^ „Sister and Friendship Cities”. Guide for Life in Incheon. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  165. ^ „Business Partner Cities (BPC)”. Osaka City. Arhivirano iz originala 20. januar 2013. g. Pristupljeno 25. novembar 2016. 
  166. ^ „Shanghai Foreign Affairs, Sister Cities: Metro Manila”. Shfao.gov.cn. Arhivirano iz originala 25. novembar 2016. g. Pristupljeno 25. novembar 2016. 
  167. ^ „International Sister Cities”. Taipei City Council. Arhivirano iz originala 23. 10. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  168. ^ „Manila–Takatsuki sisterpact”. City of Manila. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  169. ^ a b „List of Sister City Affiliations with Japan (by country): Philippines”. Singapore: Japan Council of Local Authorities for International Relations (CLAIR, Singapore). 29. februar 2012. Arhivirano iz originala 23. 10. 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  170. ^ „How the Filipino hero found his samurai wife in Yokohama”. Inquirer.net. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  171. ^ „Hermanamientos y Acuerdos con ciudades”. Ayuntamiento de Madrid. Arhivirano iz originala 15. 03. 2016. g. Pristupljeno 18. novembar 2016. 
  172. ^ „Villes jumelées avec la Ville de Nice”. Ville de Nice. Arhivirano iz originala 29. oktobar 2012. g. Pristupljeno 24. novembar 2016. 
  173. ^ „Sister Cities”. La Jornada Guerero. Arhivirano iz originala 7. mart 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  174. ^ „Manila, Philippines”. Sister Cities International. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  175. ^ a b v g „US–Asia Sister Cities by State”. Asia Matters for America. Honolulu, Hawaii: East West Center. Arhivirano iz originala 23. oktobar 2016. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  176. ^ „Manila–Montreal Sister City Agreement Holds Potential for Better Cooperation”. Foreign Relations. The Republic of the Philippines. 24. jun 2005. Arhivirano iz originala 05. 12. 2009. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  177. ^ „NYC's Partner Cities”. New York City Global Partners. Arhivirano iz originala 9. jul 2015. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 
  178. ^ „Winnipeg's Sister Cities: Manila (Maynila), Philippines (Republika ng Pilipinas)”. Arhivirano iz originala 4. jun 2015. g. Pristupljeno 24. oktobar 2016. 

Citirana bibliografija[uredi | uredi izvor]

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Glavni grad Filipina
1976—danas
trenutno
Glavni grad Filipina
1901—1948

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Манила&oldid=27552948”