Портал:Istorija/Izabrani 2010.
Izabrani članci [uredi izvor]
01. nedelja[uredi izvor]
Bitka za Tulagi, Gavutu i Tanambogo je bila kopnena bitka na Solomonovim ostrvima, Pacifik, za vreme Drugog svetskog rata, i trajala je od 7. do 9. avgusta 1942. godine. Bitka je vođena između kopnenih snaga japanske carske mornarica i saveznika (većinom američkih marinaca), tokom početnih savezničkih iskrcavanja za vreme Gvadalkanaske kampanje.
U bici, američki marinci, pod opštom komandom general-majora Aleksander Vandegrifta, uspešno su se iskrcali i zauzeli ostrva Tulagi, Gavutu i Tanambogo, između kojih je japanska carska mornarica gradila mornaričku bazu, i bazu za hidroavione. Iskrcavanja su naišla na žestok otpor japanskih mornaričkih trupa, koje su brojčano i po naoružanju bile slabije od savezničkih snaga, ali su se borile skoro do poslednjeg čoveka.
U isto vreme kad su otpočela iskrcavanja na Tulagi, Gavutu i Tanambogo, savezničke snage su se takođe iskrcale na obližnji Gvadalkanal, sa glavnim ciljem da zauzmu japanski aerodrom, koji je još uvek bio u izgradnji. Upoređujući žestoke borbe za Tulagi i Gavutu, iskrcavanje na Gvadalkanal je prošlo mnogo lakše. Iskrcavanjem na Tulagi i Gvadalkanal, otpočela je šest meseci dugačka Gvadalkanalska kampanja, za vreme koje će se odigrati čitava serija kopnenih i pomorskih bitaka između savezničkih i japanskih snaga u oblasti Solomonovih ostrva.
...dalje...
02. nedelja[uredi izvor]
Velika kriza (poznata još kao i Velika depresija) je globalni ekonomski krah koji je počeo 1928. godine i trajao do 1939. Bio je to najduži i najoštriji sunovrat koji je ikada iskusio industrijalizovani Zapadni svet. Počela je u Sjedinjenim Državama padom berze 29. oktobra 1929. godine, na dan poznat kao Crni utorak, rezultovala drastičnim padom autputa, dramatičnim rastom nezaposlenosti i akutnom deflacijom. Ali, ni kulturno-sociološke posledice nisu bile ništa manje destruktivne, posebno u SAD, gde je Velika depresija po razornom uticaju na društvo na drugom mestu, odmah iza Građanskog rata.
Početak i snaga Velike depresije razlikuju se među državama. Depresija je posebno bila teška i duga u SAD i državama Evrope, manje u Japanu i većem delu Latinske Amerike. Najgora depresija ikada je posledica kombinacije više faktora. Pad agregatne tražnje, finansijska panika i juriš na banke, nesinhronizovane ekonomske politike nacionalnih vlada uzrokovale su drastičan pad autputa i ekonomske šokove.
Zlatni standard, koji je blisko povezivao sve države sveta u mrežu fiksnih deviznih kurseva, igrao je ključnu ulogu u transmisiji američkog ekonomskog sunovrata ka drugim zemljama. Oporavak od Velike depresije u velikoj meri je podstaknut odbacivanjem zlatnog standarda i politikom fiskalne ekspanzije (i monetarne, premda monetarna politika u to vreme još nije bila u potpunosti determinisana), koja ne bi bila moguća u uslovima zlatnog standarda. Velika depresija dovela je do fundamentalnih promena ekonomskih institucija, kao i što je u žižu ekonomske teorije i politike lansirala Džona Mejnarda Kejnsa, koji je pored uspostavljanja makroekonomije i doktrine fiskalne ekspanzije ostao upamćen po izjavi: „Dug rok ne postoji. Na dugi rok svi smo mrtvi.“
...dalje...
03. nedelja[uredi izvor]
Antika (nem. Antike, antik, od fr. antique, lat. antiquus – starinski, drevni) je termin koji označava period evropske političke i kulturne istorije u kojem su vodeću ulogu imale stara Grčka i Rim. Starogrčka civilizacija se prostirala na prostorima današnje Grčke, Male Azije, Sicilije, južne Italije, a kasnije i u Egiptu, Siriji i Indiji. Pošto se starogrčka civilizacija ne može ograničiti samo na Grčku niti samo na Grke, pogodniji su starogrčki nazivi Helada i Heleni.
Antika obuhvata period od preko 15. vekova, od 1000. p. n. e. do pada Zapadnog rimskog carstva (476) i zatvaranja paganskih filozofskih škola u istočnom, Justinijanovom carstvu oko 500. godine n. e.
...dalje...
04. nedelja[uredi izvor]
Crnojevići su treća srpska dinastija iz Crne Gore, potomci zetskog vlastelina Đuraša Ilića, koji se prvi put pominje 1326, u pratnji Stefana Dečanskog, kao čelnik. Prvi pomen ove zetske porodice datira iz 1331. Plemenski oni se zovu još i Đuraševići, Gojčinovići i Kalođurđevići. Negde s kraja 12. ili počeka 13. veka živeo je u Zeti i Đuraš Vrančić. Njegovi potomci su se po njemu prezivali Đuraševići. Nekoliko generacija kasnije jedan od potomaka se zvao Crnoje Đurašević, a njegovi potomci su se prezivali Crnojević — Đurašević, da bi na kraju ostalo samo Crnojević. U istorijskoj dokumentaciji, a zbog tadašnje jezičke nesavršenosti, prezimena Crnojević susreću se još i kao : Cьrnoevićь (kao što je to na pečatu Ivan-bega), Črnoevićъ, Črnoevičь, Černoevičь i Čarnojević.
Vladavina dinastija Crnojević Zetom i Crnom Gorom je trajala kontinualno do 1498. godine. Osim kao vladari, Crnojevići su poznati po pribavljanju prve štamparije na ovim prostorima. U Obodskoj štampariji su štampane prve ćirilične knjige kod Južnoslovenskih naroda. Prva i najlepša od njih je knjiga Oktoih (prvoglasnik) iz januara 1494.
...dalje...
05. nedelja[uredi izvor]
Istorija Srba u ranom srednjem veku obuhvata istoriju srpskog naroda tokom ranog srednjovekovnog perioda, počevši od migracije starih Srba iz slovenske prapostojbine (tokom 6. veka) i njihovog doseljavanja na prostore jugoistočne Evrope (prva polovina 7. veka), do dolaska na vlast dinastije Nemanjića u drugoj polovini 12. veka.[1]
Nakon doseljavanja, Srbi su formirali nekoliko međusobno povezanih kneževina (središnja Srbija, Duklja, Travunija, Konavli, Zahumlje, Neretljanska kneževina), koje su obuhvatale prostor od Jadrana do Save, odnosno od Cetine i Vrbasa na zapadu, do Morave na istoku.
Sredinom 9. veka, formira se jako državno središte u tadašnjoj Srbiji pod knezom Vlastimirom, koji je tokom trogodišnjeg rata uspeo da odbije bugarske napade. Početkom osme decenije 9. veka, tokom vladavine njegovih potomaka, Srbi su primili hrišćanstvo. Tokom vladavine bugarskog vladara Simeona I Srbi su se aktivno uključili u vizantijsko-bugarski sukob. Poslednji Vlastimirović, knez Časlav je uz pomoć i podršku Vizantije obnovio i ojačao srpsku državu, tako da je ona mogla da parira tadašnjem Prvom bugarskom carstvu. Posle Časlavljeve smrti, njegova država se raspala, a njene istočne i središnje oblasti potpale su pod vlast Vizantije (oko 971. godine) i Samuilovog carstva (nakon 976. godine).
Novi državni centar stvoren je u prvoj polovini 11. veka u Duklji (Zeti), pod knezom Stefanom Vojislavom koji je u bici kod Bara 1042. godine do nogu potukao Vizantince i izborio nezavisnost svoje države. Njegov sin Mihailo, postao je 1077. godine prvi srpski kralj, dok je pod njegovim unukom Konstantinom Bodinom, ostvarena crkvena autokefalnost stvaranjem Barske nadbiskupije. Posle Bodinove smrti, Zetu su zahvatile unutrašnje borbe oko vlasti, a primat u borbi protiv Vizantije preuzela je Raška, na čelu sa velikim županom Vukanom. Prvu polovinu 12. veka karakterišu pokušaji raških župana da uz pomoć Mađara prošire svoju oblast i steknu nezavisnost od Vizantije. Dolaskom na vlast Stefana Nemanje nakon dinastičkih borbi u Raškoj između 1166. i 1168. godine, počinje nova epoha srpske istorije.
Tokom ovog perioda Srbi su primili hrišćanstvo i počela je da se razvija pismenost među njima, što će dovesti do stvaranja srpskoslovenskog jezika. Iz ovog perioda postoji relativno malo ostataka od istorijskog i kulturnog značaja. Među njima treba pomenuti: Pečat kneza Strojimira (iz druge polovine 9. veka), Temnićki natpis (s kraja 10. i početka 11. veka) i Marijinsko jevanđelje (s početka 11. veka).
…dalje…
06. nedelja[uredi izvor]
Bronzano doba (2200—750/700. p. n. e.), obeležava proizvodnja bronzanog oružja, oruđa i nakita. To je vreme intenzivnog razvoja metalurgije, trgovine i zanatstva.
Bronzano doba obeležava, kako upotreba bronze, tako i seoba stočara u vreme ranog bronzanog doba (2200. - 1600. godine p. n. e.) na područje Sredozemlja. To je bio sledeći talas indoevropskih doseljenika (nakon prvog talasa poljoprivrednika u mlađem kamenom dobu).
Kasno bronzano doba ili vreme tzv. kulture polja sa urnama (kultura polja sa žarama) traje od 300. do 750/700. p. n. e. Nosioci ove evropske kulturne pojave pripadaju indoevropskom skupu, ali nemaju ista etnička obeležja. Zajednički obred im je spaljivanja umrlih, po čemu je ova kultura dobila ime, i pokopavanje ostataka u žarama s prilozima nakita, oružja i oruđa. Ovakvi žarni grobovi stvaraju velike nekropole.
...dalje...
07. nedelja[uredi izvor]
Pobuna mornara u Bokokotorskom zalivu izbila je 1. februara 1918. godine, na brodovima „Sankt Georg“ i „Gea“. U pobuni je učestvovalo oko 6.000 mornara austrougarske ratne flote. Pobuna je nasilno ugušena 3. februara, uhapšeno je 800 mornara i podoficira, a pred preki sud u Kotoru izvedeno je 40, od kojih su četvorica osuđena na smrt i potom streljana. Veliki broj oslobođen je nakon suđenja u septembru, a krivični postupak protiv ostalih prekinut je slomom Austrougarske u Prvom svetskom ratu.
...dalje...
08. nedelja[uredi izvor]
Propast Rimskog carstva ili Pad Rimskog carstva, a takođe i Pad Rima, je istoriografski termin koji se upotrebljava za kraj postojanja Zapadnog rimskog carstva. Termin je prvi upotrebio britanski istoričar Edvard Gibon u svom delu "Opadanje i propast Rimskog carstva" iz 1776. godine. Gibon nije bio ni prvi ni poslednji koji je pokušao da otkrije razloge propasti Rimskog carstva. O popularnosti pitanja svedoči i nemački istoričar Aleksander Demant koji je 1984. sakupio ukupno 210 teorija o propasti Rima.
Tradicionalni datum pada Carstva je 4. septembar 476. godine kada je zapadnorimskog cara Romula Avgustula svrgao vođa varvarskih najamnika Odoakar. Mnogi istoričari osporavaju ovaj datum uz opasku da je Istočno rimsko carstvo (Vizantija) postojalo sve do 29. maja 1453. kada su Otomanski Turci zauzeli prestonicu carstva Konstantinopolj. Drugi ključni datumi su i smrt Teodosija Velikog 395. godine nakon koje se Carstvo podelilo na Zapadno i Istočno, prelazak brojnih varvarskih plemena preko Rajne 406. godine (Vandali, Svevi, Alani, Burgundi...) ili ubistvo zapadnorimskog vojskovođe Stilihona, posle koga je došlo do potpunog sloma i osipanja rimske vojske na Zapadu. Neki istoričari smatraju da se umesto terminom "pad" može koristiti termin "kompleksna transformacija".
...dalje...
09. nedelja[uredi izvor]
Upliscihe (gruz. უფლისციხე) je drevni grad-pećina, jedan od prvih gradova na teritoriji Gruzije. Upliscihe je usečen u steni i nalazi se 12 km istočno od grada Gori, na levoj obali reke Kura. Grad se naročito razvijao od kraja drugog do početka prvog milenijuma p. n. e. sa nekoliko sukcesivnih uspona i padova. Upliscihe je bio važan verski, politički i kulturni centar u helenističkom i kasnom antičkom periodu, od 4.veka p. n. e. do 4. veka nove ere. Konačno biva napušten u 19. veku, postavši multi-arheološki lokalitet i jedan od najznačajnijih spomenika današnje gruzijske kulture. Takođe su očuvani ostaci nekoliko arhitektonskih i verskih građevina, građenih tokom nekoliko milenijuma. Za vreme najvećeg uspona, Upliscihe je činilo više od 700 pećina i podzemnih struktura, od kojih je u današnje vreme ostalo pristupačno njih 150.
...dalje...
10. nedelja[uredi izvor]
Tridesetogodišnji rat odvijao se od 1618. do 1648. uglavnom na teritoriji današnje Nemačke i Češke. U rat su bile uvučene najveće evropske kontinentalne sile. Iako je rat od samog početka imao karakter verskog sukoba protestanata i katolika, rivalstvo Habsburga i drugih sila imalo je centralnu ulogu, što se vidi po ulasku katoličke Francuske u rat na protestantskoj strani.
Rat je zajedno sa popratnim efektima gladi i bolesti imao razarajući efekt po Evropu. Rat je trajao 30 godina, a konflikti izazvani tim ratom nastavljaju se idućih 300 godina. Rat je završio Vestfalskim mirom 1648. Iz rata Nemačka izlazi rascepkana i iskrvarena, a Španija izlazi oslabljena bez Portugala i Holandije. Francuska postaje dominantna sila u Evropi.
...dalje...
11. nedelja[uredi izvor]
Dana 12. marta 2003. godine u 12:25, u dvorištu zgrade Vlade Republike Srbije u Beogradu, u Srbiji, izvršen je atentat na Zorana Đinđića, petog predsednika Vlade Republike Srbije. Ovaj atentat je doveo do vanrednog stanja u Srbiji i policijske akcije „Sablja“ tokom koje su uhapšene stotine kriminalaca.
...dalje...
12. nedelja[uredi izvor]
Obrazovanje u srednjem veku pre svega se orijentisalo na praktične potrebe. Mada je bilo ljudi koji su voleli znanje radi njega samog, oni su bili retkost i često su osećali potrebu da traže izgovore za svoju intelektualnu radoznalost. Kada su Jovan iz Solzberija i njegove kolege humanisti s kraja 12. veka iz čiste radoznalosti čitali prelepu pagansku prozu obavezno su isticali kako im je osnovni cilj da poboljšaju svoj latinski kako bi bolje proučavali crkvena dela.
Osnovni cilj bio je da svaki čovek poseduje znanje neophodno za obavljanje svog posla. Ostala znanja su bila suvišna, a mogla su biti i opasna. Na primer Filip de Novar je nagovarao mlade plemkinje da uče da čitaju kako bi mogle bolje da se mole ali žestoko se protivio da uče da pišu kako ne bi mogle pisati ljubavna pisma.
Srednjovekovno obrazovanje ne može se opisati samo kroz akademske ustanove kao što su škole i univerziteti, jer su i domovi velikaša predstavljali mesta gde su mlađi plemići sticali viteško obrazovanje. Proizvođenje mladića u viteza formalno je označavalo kraj školovanja i dokaz da može da zauzme svoje mesto u društvu. Žene velikaša su nadgledale obrazovanje plemkinja i pripremale ih za brak. U gradovima, sistem šegrta koji su uspostavili esnafi igrao je sličnu ulogu. Šegrti su živeli u majstorovoj kući i učili zanat pod njegovim nadzorom. Šegrt je prolazio kroz svoju konačnu proveru znanja u izradi majstorskog dela. Formalnim prijemom u gildu u statusu majstora on je završavao svoje školovanje.
...dalje...
13. nedelja[uredi izvor]
Gvozdena zavesa ili Blokovska podela je zapadnjački izraz koji je popularizovao Vinston Čerčil misleći na granicu koja je simbolično, ideološki i fizički podelila Evropu na dva odvojena dela od kraja Drugog svetskog rata do kraja Hladnog rata, otprilike od 1945. do 1990.
Dok je postojala Gvozdena zavesa, zemlje istočne Evrope i mnoge u srednjoj Evropi (osim Zapadne Nemačke, Lihtenštajna, Švajcarske i Austrije) su bile pod političkim uticajem Sovjetskog Saveza. Istina je da su srednjoevropske zemlje češće smatrane delom istočne Evrope nego centralne Evrope.
14. nedelja[uredi izvor]
Proglašenje Dušanovog zakonika odnosno Krunisanje cara Dušana je istorijska kompozicija Paje Jovanovića rađena 1900.godine po narudžbini Kraljevine Srbije za potreba Svetske izložbe u Parizu na kojoj je nagrađena zlatnom medaljom. Predstavlja jedno od njegovih najpoznatijih dela, za koju on navodi da je njegova najlepša kompozicija. Na samoj slici je prikazano proglašenje Dušanovog zakonika u Skoplju 1349.godine, sa istorijskim ličnostima koje su tom činu prisustvovale, od kojih su neke od njih rađene na osnovu njihovih savremenih portreta prikazanih na freskama. Danas postoji nekoliko istih slika koje je radio sam Jovanović, od kojih se najveća nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu.
...dalje...
15. nedelja[uredi izvor]
Palmira (grč. Παλμυρα) je antički grad u centralnom delu današnje Sirije. Njegovo originalno ime potiče iz aramejskog jezika i glasi Tadmor (arapski: تدمر), što znači „palma". Lokalno stanovništvo koristi naziv Tadmor.
Palmira se nalazi u Sirijskoj pustinji, oko 200 kilometara severoistočno od Damaska. Ovaj grad je nekada bio jedan od najbitnijih centara u regionu i važna raskrsnica trgovačkih puteva. Oaza u kojoj se Palmira nalazi sa izvorima pijaće i tople vode je svakako dosta doprinela da ovaj grad bude jedan od značajnih na Putu svile od Kine do Mediterana.
Poznat je kao grad bogate istorije i vrlo očuvanih antičkih građevina iz različitih istorijskih perioda. Upravo zbog toga je jedna od najposećenijih turističkih destinacija Sirije.
...dalje...
16. nedelja[uredi izvor]
Kju-kluks-klan (engl. Ku Klux Klan; poznat i po akronimu KKK ili samo Klan), je ime nekoliko organizacija koje su postojale u prošlosti kao i nekih koje danas postoje, a koje zagovaraju superiornost bele rase, antisemitizam, rasizam, antikomunizam, antikatolicizam, homofobiju i nativizam. Ove organizacije su često koristile i koriste i terorističke metode i nasilje kao i zastrašivanje kao što je paljenje krsta, u cilju ugnjetavanja američkih crnaca i drugih društvenih ili etničkih grupa.
Prva inkarnacija Klana pojavila se 1866. godine. Osnovali su ga veterani vojske Konfederacije. Glavni cilj ove organizacije bio je otpor prema Rekonstrukciji koju je sprovodio Sever nakon Američkog građanskog rata, koji se fokusirao na zastrašivanje severnjaka koji su migrirali ka Jugu (tzv. "karpetbegeri") i južnjaka koji su pristupili Republikanskoj partiji (tzv. "skalavazi"), kao i linčovanjima oslobođenih robova. Organizacija je doživela opadanje između 1868. i 1870. a početkom osamdesetih godina 19. veka bila je uništena nakon što je predsednik Julisiz S. Grant proglasio punopravnim Akt o ljudskim pravima iz 1871. (takođe poznat i kao Akt Kju-kluks-klana).
Godine 1915. osnovana je druga, različita grupa pod istim imenom. Ovaj drugi Kju-kluks-klan je bio organizovan kao bratstvo koje je plaćalo hiljade ljudi da širom SAD na lokalnom nivou organizuju ćelije Kju-kluks-klan. Na vrhuncu moći, početkom dvadesetih godina 20. veka, Ku klaks klan je brojao oko 4-5 miliona ljudi. I ovaj Kju-kluks-klan je propovedao rasizam, antikatolicizam, antikomunizam, nativizam i antisemitizam, a neke lokalne grupe su učestvovale i u linčovanjima i drugim nasilnim aktivnostima. Popularnost Kju-kluks-klana je oslabila tokom Velike depresije, a članstvo je drastično opalo tokom Drugog svetskog rata zbog skandala izazvanih umešanošću uglednih članova organizacije u razne zločine kao i zbog podrške nacistima.
...dalje...
17. nedelja[uredi izvor]
Dvorac Bukeleon (grč. Βουκολέων, stari nazivi Hormisdova kuća ili Justinijanova kuća) je jedan od carskih dvoraca vizantijskih careva koji se nalazio u sklopu Velikog dvora. Podignut je u 9. veku na temeljima građevine iz 5. veka na obali Mramornog mora u sklopu morskih bedema i od tada do 11. veka je korišćen je kao glavno prebivalište careva. Koristili su ga i latinski carevi, da bi posle oslobođenja Carigrada 1261. godine bio napušten kao carsko prebivalište. Danas je od njega ostala samo fasada okrenuta ka moru koju su skvotirali beskućnici,alkoholičari i narkomani, dok je ostatak građevine porušen 1873. godine da bi se tuda provukle železničke šine.
…dalje…
18. nedelja[uredi izvor]
Španski rat za nezavisnost je pojam koji se odnosi na oružani konflikt koji se odigrao na Iberijskom poluostrvu između 1808. i 1814. godine u kom su se sukobile snage Španije zajedno sa Portugalom i Ujedinjenim Kraljevstvom protiv Napoleona Bonaparte i njegove ekspanzionističke politike koja se u opštijem evropskom kontekstu može nazvati Napoleonovim ratovima.
Sukob je izbio nakon munjevite okupacije glavnih španskih gradova od strane Napoleonovih trupa koje su navodno stigle kao pojačanje zajedničkoj invaziji Portugala, dogovorenoj Sporazumom iz Fontenbloa, kao i tajnim zbacivanjem kralja, što je prouzrokovalo spontane narodne pobune širom zemlje poznate pod imenom Ustanak 2. maja 1808. godine. Rat koji je tom ustanku sledio karakteriše se po zajedničkim akcijama gerile i regularne vojske saveznika predvođene vojvodom od Velingtona koje su uspele zajedničkim snagama da potuku francuske trupe i da ih nateraju na povlačenje preko Pirineja. Kasnija invazija na francusku teritoriju je prouzrokovala Napoleonovu abdikaciju i definitivni poraz u bici kod Tuluza, 10. aprila 1814. godine.
Sukob je prouzrokovao nastanak nacionalnog osećanja, mada je špansko društvo podelio na „patriote“ i „afransesados“ („pofrancuženi“). Rat je naneo ozbiljne štete industriji i poljoprivredi zemlje, i izazvao veliko zaostajanje u modernizaciji poluostrvske ekonomije. Na političkom planu, ubrzao je proces emancipacije kolonija u Americi, koje će steći nezavisnost nakon Rata za nezavisnost, dok će restauracija Burbonske dinastije i jačanje Katoličke crkve otvoriti period civilnih ratova između apsolutista i liberala koji će trajati sve do druge polovine 19. veka.
...dalje...
19. nedelja[uredi izvor]
Sfragistika (grč. σφραγις — sfragis, pečat ili sigilografija (lat. sigillum — pečat) je nauka o razvitku, izradi i upotrebi pečata na poveljama i spisima. Ona je u uskoj vezi sa ostalim pomoćnim istorijskim disciplinama, posebno sa heraldikom jer se na najvećem dijelu pečata nalaze likovi grbova sa natpisom. Takođe je još u uskoj vezi i sa diplomatikom, numizmatikom i genealogijom.
Upotreba pečata poznata je još iz antike. Orijentalni narodi su ih koristili, a kasnije su od njih preuzeli Grci i Rimljani. Od Grka i Rimljana u V vijeku pečate primaju germanski narodi, a preko njih se upotreba pečata širi na cijelu Zapadnu i Srednju Evropu. Početkom VI vijeka počele su se pečatiti isprave od pergamenta što je pospješilo dalji razvoj pečata. Od VIII vijeka pečat postaje opšti znak ovjere i potvrde isprava svih tadašnjih zapadnoevropskih i srednjoevropskih vladara te vizantijskih careva i rimskih papa. U Srbiji upotreba pečata javlja se još u vrijeme dinastije Nemanjića u XIII vijeku, a najvjerovatnije i mnogo ranije. To potvrđuju nova otkrića (vidi Pečat kneza Strojimira). Ti pečati su bili prvo carsko-vizantijskog tipa da bi do XV vijeka poprimili sve karakteristike zapadnoevropskih pečata.
...dalje...
20. nedelja[uredi izvor]
Bečki kongres je bio skup ambasadora velikih sila kojim je predsedavao austrijski državnik Klemens Meternih. Održan je u Beču od 1. septembra 1814. do 9. juna 1815. Svrha kongesa je iscrtavanje političke mape Evrope nakon Napoleonovog poraza. Skup je bio nastavljen iako se tokom rada kongresa Napoleon bio vratio na vlast u Francuskoj u martu 1815. Konačni dokument kongresa potpisan je devet dana nakon Napoleonova poraza u bici kod Vaterloa 18. juna 1815. Tehnički govoreći može se primetiti da kongres nikad nije održavao plenarne sesije, nego se većina diskusija dešavala kroz neformalne sastanke velikih sila.
Bečki kongres se bavio određivanjem celokupnog političkog oblika Evrope nakon Napoleonovih ratova. Jedini izuzetak je bila Francuska, sa kojom je potpisan Pariski mirovni sporazum 30. maja 1814.
...dalje...
21. nedelja[uredi izvor]
Hispanija (lat. Hispania) je ime koje su Rimljani dali Iberijskom poluostrvu. Rimsko osvajanje je potrajalo puna dva veka i bili je ispunjeno krvavim bitkama i surovim epizododama kao i žilavim otporom autohtonog stanovništva, sa nekim primerima herojstva kao što je Numansija, koji će ostati upamćeni u istoriji i opevani od strane samih Rimljana. Međutim, kad su Rimljani konačno uspeli da potčine nepokorne stanovnike Hispanije, proces romanizacije se ovijao manje više bez problema, jer koliko je Rim doprineo razvoju Hispanije, isto toliko je i sama Hispanija doprinela Rimu svojim prirodnim bogatstvima i ljudima. Rimska vladavina će ostaviti neizbrisiv trag, kako u kulturi tako i u običajima, a posebno jeziku budućih država koje će se pojaviti na Iberijskom poluostrvu.
...dalje...
22. nedelja[uredi izvor]
Operacija Opera (nekada nazivana i Operacija Vavilon ili Operacija Ofra) je bila izraelska vazdušna kampanja na irački nulearni reaktor Osirak.
Kasnih sedamdesetih, Irak je kupio nuklearni reaktor tipa Oziris od Francuske. Izraelska vojna obaveštajna služba je pretpostavila da je to bilo zbog proizvodnje plutonijuma radi daljeg razvijanja iračkog nuklaernog programa. Izrael je takođe verovao da će leto 1981. biti zadnja šansa za uništavanje reaktora, a da se ne ugrozi iračko civilno stanovništvo nuklaernim zagađenjem. Nakon tog trenutka, reaktor bi bio napunjen nuklaernim gorivom.
7. juna 1981, odred izraelskih F-16 A aviona, uz pratnju F-15 A aviona, je bombardovalo i teško oštetilo reaktor Osirak.
...dalje...
23. nedelja[uredi izvor]
Srpska revolucija 1848—1849. ili Srpski narodni pokret 1848—1849. je jedna od liberalno-nacionalnih revolucija koje su izbile širom Evrope u proleće 1848. Ove revolucije su poznate i pod imenom „proleće naroda“. Srpska revolucija se obično posmatra kao deo Mađarske revolucije sa kojom je blisko povezana.
Tokom revolucije Mađari su postigli znatne vojne uspehe, ali su poraženi intervencijom Rusije. Srbi su vodili žestoke borbe protiv Mađara, uz pomoć dobrovoljaca iz Srbije. Ishod revolucije je bilo osnivanje Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata sa centrom u Temišvaru.
Ovakvo Vojvodstvo je izneverilo očekivanja srpskih patriota izraženih na Majskoj skupštini 1848. U Vojvodstvu su Srbi činili manjinu, dok je sva administracija bila u rukama nemačkih činovnika i oficira. Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat je ukinuto 1860. Jedina trajna posledica Srpske revolucije bila je obnova titule Srpskog patrijarha.
...dalje...
24. nedelja[uredi izvor]
Poljski husari (polj. Husaria) predstavljali su glavni vid konjice poljske armije (i kasnije poljsko-litvanske armije) između 16. i 18. veka. Reč husar potiče od srpske reči gusar. Srpski ratnici u izbeglištvu prvi su uveli husarsko konjaništvo – laku konjicu naoružanu šupljim kopljem, štitom srpskog tipa i sabljom – u Mađarskoj krajem 15. veka, gde su se borili protiv Osmanlija pod komandom Matije Korvina, da bi nakon njegove smrti migrirali ka srednjoj i zapadnoj Evropi, postavljajući tako temelje buduće lake konjice širom Evrope.
...dalje...
25. nedelja[uredi izvor]
Pretorijanska garda ili pretorijanci (lat: praetoriani) su predstavljali odred telesne garde careva Rimskog carstva. Pretorijanci su bili naslednici gardista koje su u ratno vreme štitile rimske vojskovođe u vreme Rimske republike počev od članova porodice Scipiona od oko 275. godine pre Hr. Pretorijansku gardu je osnovao prvi rimski car Avgust 27. godine pre Hr., a raspustio ju je Konstantin Veliki 312. godine.
...dalje...
26. nedelja[uredi izvor]
Srpsko-bugarski rat je bio kratki rat između Srbije i Bugarske iz novembra 1885. godine, koji se završio bugarskom pobedom.
Stanje stvoreno Berlinskim kongresom otežalo je u najvećoj meri uspostavljanje saradnje između balkanskih zemalja na odbrani zajedničkih interesa. Deobu Sanstefanske Velike Bugarske Bugari su primili kao tešku nepravdu. Susedi Bugara, Srbi i Grci, videli su u istoj toj Bugarskoj najveću opasnost po svoj nacionalni opstanak. Da spreče njeno stvaranje, iako su bili nezadovoljni Berlinskim ugovorom, oni su bili rešeni da ne dopuste nikakvu izmenu tog ugovora koja bi stvoreni odnos snaga poremetila u korist Bugarske.
...dalje...
27. nedelja[uredi izvor]
Ujedinjene nacije (UN) su međunarodna organizacija koja sebe opisuje kao „globalno udruženje vlada koje sarađuju na polju međunarodnog prava, globalne bezbednosti, ekonomskog razvoja, i socijalne jednakosti.“ Osnovane su 1945. godine od strane 51 zemlje, zamenjujući Ligu naroda.
Počev od 2006. ukupno 192 zemlja su članice Ujedinjenih nacija, uključujući praktično sve međunarodno priznate nezavisne nacije, osim Vatikana (Sveta Stolica) (koja je odbila članstvo ali ima status posmatrača), Kukova ostrva, Palestina (koja ima status de facto države, ali još nije pravno priznata), Nijuea (čijom spoljnom politikom rukovodi vlada Novog Zelanda) i Republika Kina (čije je članstvo ukinula Narodna Republika Kina 1971). Palestina i Sveta Stolica imaju parlamentarne posmatračke misije pri UN-u.
Iz svog sedišta u Njujorku, zemlje članice UN-a i njene specijalizovane agencije upravljaju i odlučuju o administrativnim pitanjima na regularnim sastancima koji se održavaju svake godine. Organizacija je podeljena na administrativna tela, uključijući Generalna skupština Ujedinjenih nacija, Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija, Ekonomski i socijalni savet Ujedinjenih nacija, Starateljski savet Organizacije ujedinjenih nacija, Sekretarijat Ujedinjenih nacija, i Međunarodni sud pravde, kao i tela koja se bave upravljanjem svim ostalim agencijama UN-a, kao što su SZO i UNICEF. Najpoznatija javna ličnost UN-a je Generalni sekretar.
...dalje...
28. nedelja[uredi izvor]
Srednjovekovna filozofija je filozofija koja se razvijala u oblastima Sredozemlja, Evrope i Bliskog istoka tokom srednjovekovnog perioda (približno od V do XV veka). Ovaj pojam obuhvata hrišćansku, islamsku i judejsku filozofiju.
Srednjovekovna filozofija se razvila iz potrebe tumačenja objavljenih verskih dogmi, s jedne strane, i pod uticajem ponovno otkrivene antičke filozofije, s druge.Preovlađujuće teme srednjovekovne filozofije bile su odnos vere i razuma, predodređenja i slobode volje, dometi i ograničenja ljudske spoznaje, problem univerzalija i dokazi postojanja Boga.
...dalje...
29. nedelja[uredi izvor]
Stara slovenska vera označava narodnu religiju i mitologiju Starih Slovena čiji koreni sežu u III milenijum pre naše ere i koja je postojala sve do pokrštavanja Slovena u srednjem veku.
Slovensku mitologiju je, na osnovu danas raspoloživih izvora, teško rekonstruisati u celosti. Smatra se da je verovanje u život posle smrti bilo zajedničko svim Slovenima. Najznačajnija božanstva su Perun, Svetovid, Svarog i Dabog, ali je nemoguće, sa sigurnošću, zaključiti ko je bio vrhovni bog slovenskog panteona. Postojanje svetih kipova, odnosno kumira, među kojima je najpoznatiji Zbručki stub, je potvrđeno na celokupnom slovenskom prostoru, ali njihov oblik, izgled i materijal izrade variraju od podneblja do podneblja. Usled različitih istorijskih prilika, verovanja Starih Slovena su se zasebno razvijala, zbog čega se danas obično prikazuju i izučavaju prema podeli slovenskih naroda na Južne, Istočne, Zapadne i danas skoro isčezle Polapske Slovene (Lužički Srbi).
Osnovni izvori za rekonstrukciju verovanja Starih Slovena su uglavnom prema slovenskom mnogoboštvu negativno nastrojene, hrišćanske hronike, zatim narodna verovanja i arheološka građa, ali je na osnovu njih nemoguće utvrditi kako funkcije nekih božanstava, tako i postojanje rodbinskih veza među njima ili slovenskog kosmogonijskog mita.
Danas se među Slovenima javljaju neopaganske verske organizacije, koje svoja verovanja baziraju na sopstvenim tumačenjima i dopunama oskudnih izvora o veri Starih Slovena, mahom naučno sporne Velesove knjige. Iako uglavnom propagiraju povratak prirodi, panslavizam i versku toleranciju, među njima ima i onih koji predstavljaju agresivne desničarske grupe koje zagovaraju nacističku filozofiju krvi i tla.
...dalje...
30. nedelja[uredi izvor]
Lužički Srbi (gornjolužičkosrpski: Serbja, donjolužičkosrpski: Serby), poznati i kao Severni Srbi ili Lužičani, su stari zapadnoslovenski narod, koji živi u istočnom delu Nemačke, u nemačkim pokrajinama Saksonija i Brandenburg, u kraju koji je poznat kao Lužica.
Govore dva slična jezika: gornjolužičkosrpski (pod uticajem češkog jezika) i donjolužičkosrpski (pod uticajem poljskog jezika). Oba jezika spadaju u slovensku grupu indoevropske porodice jezika. Lužičkih Srba ukupno ima oko 105.000, a po veroispovesti su većinom protestanti, a manjim delom katolici.
...dalje...
31. nedelja[uredi izvor]
Građanski ratovi u Vizantiji tokom XI veka obuhvataju sukobe oko vlasti u Vizantijskom carstvu između civilne i vojne aristokratije. Otpočeli neposredno posle smrti Vasilija II (976. - 1025.), a okončali su se drugim dolaskom Komnina na vlast. Ovi sukobi su iznutra uništili Vizantiju koja je u prvoj polovini XI veka bila najjača država u tom delu sveta i direktno doveli do kobne 1071. godine. Indirektna posledica kobne 1071. godine, a samim tim i građanskih ratova u Vizantiji tokom XI veka, bio je prvi pad Vizantije 1204. godine odnosno konačni slom Vizantije 1453. godine.
...dalje...
32. nedelja[uredi izvor]
Lažni rat ili rečima Vinstona Čerčila, Zamračen rat, je bio faza ranog Drugog svetskog rata označen sa par vojnih operacija u kontinentalnoj Evropi, u mesecima posle Nemačke invazije Poljske. Iako su velike sile u Evropi objavile rat jedne drugima, nijedna strana nije započela značajniji napad, tako da je bilo relativno malo borbi. Termin ima srodnih pojmova u mnogim drugim jezicima, na primer nemački Sitzkrieg (sedeći rat), francuski drôle de guerre (smešan rat) i polj. dziwna wojna (čudan rat). U Velikoj Britaniji ovaj period je nazivan Bore War (Dosadan rat; igra rečima tako da liči na Boer War – Burski rat).
Dok se većina nemačke vojske borila protiv Poljske, mnogo manje nemačke snage su držale utvrđenu odbrambenu liniju duž francuske granice. Na Mažino liniji sa druge strane granice, nalazile su se britanske i francuske trupe, ali je bilo samo manjih okršaja. Britansko Kraljevsko vazduhoplovstvo je bacalo propagandne letke na Nemačku, a prve kanadske trupe su se iskrcale na obalu Britanije, dok je zapadna Evropa bila u čudnom miru sedam meseci. U međuvremenu, sukobljene nacije su se sukobile u norveškoj kampanji. Sjedinjene Države, tehnički neutralne u ratu, pomagale su zapadnim saveznicima prodajom na popust ili poklonima u vidu vojne opreme i zaliha. Nemački napori da se spreči ova trgovina preko okeanau su započeli Drugu bitku za Atlantik.
...dalje...
33. nedelja[uredi izvor]
Smrt Uroša V je istorijska tragedija koju je 1825. godine napisao Stefan Stefanović i koja se smatra prvom originalnom srpskom istorijskom dramom u modernom smislu te reči i jednom od najboljih iz tog žanra. Bazirana je na motivu iz narodne tradicije o tome da je poslednjeg srpskog cara Uroša (1355—1371) ubio njegov nekadašnji saradnik Vukašin Mrnjavčević (1365—1371) koga je Uroš prethodno uzdigao na rang svog savladara dajući mu titulu kralja i prepuštajući mu vladavinu državom. On je dodatno razrađen prikazom istorijskog sukoba među vlastelom, ali i Dušanovim (kralj 1331—1346, car 1346—1355) grehom (ubistvom svog oca Stefana Dečanskog (1322—1331)u Zvečanu 1331. godine) zbog kojeg njegova duša nema mira i zbog koga je poslednjeg Nemanjića stigla božija kazna u liku Vukašina koji preuzima vlast i želi da zatre svetorodnu dinastiju Nemanjića.
U drami se pojavljuje čitav niz kako epskih ličnosti, tako i istorijskih ličnosti kojima se mahom pridaje karakter iz srpske narodne poezije. Tako se recimo supruga Dušana Silnog i srpska carica Jelena u drami naziva Roksandrom po uzoru na Dušanovu suprugu iz narodne epske pesme „Ženidba Dušanova“. U samom tekstu se osećaju uticaji Šilera i Šekspira, ali su oni više samo uzori, za razliku od Sterije i Laze Kostića kod kojih je Šekspirov uticaj mnogo veći i direktniji. Jedna od zamerki koje se mogu staviti na račun drame je preopširnost nekih delova, tako da bi se drama mogla skratiti za skoro polovinu ukupne dužine, ali pri tome nema potrebe za brisanjem bilo koje scene, pošto se one sasvim logično prate i dopunjuju i neophodne su za normalan tok radnje.
Tragedija je podeljena u pet činova, mada je možda na početku imala svega četiri. Iako je doživela značajan uspeh tokom prvih izvođenja u jesen 1825. godine, štampana je prvi put tek 1841. godine u Pešti, zbog čega je pala u zaborav, pošto je za to vreme Sterija objavio neka od svojih dela. Jedan od razloga za ovako kasno njeno štampanje mogao bi se naći i u Stefanovoj preranoj smrti 1826. godine, ali i u sukobu sa klerikalnim mitropolitom Stefanom Stratimirovićem (1790—1836) koji je zbog nekih sporednih scena za koje je ocenjeno da ruše ugled crkve i njenih službenika planirao da spali originalni rukopis, a kasnije je uspeo da privremeno spreči njeno izvođenje.
...dalje...
34. nedelja[uredi izvor]
Markov Grad ili Markove Kule odnosno Prilepski Grad je srednjovekovna tvrđava iznad Prilepa. Smeštena je na visokom kamenom uzvišenju nad današnjim naseljem na prostoru koji zbog svoje specifičnosti proglašen za prirodno dobro republike Makedonije. Tokom srednjeg veka bio je jedna od prestonica srpskog carstva pod Dušanom (kralj 1331-1345, car1345-1355), a potom i kraljevine pod Mrnjavčevićima po čijem je poslednjem vladaru Marku Kraljeviću (1371—1395) utvrda i dobila svoj narodni naziv. Tvrđava se sastojala od više pojaseva kamenih bedema sa kulama, Donžon kule i dvora. Danas je većim delom u ruševinama, ali se i dalje može naslutiti njegova nekadašnja monumentalnost koja je iskorišćena za snimanje nekih scena borbi u partizanskom filmu Kapetan Leši.
...dalje...
35. nedelja[uredi izvor]
Dvorska ljubav ili kurtoazna ljubav (u francuskom cour znači dvor) bila je način izražavanja viteške i plemenite ljubavi i divljenja u Srednjem veku. Hastala je na dvoru Akvitanije, Provanse, Šampanje i Burgundije, pred kraj XI veka. Prestavlja doživljaj između erotske ljubavi i duhovnosti, koje izgledaju kontradiktorne.Izraz "dvorska ljubav", nastao je u XIX veku, a od tada njegove interpretacije, poreklo i uticaj stoje pod nizom polemika.
...dalje...
36. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 36 2010
37. nedelja[uredi izvor]
Mađarsko-rumunski rat (mađ. 1919-es magyar-román háború; rum. Intervenția anticomunistă a armatei române în Ungaria) je rat vođen između Rumunije i Mađarske Sovjetske Republike. Izbio je marta, a trajao do avgusta 1919. godine. Izbio je zbog Transilvanije, koja je pripojena Rumuniji 1. decembra 1918. godine „Proklamacijom o ujedinjenju“. Ona je doneta u Alba Juliji i usvojili su je transilvanski Rumuni, u čemu ih je podržala deputacija transilvanskih Saksonaca (Sasi), ali ne i Sekelji (Mađari) i Nemci iz Banata. Aprila 1919. godine na vlast u Mađarskoj došli su boljševici, obećavši povraćaj izgubljenih teritorija, i proglasili su Mađarsku Sovjetskom republikom. Armija nove vlade brzo započinje dejstva za povraćaj Transilvanije, ali Rumunija vrši kontranapad i okupira veliki deo teritorije Mađarske, uključujući i prestonicu Budimpeštu. Mađarska Sovjetska Republika je uništena i nova mađarska vlast započinje beli teror u zemlji. Rumunska vojska se povukla iz Mađarske marta 1920. godine.
...dalje...
38. nedelja[uredi izvor]
Akcija T4 (nem. Aktion T4) je bio program eutanazije tokom koga su lekari u nacističkoj Nemačkoj ubili 70.273 osobe. Ovaj program je bio na snazi od oktobra 1939, do avgusta 1941. Žrtve ovog programa opisane su u Hitlerovom tajnom memorandumu od 1. septembra 1939, kao neizlečivo bolesni i pacijenti čije je stanje utvrđeno nakon kritičkog medicinskog pregleda. Kardinal Galen je oštro kritikovao ovaj program navodeći da su ti ljudi bili dugoročni štićenici mentalnih azila koji mogu da izgledaju neizlečivo. Na suđenjima u Nirnbergu je iznet dokaz da su nemački lekari nastavili sa ubijanjem pacijenata i nakon oktobra 1941, i dokaz da je oko 275.000 ljudi ubijeno u okviru akcije T4.
Kodni naziv T4 je predstavljao skraćenicu za Tirgartenštrase 4, adresu vile u berlinskoj opštini Tirgarten gde je bilo sedište Opšte zadužbine za socijalnu i institucionalnu negu (Gemeinnützige Stiftung für Heil- und Anstaltspflege). Ovo telo je delovalo pod rukovodstvom Filipa Boulera, šefa Hitlerove kancelarije, i doktora Karla Branta, Hitlerovog ličnog lekara. Vila više ne postoji ali je ploča na pločniku ulice Tirgarten označava njenu lokaciju.
...dalje...
39. nedelja[uredi izvor]
Husitski ratovi (1420. -1434.) su predstavljali ratove u Bohemiji (Češkoj) protiv husita, pristalica Jana Husa. Predstavljali su prvi rat u Evropi, u kojeme je doprinos vatrenog oružja postao odlučujući. Husitska vojska se uglavnom sastojala od pešadije, a njihove pobede nad brojčano jačim vojskama, koje su imale teško oklopljene vitezove, predstavljale su početak revolucije u pešadiji. U husitskim ratovima nijedna strana nije odnela odlučnu pobedu, pa je katolička crkva morala priznati husite.
...dalje...
40. nedelja[uredi izvor]
Seča knezova je pogubljenje srpskih narodnih glavara 1804. godine koje su sprovele dahije. Ona je bila neposredni povod za izbijanje Prvog srpskog ustanka. Nakon povratka janjičara u Smederevski sandžak, njihove vođe dahije su ubile Hadži Mustafa-pašu i preuzele vlast. Njih četvorica: Aganlija, Alija Kučuk, Jusuf Mula i Mehmed Fočić-aga su podelila pašaluk na četiri dela i zavela diktaturu. Dahije su ukinule povlastice koje je sultan Selim III dao Srbima 1793. i 1794. godine, sami ubirali poreze i druge dažbine, sudili i presuđivali po svojoj volji.
Stanje u pašaluku stvoreno janjičarskim terorom je uticalo je ujedinjenje svih srpskih društvenih snaga (seljačke mase, starešinski i trgovački sloj) da se dignu na ustanak. U Zemunu se okupio veliki broj Mustafa-pašinih prijatelja, Srba i Turaka, među kojima je najaktivniji bio Petar Ičko, a na turskoj strani najviše se isticao nekadašnji pašin blagajnik Hasan-beg, na čijoj je strani bio i priličan broj spahija, koji su bili ugroženi od dahija. Oni su već u leto 1802. godine pokušali da organizuju neki veći pokret u pašaluku, ali su zbog prerane akcije oko Požarevca i ispod Avale, pretrpeli neuspeh. Nakon ovog poraza, pritisak koji su dahije vršile na spahije bio je sve veći. Pobunjenici su već tada uputili pismo Carigradu u kojem traže pomoć sultana Selima III.
Početkom 1803. godine sastalo se 12 knezova valjevske nahije, među kojima su se naročito isticali Aleksa Nenadović i Ilija Birčanin. Na ovom sastanku odlučeno ja da se za 8 meseci podigne ustanak. Neke starešine iz Šumadije su se takođe sastale i donele sličnu odluku. Krajem iste godine Aleksa Nenadović je uputio jedno pismo austrijskom komadantu u Zemunu majoru Mitezeru, u kojem je konstatovano da su Srbi posvađali dahije i da će najverovatnije doći do oružanog sukoba između njih.
...dalje...
41. nedelja[uredi izvor]
Pad Carigrada, poznato i kao pad Konstantinopolja (grč. Άλωση της Κωνσταντινούπολης, osm. tur. فتح قسطنطنیه, tur. Kostantinopolis Kuşatması) ili osvajanje Istanbula (tur. İstanbul'un fethi), opsada je prijestonice Istočnog rimskog carstva Konstantinopolja (Carigrad), koju je sprovodila vojska osmanskog sultana Mehmeda II od 6. aprila do 29. maja 1453. godine. Pad Carigrada označio je uništenje Istočnog rimskog carstva, koje je poznato i kao Vizantija.
Vizantija je 1453. svedena teritorijalno na Peloponez, nekoliko ostrva u Egejskom i Mramornom moru i predgrađe Carigrada, a više nije mogla da izdrži rastuću moć Osmanskog sultanata. Sa početkom od Bajazita I, osmanski sultani su više puta opsjedali i blokirali Carigrad (1393—1394, 1394—1402, 1411. i 1422). Nisu uspjeli da zauzmu grad, ali su stekli kontrolu nad većim dijelom Balkana. Posljednja opsada počela je u aprilu 1453. godine. Uprkos brojnim apelima Romeja prema Zapadu, samo je mali italijanski kontingent stigao u pomoć caru Konstantinu. Zajedno sa 5.000 Romeja, ukupan broj branilaca Carigrada dostigao je 7 ili 8 hiljada vojnika. Osmanska vojska ih je znatno nadmašila: Mehmed II je imao oko 70 hiljada vojnika i preko 120 brodova. Poslije dvomjesečnog otpora, Carigrad je pao 29. maja 1453. godine. Posljednji vizantijski car, Konstantin XI je poginuo u borbi. Mehmed II je ušao u osvojeni i opljačkani grad, a u znak sjećanja na zauzimanje dobio je nadimak Fatih (od arap. فاتح — „osvajač”), a Carigrad je učinio novom prijestonicom svoje države. Pobjeda je Osmanlijama obezbjedila prevlast u istočnom Sredozemlju. Grad je ostao prijestonica Osmanskog carstva do njegovog raspada 1923. godine.
Pad Carigrada je duboko uticao na cio svijet, naročito na zapadu Evropu. Padom Carigrada, „drugog Rima”, nastao je koncept kontinuiteta — Treći Rim. Mnogi istoričari, uključujući Žula Mišlea, vjerovali su da pad Carigrada predstavlja kraj srednjeg vijeka i početak renesanse. Međutim, ovo gledište sve više osporavaju savremeni istoričari, koji na pad Carigrada gledaju samo kao na kraj Rimskog carstva.
...dalje...
42. nedelja[uredi izvor]
Od novembra 1996. godine do februara 1997. širom Srbije su održani građanski i studentski protesti protiv režima Slobodana Miloševića.
Direktan povod demonstracijama jeste krađa na lokalnim izborima 1996. godine, ali pravi razlozi leže u nezadovoljstvu naroda teškom socio-ekonomskom situacijom, izolaciji zemlje i želji ljudi, pre svega mladih, za promenama. Demonstracije su započete u Nišu a kasnije su se vrlo brzo proširile na sve veće gradove u Srbiji.
Posle krađe na lokalnim izborima, kolacija Zajedno organizovala je svakodnevne proteste građana u većim gradovima Srbije. Uporedo sa građanskim otpočeli su i protesti studenata. Pištaljke i šetnja bile su karakteristika protesta, ali i kordoni milicije - dovedene iz unutrašnjosti.
U jednom „probijanju kordona“ učestvovala i Srpska pravoslavna crkva i patrijarh srpski Pavle.
Rezultati izbora (odnosno pobeda opozicije na lokalnom nivou) priznati posle dolaska specijalnog izaslanika OEBS-a Felipea Gonzalesa 11. februara 1997 donošenjem leks specijalisa. Izborni rezultati doveli su u mnogim gradovima i opštinama predstavnike opozicije na vlast, ali se prihvaćeni rezultati nisu u potpunosti poklapali sa izbornom voljom. Sam zakon doprineo je da se izađe iz postojeće krize, ali nije se ništa učinilo na kažnjavanju onih koji su prekrajali izbornu volju tako da je sumnja u tačnost izbornih rezultata preneta i na buduće izbore. Osvajanje gradova i opština za srpsku opoziciju imalo je veliki značaj jer su mnogi opozicioni političari prvi put počeli da rade na politički osvojenim funkcijama. Najveći značaj demonstracija je što se pokazalo da opozicija ima sredstvo sa kojim može da parira Slobodanu Miloševiću, tako da su oni bili samo priprema za 5. oktobar 2000.
Tokom svakodnevnih demonstracija izveštavanje RTS-a, Politike i drugih režimskih medija je bilo izuzetno tendenciozno i omaložavajuće prema demonstrantima nazivajući ih „špijunima“, „stranim plaćenicima“, „šakom slučajnih prolaznika“ idr. Ovakvo izveštavanje povećalo je nepoverenje naroda prema režimskim medijima i režimu Slobodana Miloševića.
...dalje...
43. nedelja[uredi izvor]
Spartakov ustanak, Gladijatorski ustanak ili Treći ustanak robova bio je ustanak robova koji se desio između 73. i 71. godine pre n. e. i poslednji u nizu neuspelih i međusobno nepovezanih ustanaka koje su dizali robovi protiv Rimske republike, poznat pod zajedničkim imenom Ustanci robova. Spartakov ustanak je bio jedini ustanak koji je direktno pretio Italiji i koji je bitno zabrinuo Rimljane zato što su ustanici u početku imali dosta uspeha u borbama s rimskom vojskom. Ustanak je na kraju ugušen zahvaljujući vojnim naporima jednog jedinog komandanta, Marka Licinija Krasa, ali su se posledice ovog ustanka još dugo nakon njegovog gušenja osećale u rimskoj politici.
Spartakov ustanak je imao velikog značaja na razvoj rimske istorije, uglavnom zbog efekta koji je imao na uspon dvojice vojskovođa, Pompeja i Krasa. Njih dvojica su iskoristili uspeh u gušenju ovog ustanka kako bi utvrdili svoje političke karijere. Zapretili su svojim legijama i time uspeli da izbore za senat koji su se održali 70. godine pre n. e. okrenu u svoju korist. Njihov rad kao konzula doprineo je potkopavanju rimskih političkih institucija što je kasnije dovelo do prelaska Rimske republike u Rimsko carstvo.
...dalje...
44. nedelja[uredi izvor]
.svg)
Nemačko carstvo (nem. Deutsches Reich,Deutsches Kaiserreich) bio je naziv za nemačku državu u periodu od 47 godina, od kada se pruski kralj Vilhelm I proglasio za nemačkog cara 18. januara 1871. do 9. decembra 1918. i abdikacije Vilhelma II posle poraza u Prvom svetskom ratu. Službeno ime države, Nemački Rajh, se koristilo sve do 1943. iako Nemačka nije sve ovo vreme bila carstvo.
Izraz Drugi Rajh (nem. Zweites Reich) ponekad i najbolje označava ovaj period u istoriji Nemačke. Izraz je uveo Artur Meler van den Bruk 20-tih godina 20. veka. Zaključio je da je Sveto rimsko carstvo bilo Prvi nemački rajh, dok je Nemačko carstvo bilo Drugi rajh. Tom logikom je i nastao izraz Treći rajh koji se odnosi na Hitlerovu Nemačku.
...dalje...
45. nedelja[uredi izvor]
Bitka kod Kane se odigrala u doba Drugog punskog rata godine 216. p. n. e. između rimske vojske pod konzulima Gajem Terencijem Varonom i Lucijem Emilijem Paulom na jednoj, i kartaginske vojske pod Hanibalom na drugoj strani. U njoj je Hanibal, uprkos brojčanoj inferiornosti, a koristeći taktiku dvostrukog obuhvata, gotovo potpuno uništio rimsku vojsku i Rimljanima naneo najteži poraz u njihovoj celoj istoriji.
Bitka kod Kane se često navodi kao najblistavije dostignuće Hanibalove vojne karijere, te je stekla status jedne od najpoznatijih bitaka antike i vojne istorije uopšte. Iako se navodi kao jedan od najboljih primjera ratne vještine i ideal uništavajuće bitke kome su težili vojskovođe u sledeća dva milenijuma, u strateškom smislu nije postigla svoj cilj, odnosno dovela do kartaginske pobede u ratu. Savremeni istoričari su u poslednje vreme počeli iznositi određene sumnje u njen tradicionalni prikaz i tumačenja.
...dalje...
46. nedelja[uredi izvor]
Rat za špansko nasleđe (1701—1714) je bio sukob velikih razmera koji je izbio u Evropi nakon smrti poslednjeg španskog kralja iz dinastije Habzburg, Karlosa II. Karlos II je za svog naslednika odredio Filipa, vojvodu od Anžua — unuka francuskog kralja Luja XIV — koji je na kraju i postao Filip V od Španije. Ratni sukob se sporo razvijao a glavni uzrok je bila želja Leopolda I Habzburškog da zaštiti prava svoje dinastije na španski presto. Kako je Lujeva ekspanzionistička politika postajala sve agresivnija i druge evropske države (pre svega Engleska i Ujedinjene provincije) stale su na austrijsku stranu da bi sprečile preterano jačanje Francuske. Druge države priključivale su se koaliciji protiv Francuske i Španije da bi dobile nove teritorije ili zaštitile postojeće posede. Tokom ovog rata oko 400.000 ljudi je izgubilo život. Rat nije vođen samo u Evropi već i u Severnoj Americi gde je bio poznat kao Rat kraljice Ane. U ratu su učestvovali i španski gusari i korsari sa obala oko Kariba (Florida, Meksiko, Centralna Amerika i severna obala Južne Amerike).
Rat je trajao preko deset godina, i obeležile su ga vojskovođe kao što su vojvoda od Vilara i vojvoda od Bervika na francuskoj strani, vojvoda od Marlboroa na engleskoj strani i princ Eugen Savojski na austrijskoj strani. Rat je završen sporazumima u Utrehtu (1713) i Raštatu (1714). Rezultat ovog rata je bio dolazak dinastije Burbona na španski presto u liku Filipa V, koji se međutim, odrekao prava nasledstva francuske krune kako bi se izbegla mogućnost ujedinjenja Francuske i Španije. Austrija je dobila najveći deo španskih teritorija u Italiji i Nizozemskoj. Posledica je bila kraj francuske hegemonije na evropskom kopnu a ideja o ravnoteži sila je postala osnova međunarodnog poretka sporazumom u Utrehtu.
...dalje...
47. nedelja[uredi izvor]
Dušanov zakonik (u starim prepisima se naziva Zakon blagovjernago cara Stefana) je, uz Zakonopravilo svetog Save, najvažniji zakon (ustav) srednjovekovne Srbije. Donet je na saboru vlastele i crkvenih velikodostojnika, održanom na Vaznesenje 21. 5. 1349. godine u Skoplju, i dopunjen je na saboru održanom 31. 8. 1354. godine u Seru. Zakon je usvojen sa ciljem da se srpska država uredi propisima koji bi važili za celo carstvo i podjednako za sve podanike.
...dalje...
48. nedelja[uredi izvor]
Titule i službe u Vizantiji obuhvataju jedan kompleksni aristokratski i birokratski sistem koji se razvio u Vizantijskom carstvu. Mnoge titule i službe bile su počasne i bez suštinske vlasti, jeste car bio na kraju vladar. U hiljadugodišnjoj istoriji Vizantije mnoge su titule stvorene i ukinute, mnoge dobile a mnoge izgubile na ugled. U početku vizantijske titule i zvanja bile su jednake rimskom carstvu, pošto je Vizantija imala svoje korene u rimskoj državi. Ovo se promenilo za vreme vladavine cara Iraklija (610-641) i neophodnih državnih reforma tog vremena. Slično se dešava u XI i u XII veku, gde sada nastupa i feudalizacija Vizantije. U vreme cara Aleksija I (1081-1118) većina pozicija bile su novo stvorene ili drastično izmenjene, ostale su posle manje više iste i kao takve na snazi sve do pada Carigrada 1453. godine.
...dalje...
49. nedelja[uredi izvor]
Dinastija Tjudor je bila istaknuta evropska kraljevska dinastija koja je poticala iz Velsa i koja je vladala Kraljevinom Engleskom, kao i Grofijom i Kraljevinom Irskom, od 1485. do 1603. godine. Prvi vladar bio je Henri Tjudor, koji je sa očeve strane potomak vladara južne pokrajine Velsa, a sa majčine strane potomak engleske kraljevske porodice Lankaster. Porodica Tjudor bila je naklonjena dinastiji Lankaster tokom Rata ruža, pa stoga njihova porodična ruža veoma slična ruži porodice Lankaster.
Henrih Tjudor imao je podršku onih koji su bili uz porodicu Lankaster, ali i nezadovoljnih iz klana Jork. Henri se snagom vojne sile i pobede 1485. proglasio engleskim kraljem i postaje Henri VII. Njegova pobeda učvršena je brakom sa Elizabetom od Jorka, simbolično ujedinjujući nekadašnje suparnike u novu dinastiju. Porodica Tjudor proširila je svoju moć i van granica Engleske, ujedinjujući Englesku sa Velsom 1542. godine, i uspešno namećući autoritet nad Kraljevinom Irskom. Kao i prethodni vladari nastavili su da zahtevaju da vladaju i Kraljevnom Francuskom, ali nikada nisu uspeli da je osvoje.
Ukupno je bilo pet vladara iz dinastije Tjudor (Džejn Grej, unuka Meri, mlađe sestre Henrija VIII, prograšena je kraljicom u periodu od devet dana tokom 1553. godine, i za većinu nije predstavljala pravog vladara). Edvard VI bio je jedini naslednik po muškoj liniji Henrija VIII, ali živeo je samo do punoletstva. Stoga pitanja nasledstva trona (uključujući brakove, razvode i pravo žena da budu naslednice trona) su bila glavno političko pitanje tokom vladavine dinastije Tjudor.
Vladavina dinastije Tjudor završava se 1603. godine sa smrću Elizabete I Tjudor, koja nije imala naslednika. Ipak, prilikom tajnih pregovora sa njenim rođakom Džejmsom VI od Škotske, Kraljem Škotske, (čija pra-prababa Margaret je bila starija sestra Henrija VIII) Elizabeta uspeva da postigne da naslednik engleskog trona bude porodica Stjuart, i time ujedinjuje Kraljevinu Englesku i Kraljevinu Škotsku.
...dalje...
50. nedelja[uredi izvor]
Londonski ugovor je tajni ugovor između Antante i Italije, zaključen 26. aprila 1915. u Londonu, kojim je bilo predviđeno da Italija dobije "pokrajinu Dalmaciju u njenim tadašnjim administrativnim granicama" do rta Ploča, sa najvećim delom ostrva. "Hrvatskoj, Srbiji i Crnoj Gori" imalo je da pripadne primorje sa Rijekom i ostrvima Krk, Sv. Grgur, Prvić, Goli i Rab, kao i - "u oblasti koja interesuje Srbiju i Crnu Goru" - obala južno od rta Ploča do ušća u Drima, sa ostrvima Veliki i Mali Drvenik, Čiovo, Šolta, Brač, Jakljan i Koločep. Iz činjenica da je italijanski posed severne Dalmacije razdvojio hrvatsko od srpskog primorja, kao i pomena "oblasti koje interesuju Srbiju i Crnu Goru", jasno je proizlazilo da Antanta namerava da stvori zasebnu Hrvatsku državu, a Srbiju i Crnu Goru da proširi.
...dalje...
51. nedelja[uredi izvor]
Krunisanje kralja Petra I Karađorđevića odnosno Krunisanje kralja Petra I Karađorđevića i Putovanje kroz Srbiju, Novi Pazar, Crnu Goru i Dalmaciju je naziv za dokumentarno-reportažni film koji su snimili Britanci Arnold Mjur Vilson i Frenk Storm Meteršo septembra i oktobra 1904. godine a povodom krunisanja novog srpskog kralja Petra I Karađorđevića u Beogradu glavnom gradu Kraljevine Srbije. Film je prvi put prikazan u Velikoj Britaniji, u okviru predavanja o Srbiji Arnolda Vilsona, koji je ujedno bio i počasni srpski konzul u Šefildu. Beogradska premijera filma održana je u Kraljevskom Srpskom narodnom pozorištu aprila 1905. godine, u prisustvu kralja Petra I, kraljevske porodice, članova vlade, diplomatskog kora i drugih zvanica. Ovaj film je danas najstariji sačuvani filmski dokument na Balkanu. Krunisanje kralja Petra I Karađorđevića je najstariji sačuvan filmski dokument o srpskom narodu, kao i drugih susednih naroda, film se vodi na listi filmske građe koju je ustanovljena na osnovu odluke Vlada Srbije od izuzetnog značaja pod rednim brojem jedan. Film je ušao u istoriju svetske kinematografije, jer je u njemu među prvima primenjena klasična demonstracija tehnika saopštavanja neke vesti u filmu.
...dalje...
52. nedelja[uredi izvor]
Djed Mraz (rus. Дед Мороз, blr. Дзед Мароз, ukr. Дід Мороз) slovenski je izmišljeni lik koji donosi poklone djeci i često ih lično isporučuju u Novogodišnjoj noći. Lik je sličan britanskoj personifikaciji Božića.
Djeda Mraza prati Snjeguročka, njegova unuka i pomoćnik, koja nosi dugu srebrno-plavu odjeću i krznenu kapu ili krunu u obliku pahulje Ona je jedinstveni atribut Djeda Mraza, s obzirom da slični likovi u ostalim kulturama nemaju ženske saputnike.
Djed Mraz nosi krzneni kaput dug do peta, polukružnu krznenu kapu i na nogama valenki. On ima dugu sijedu bradu. Hoda uz pomoć magičnog štapa i ponekad jaše trojku.
Prebivalištem Djedama Mraza u Rusiji se smatra grad Veliki Ustjug u Vologodskoj oblasti. Prebivalište Djeda Mraza u Bjelorusiji je Bjalovješka šuma.
...dalje...
- ^ Kovačević 1981, str. 109—124.