Vuk Branković

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Vuk Branković (despot).
Vuk Branković
Portret Vuka Brankovića u Crkvi Bogorodice Perivlepte na Ohridu
Lični podaci
Datum rođenjaoko 1345.
Mesto rođenjaKraljevina Srbija
Datum smrti6. novembar 1397.(1397-11-06) (51/52 god.)
Mesto smrtiOsmansko carstvo
GrobSveti Pavle/Hilandar
Porodica
SupružnikMara
PotomstvoGrgur, Đurađ i Lazar
RoditeljiBranko
nepoznata
DinastijaBrankovići
Gospodin Srba i Podunavlja
Period1371/1389. — 1396.
PrethodnikBranko Mladenović
NaslednikGrgur, Đurađ i Lazar

Vuk Branković (Kosovo i Metohija, oko 1345 — Kosovo, 6. novembar 1397) bio je srpski velikaš koji je, pored kneza Lazara (1371—1389), bio najznačajnija politička figura Srbije poslednje dve decenije 14. veka.[1]

U narodnoj tradiciji, upamćen je kao izdajnik srpskog naroda u Kosovskom boju, iako je činjenica da je skoro do svoje smrti Vuk bio jedini koji je pružao otpor Turcima.[2] Pored manastira Svetog Pavla, koji je većim delom iz temelja obnovljen sredstvima Brankovića,[2] Vuk je velikim sredstvima pomagao i druge svetogorske manastire (Hilandar i Kutlumuš)[3] poznato je da je naručivao izradu knjiga,[3] a smatra se da je nekoliko manastira trikonhonalne osnove (Sveti Arhangeli u Kučevištu kod Skoplja i Ubožac u Močarama kod Kosovske Kamenice), karakteristične za građevine Moravske škole, moglo nastati u njegovo doba.

Pripadao je porodici Brankovića i bio je najmlađi sin sevastokratora Branka Mladenovića, koji je u doba Dušana Silnog (kralj 1331—1346, car 1346—1355) upravljao Ohridom. Kao zet kneza Lazara blisko je sa njim sarađivao i od malog porodičnog poseda oko Borča u Drenici na Kosovu stvorio je prostranu oblast zvanu Zemlja Brankovića koja je na svom vrhuncu obuhvatala prostor između Skoplja, Kopaonika, Sjenice i gornjih tokova Tare i Morače[1] i u kojoj su se nalazili Peć, Prizren, Vučitrn, Zvečan, Komarani, zatim rudnici Trepča i Brskovo, kao i Priština, u kojoj se nalazila njegova prestonica.[1] Učestvovao je u boju na Kosovu protiv Osmanlija 28. juna 1389. godine, koji je vođen u njegovoj oblasti i u njemu je komandovao desnim krilom srpske vojske. Posle bitke, u kojoj je poginuo knez Lazar, a njegovi naslednici priznali vrhovnu vlast sultana Bajazita (1389—1402), Vuk Branković je pokušao da se odupre Osmanlijama i očuva nezavisnost svoje oblasti. U to doba, njegova moć dostiže vrhunac, on se, kao pre njega Lazar, potpisuje kao gospodar Srba i Podunavlja,[2][1] ali već početkom 1392. godine gubi Skoplje i krajem te godine postaje osmanski vazal. Međutim, tokom narednih godina on nije izvršavao svoje vazalne obaveze prema sultanu i pokušao je da nastavi borbu, da bi tokom 1396. godine veći deo njegove države bio zauzet, uključujući i Prištinu. Posle propasti krstaškog pohoda u bici kod Nikopolja 25. septembra 1396. godine, Osmanlije zauzimaju ostatke njegove države, a Vuka odvode u zarobljeništvo. Najveći deo njegovih poseda pripao je knezu Stefanu Lazareviću (knez 1389—1402, despot 1402—1427), strateški bitna mesta zadržale su Osmanlije, a mala oblast sa sedištem u Vučitrnu je ostavljena njegovoj supruzi Mari i sinovima Grguru, Đurđu i Lazaru.

Preminuo je 6. novembra 1397. godine u osmanskom zarobljeništvu, a sahranjen je najverovatnije u svetogorskom u manastiru Svetog Pavla ili u Hilandaru.

Zajedno sa starijim bratom Grgurom naslikan je pored cara Uroša na fresci u crkvi Bogorodice Perivlepte u Ohridu.[4] Kompozicija na kojoj su, pored njih trojice, naslikana i tri sveštena lica iz Ohrida, smeštena je u (severnom) paraklisu Svetog Grigorija Bogoslova, na njegovom fasadnom zidu. Datira se u 1365. godinu,[4] a danas dosta oštećena.

Poreklo i porodica[uredi | uredi izvor]

Vuk Branković je rođen kao treći i najmlađi sin sevastokratora Branka Mladenovića, u braku sa nepoznatom plemkinjom. Pored njega, oni su imali još troje dece, dva sina i jednu ćerku, koja je bila najmlađe dete:[2]

Oko 1371. godine Vuk se oženio Marom Lazarević, najstarijom ćerkom Lazara Hrebeljanovića i Milice Nemanjić. U braku sa njom, imao je tri sina[2]:

Biografija[uredi | uredi izvor]

Rane godine i širenje uz Lazara[uredi | uredi izvor]

Srpske oblasti, 1373-1395

Vuk Branković rođen je oko 1345. godine[2] u braku Branka Mladenovića sa nepoznatom plemkinjom. Njegov otac, bio je upravnik Ohrida i od cara Dušana je dobio visoku titulu sevastokratora. Dodeljivanje ovako visoke titule verovatno znači da je Branko na neki način bio rodbinski povezan sa carskom porodicom,[5] pošto je ista titula dodeljena Dejanu, koji je bio oženjen Dušanovom sestrom Jevdokijom.

Posle Brankove smrti, pre marta 1365. godine, Vuk sa starijim bratom Grgurom napušta Ohrid i odlazi na porodični posed u Drenici. Njihov najstariji brat se pre toga povukao iz svetovnog života i zamonašio u Hilandaru, kome su Grgur i Vuk priložili neke posede u Drenici 1365. godine, što je svojom poveljom potvrdio car Uroš.

Vuk se oko 1371. godine oženio Marom, ćerkom kneza Lazara Hrebeljanovića i Milice Nemanjić, čime se rodbinski povezao sa knezom Lazarom, sa kojim je tesno sarađivao na širenju njihovih oblasti, pošto je zabeleženo kako su oni u slozi i ljubavi pobeđivali neprijatelje svoje (Georgije Amartol). Poraz i pogibija kralja Vukašina (1365—1371) i despota Uglješe u Maričkoj bici 26. septembra 1371. godine izmenio je prilike u nekadašnjem Srpskom carstvu. Nestanak dvojice najmoćnijih velmoža i stupanje njihovih potomaka u vazalne odnose sa osmanskim sultanom, iskoristila je ostala moćna vlastela, uključujući kneza Lazara i Vuka, koji je do 1377. godine ovladao Skopljem,[3][6] i 1378. godine potisnuo Balšiće iz Prizrena,[1] koji su osvojili neposredno nakon bitke.

Tokom 1373. godine, Vuk je ušao u široku koaliciju, stvorenu protiv župana Nikole Altomanovića, inače sina njegove tetke Ratoslave. Posle njegovog sloma i oslepljivanja u Užičkom Gradu, knez Lazar, ban Tvrtko, Balšići i Vuk su svojim oblastima pripojili delove Nikoline države,[3] a u Vukovoj oblasti su se našli Senice, Zvečan i delovi Polimlja.[1]

Kneževa večera (1871), Adam Stefanović

Kosovska bitka[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Kosovska bitka

Prodori Osmanlija ka zapadnim delovima Balkanskog poluostrva obeležili su devetu deceniju 14. veka. Manje njihove vojske u nekoliko navrata su potučene, na Dubravnici (1381), na Pločniku (1386) i kod Bileće (1388), ali to nije zaustavilo njihov prodor. Do velike bitke došlo je na Vidovdan 15/28. juna 1389. godine na Kosovu polju, u oblasti Vuka Brankovića. Lazaru i Vuku, pridružile su se snage pod komandom vojvode Vlatka Vukovića, koje je poslao kralj Srba i Bosne Tvrtko I (ban 1353—1377, kralj 1377—1389) sa kojim su Lazar i Vuk održavali dobre odnose, iako nisu priznavali njegovu vrhovnu vlast. Posledice bitke, u kojoj su poginuli i knez Lazar i sultan Murat I (1359—1389), a obe vojske su se povukle sa bojišta, bile su velike.

Vuk kao najmoćniji velikaš u Srbiji[uredi | uredi izvor]

Već 7. jula kralj Ugarske Žigmund Luksemburški (1387—1437) poslao je mačvanskog bana Nikolu Gorjanskog da pregovara sa Vukom Brankovićem o stvarima koje su na korist vašu (Vukovu) i raške zemlje. Ishod ovih pregovora nije poznat, ali su poznati događaji koji su usledili. Kneginja Milica je u dogovoru sa patrijarhom Spiridonom (1379/1380—1389) donela odluku da se sklopi mir sa Osmanlijama i uđe u vazalni odnos sa novim sultanom Bajazitom I (1389—1402), što je realizovano pre sredine 1390. godine. Sa druge strane, snage kraljevine Ugarske, koje je predvodio sam Žigmund, upale su tokom jeseni 1389. godine u državu Lazarevića i zauzeli Borač i Čestin. Tokom leta naredne godine, snage Lazarevića, uz pomoć osmanskih snaga su povratile izgubljena utvrđenja, a borbe su nastavljene i tokom narednih godina.

Nije poznato da li je i na koji način Vuk učestvovao u ovim borbama, ali se zna da je svoju vlast proširio na gornje i srednje Polimlje. Dešavanja u njegovom okruženju primorala su ga da početkom maja 1390. godine u Dubrovniku obezbedi sebi pravo na utočište, ukoliko se njegova oblast nađe na udaru Mađara, Osmanlija ili nekog drugog. To pravo nije iskoristio, ali je tokom iste godine pokušao da potkupi protovestijara Filipa Barelija da mu za 500 litara srebra[3][1] preda jedan od gradova Đurđa Stracimirovića Balšića, najverovatnije Ulcinj[3][1]. U to doba, Vuk počinje da se potpisuje kao gospodar Srbljem i Podunavija odnosno gospodar Srba i Podunavlja, kako se pre njega potpisivao knez Lazar, a pored Mađara, Dubrovčani i Mlečani ga takođe vide kao glavnog među srpskom vlastelom[3]. On je tokom proleća 1390. godine Dubrovčanima potvrdio svoju raniju povelju, koju je izdao uz Lazara, 1387. godine. Krajem 1390. i početkom 1391. godine Vuk je učestvovao u svečanom prenosu moštiju kneza Lazara, iz Prištine u manastir Ravanicu. Istovremeno se na čelu Srpske crkve, posle smrti patrijarha Spiridona, do izbora novog patrijarha, nalazio bivši patrijarh Jefrem (1375—1379/1380). On je nakon povlačenja (1379/1380) živeo u Vukovoj oblasti i njegov ponovni dolazak na čelo crkve (je) najviše odgovarao interesima Vuka Brankovića[3]. Smrt kralja Tvrtka I marta 1391. godine donela je velike promene u kraljevini Bosni, a nove prilike pokušao je da iskoristi i sam Vuk, koji je probao da od Dubrovačke republike dobije Svetodmitarski dohodak, ali je njegov zahtev odbijen[3].

Vazalstvo i propast Vukove države[uredi | uredi izvor]

Oblast kojom je upravljao Vuk Branković u 14. veku

Tokom jeseni 1390. ili proleća 1391. godine na saboru je za novog patrijarha izabran Danilo III (1390/1391—1399), čijim izborom su Lazarevići ponovo stekli i trajno osigurali podršku zvanične srpske crkve[3]. Posle gubitka oslonca u crkvi, Vuk Branković u januaru 1392. godine ostaje bez Skoplja, koje zauzimaju Osmanlije, nakon čega otpočinje njihov upad u severnije delove njegove države. Detalji ovog pohoda nisu poznati, ali se, na osnovu dubrovačkih dokumenata, zna da je trajao čitave godine, do sredine jeseni, a vlasti Dubrovačke republike su, od jula do oktobra, zabranile svojim trgovcima odlazak u Srbiju, zbog ratnih prilika koje su u njoj tada vladale. Ovaj upad, primorao je Vuka da sklopi mir i uđe u vazalne odnose sa sultanom Bajazitom I. On ovo potvrđuje u svojoj povelji Hilandaru, iz novembra te godine, u kojoj navodi da je zbog danka raspisao novi porez na celu državu, ali se obavezao da će taj porez, za delove hilandarskog vlastelinstva u njegovoj državi, plaćati on.

Krajem 1393. godine i početkom naredne, Bajazit je počeo da okuplja svoje hrišćanske vazale u Seru. Svakom od njih je uputio odvojeni zahtev da dođe, tako da niko od njih nije znao da će se svi zajedno pojaviti u Seru. Nije poznato ko je sve došao u Ser, ali se u izvorima pored kneza Stefana Lazarevića, pominju Vizantinci, car Manojlo II (1391—1425), njegov bratanac Jovan VII (1390) i brat, morejski despot, Teodor I (1383—1407), kao i srpski gospodar Velbužda Konstantin Dragaš, dok se Vuk Branković nije pojavio pred sultanom. Smatra se da je Bajazit, najverovatnije, planirao da pobije svoje vazale u Seru i preuzme njihove zemlje[3]. On je izdao naređenje da se oni pogube, ali ono nije izvršeno odmah, nakon čega se predomislio[3], posle čega je deo njih otpustio kućama, dok je sa preostalima dovršio osvajanje Tesalije i zauzeo Solun (12. aprila).

Bajazit je u jesen 1394. godine ponovo počeo da okuplja svoje vazale, ovoga puta za pohod protiv vlaškog vojvode Mirče Starijeg (1386—1418). Vuk se ni ovog puta nije pojavio[3], a od srpskih velikaša, priključili Stefan Lazarević, Marko Mrnjavčević (1371—1395), Konstantin Dragaš i Konstantin Balšić[2], sa svojim trupama. Bajazitove snage su prešle Dunav i do bitke je došlo 17. maja 1395. godine[3][7] na Rovinama, nedaleko od današnjeg Arada[7]. Ona se najverovatnije okončala osmanskim porazom[3][7], ali Bajazitove snage nisu pretrpele značajne gubitke[3], a vlaški vojvoda je posle bitke priznao sultanovu vrhovnu vlast i obavezao se da mu plaća danak[7]. Sam Vuk je u doba kada je počelo okupljanje vazala pregovarao sa Dubrovčanima o deponovanju dela svojih sredstava kod njih, nakon čega je, u tri navrata između januara 1395. i januara 1396. godine, položio preko 600 kg srebra i nekoliko kilograma zlata, čija je vrednost bila oko 15.000 dukata. Ovo sklanjanje vrednosti u Dubrovnik svedoči o neposrednoj opasnosti koju je Vuk osećao[3], usled Bajazitovih napada na one koji nisu priznavali njegovu vlast, ali i pripajanja svojoj državi vazalnih država Marka Mrnjavčevića i Konstantina Dejanovića, nakon njihove pogibije u bici na Rovinama.

Osmanske snage su posle bitke zauzele Vidin, a početkom 1396. godine otpočinje napad na državu Vuka Brankovića. Iako je u januaru držao Prištinu[a], Osmanlije su je verovatno vrlo brzo zauzele i već u martu su držale Gluhavicu kod Rasa, u kojoj se nalazio njihov kadija[3]. Njihov prodor je nastavljen, ali nisu zauzeli čitavu Vukovu državu, pošto se u jednom dubrovačkom izveštaju, iz avgusta iste godine, pominje mogućnost da je Polimlje pod njegovom kontrolom. Istovremeno, u kraljevini Ugarskoj su vršene pripreme za poslednji veliki krstaški pohod, u kome su učestvovale snage iz Engleske, Francuske, Nemačke i drugih evropskih zemalja, kao i mletačka flota, koja je, preko Crnog mora trebalo da uplovi u Dunav i pruži podršku vojsci na kopnu. Vuk je verovatno bio upoznat sa ovim pripremama i računao da će krstaši uspeti da suzbiju osmansko napredovanje na Balkanu. Krstaške snage, kojima su se priključila trupe ugarskog kralja i vlaškog vojvode, su prešle Dunav i zauzele Vidin, nakon čega je pohod nastavljen niz reku i opsednut je Nikopolj, u kome se nalazio osmanski garnizom. Bajazit je zbog njihovog prodora, prekinuo blokadu Carigrada i uputio se ka Dunavu, a njegovim snagama su se kod Plovdiva, priključili i srpski pomoćni odredi sa Stefanom Lazarevićem na čelu[8].

Do velike bitke došlo je 25. septembra i u njoj su krstaške snage potpuno razbijene. Iako brojčano veoma velika, krstaška vojska je bila raznolika[3][9], što se odrazilo na odsustvo zajedničke komande i slabu koordinaciju na bojnom polj[9], a jedan od faktora bilo je i potpuno nepoznavanje osmanske vojske i njenog načina borbe, kod zapadnih vojski[3].

Posledice poraza kod Nikopolja za hrišćanske države na Balkanu su bile katastrofalne. Posle nje je uništeno Vidinsko carstvo, zauzeta je Atina (1397), Morejska despotovina je ponovo opustošena, pad Carigrada je postao praktično neizbežan[9], a oblast Vuka Brankovića su zauzele Osmanlije[3]. On sam je zarobljen i vrlo brzo (6. novembra 1397) je i umro u zarobljeništvu. Njegovo telo preuzeo je njegov najstariji brat Nikola Radonja i sahranio ga na Svetoj gori, najverovatnije u Svetom Pavlu, u kome je živeo i koji je obnovljen iz temelja dobrim delom sredstvima Brankovića ili u Hilandaru.

Veći deo njegovih oblasti je predat na upravu knezu Stefanu, mali deo (sa središtem u Vučitrnu) je ostavljen njegovoj supruzi Mari i sinovima (Grguru, Đurđu i Lazaru), dok su Osmanlije pod svojom direktnom vlašću zadržale strateški bitna mesta (Zvečan, Jeleč i Gluhavica).

Narodno predanje o smrti[uredi | uredi izvor]

Prema narodnom predanju iz Bosilegradskog Krajišta, današnji region Krajište (Bosilegradski kraj) bio je pod upravom vojvoda — kralja Busa (ili Busila) i Vuka Brankovića, koga tamošnji narod naziva imenom „Kralj Brankovski”. Utvrđenje kralja Busa bilo je na mestu Gradište, oko jedan kilometar od Bosilegrada, dok je Vuk Branković imao utvrđenje petnaestak kilometara jugozapadno, u današnjem selu Brankovci koje je ime ponelo na njemu. Ostaci ovog utvrđenja postoje i danas.

Kada su Turci pokorili ćustendilski kraj, dvoje vojvoda se držalo još dugo vremena, zbog konfiguracije planinskog terena. Ubrzo su Turci i njih pokorili. Prvo je pokoren Vuk Branković, dok je Busilovo utvrđenje bilo mnogo jače i odolevalo napadima. Visoki zidovi tvrđave, gusta šuma i strme litice oko nje nisu dozvoljavali Turcima da joj priđu. Tada su se oni poslužili lukavstvom, nateravši Brankovića da pošalje poruku kralju Busilu da izađe iz tvrđave, pošto Turaka nema više, da bi otišli na pričešće u crkvu Sv. Spasa kod sela Rajčilovci. Prilikom izlaska kralj Bus je dao zapoved svojim ljudima da zatvore tvrđavu i da je dobro čuvaju.

Međutim, kada je stigao kod crkve, Turci su ga zarobili i ubili na zverski način, zajedno sa Vukom Brankovićem. Tada su Turci spalili Bosilegrad.

Popularna kultura[uredi | uredi izvor]

Njegov lik se pojavljuje u filmu Boj na Kosovu iz 1989. godine i tumači ga Vojislav Brajović.

Galerija[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ U izvorima je zabeleženo da je njegova supruga Mara u januaru 1396. godine bila u Prištini.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e ž Šuica 2000, str. 24-25,77,135.
  2. ^ a b v g d đ e Veselinović & Ljušić 2001, str. 82-85.
  3. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s ISN II 1982, str. 24,26,48,50,51,56,58,110,144,157,182.
  4. ^ a b Radojčić 1996, str. 124.
  5. ^ Blagojević 1989, str. 166.
  6. ^ Mihaljčić 1975, str. 169.
  7. ^ a b v g Kazhdan, Alexander P., ur. (1991). The Oxford dictionary of Byzantium. New York [u.a.]: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6. 
  8. ^ Nicolle 1999, str. 40, 64..
  9. ^ a b v Ostrogorski 1993, str. 511-512.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Vuk Branković na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Вук_Бранковић&oldid=27548319”