Koča Popović

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
koča popović
Koča Popović kao potpredsednik SFRJ
Lični podaci
Puno imeKonstantin Popović
NadimakKoča; Grof
Datum rođenja(1908-03-14)14. mart 1908.
Mesto rođenjaBeograd, Kraljevina Srbija
Datum smrti20. oktobar 1992.(1992-10-20) (84 god.)
Mesto smrtiBeograd, Srbija, SR Jugoslavija
Profesijafilozof, pesnik, oficir,
političar i diplomata
Porodica
SupružnikVeronika Bakotić
PartnerLeposava Perović
Delovanje
Član KPJ od1933.
Učešće u ratovimaŠpanski građanski rat
Aprilski rat
Narodnooslobodilačka borba
SlužbaJugoslovenska vojska
Internacionalne brigade
NOV i PO Jugoslavije
Jugoslovenska narodna armija
1926 — 1927.
1937 — 1939.
1941 — 1953.
Čingeneral-pukovnik JNA
U toku NOBkomandant Prve proleterske brigade
komandant Prve proleterske divizije
komandant Druge armije JA
Načelnik Generalštaba JNA
Period1945 — 1953.
PrethodnikArso Jovanović
NaslednikPeko Dapčević
Savezni sekretar
za inostrane poslove SFRJ
Period1953 — 1965.
PrethodnikEdvard Kardelj
NaslednikMarko Nikezić
Potpredsednik SFRJ
Period1966 — 1967.
PrethodnikAleksandar Ranković
Naslednikfunkcija ukinuta
Heroj
Narodni heroj od27. novembra 1953.
Odlikovanja
odlikovanja SFR Jugoslavije:
Orden slobode
Orden narodnog heroja Orden junaka socijalističkog rada Orden narodnog oslobođenja
Orden ratne zastave Orden jugoslovenske zastave s lentom Orden partizanske zvezde sa zlatnim vencem
Orden partizanske zvezde sa zlatnim vencem Orden Republike sa zlatnim vencem Orden zasluga za narod sa zlatnim vencem
Orden bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem Orden za hrabrost Partizanska spomenica 1941.
odlikovanja Kraljevine Jugoslavije:
Orden Jugoslovenske krune petog reda
inostrana odlikovanja:
Orden Suvorova prvog stepena
Orden Suvorova prvog stepena
Orden Suvorova drugog stepena
Orden Suvorova drugog stepena
 Najviši orden vođe
Orden Asteškog orla Veliki krst - Orden Đorđa I (Grčka) Veliki krst - Orden Menelika II (Etiopija)
Veliki krst - Orden Sokola (Island) Veliki krst - Orden Svetog Olafa (Norveška) Veliki krst - Orden Bele ruže (Finska)
Veliki krst - Orden Oransko-Nasavskog doma (Holandija) Oficir - Orden Oslobođenja (Španska republika)

Konstantin Koča Popović (Beograd, 14. mart 1908 — Beograd, 20. oktobar 1992) bio je učesnik Španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, filozof, pesnik nadrealista, general-pukovnik JNA, diplomata i društveno-politički radnik SFRJ, junak socijalističkog rada i narodni heroj Jugoslavije. U periodu od 1945. do 1953. obavljao je funkciju Načelnika Generalštaba JNA, od 1953. do 1965. funkciju Saveznog sekretara za inostrane poslove SFRJ, a od 1966. do 1967. funkciju Potpredsednika SFRJ.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Detinjstvo, školovanje i rana mladost[uredi | uredi izvor]

Rođen je 14. marta 1908. godine u Beogradu, od oca Aleksandra (1869—1932), bogatog industrijalca, i majke Ruže, rođene Zdravković (1875—1963). Njegov deda po majci je bio general Kraljevine Srbije i akademik Stevan Zdravković.[1] Imao je jednog brata, Nikolu, i pet sestara — Maru, Jelisavetu, Kseniju, Tatjanu i Oliveru.[2] Kao dečak jedno vreme je sa porodicom živeo u Švajcarskoj, od 1912. do 1921. godine, gde je stekao osnovno obrazovanje u školi jednog Dominikanskog samostana, u okolini Lozane. Tu je naučio francuski jezik, da svira klavir, a pevao je i u horu kao solista, i kao osnovac proputovao Švajcarsku pevajući solo arije na misama u crkvama.[3]

Po povratku u novostvorenu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, Popović se upisao u beogradsku Treću mušku gimnaziju, u kojoj je maturirao 1926. godine, a kao odličan učenik bio je oslobođen polaganja usmenih ispita. U međuvremenu, sve aktivnije se bavi boksom i plivanjem. Po završetku gimnazije, otišao je na odsluženje vojnog roka. Završio je Školu rezervnih artiljerijskih oficira Vojske Kraljevine Jugoslavije u Sarajevu 1927. godine, a iste godine proizveden je u čin rezervnog artiljerijskog potporučnika.[4][5]

Posle završetka služenja vojske, ponovo odlazi u Švajcarsku, pa zatim u Francusku, gde na pariskoj Sorboni studira najpre pravne nauke, a potom i filozofiju i diplomira 1931. godine. Tamo se priključuje nadrealističkim krugovima i postaje blizak prijatelj Andrea Bretona i Žana Koktoa.[6][7] Od tada pa do rata 1941. godine bavio se pisanjem poezije, književnom publicistikom i filmskom kritikom. U vreme studija, intenzivno je posećivao psihijatrijsku bolnicu „Sveta Ana” u Parizu, s obzirom da se dosta interesovao za psihoanalizu i delo Zigmunda Frojda. Tada je napisao i tekst Zapisi iz ludnice. Akademsku 1931/1932. godinu, Koča Popović proveo je u Nemačkoj, u Frankfurtu, na produženim studijama psihoanalize i filozofije.[8]

Od svoje rane mladosti usvojio je marksistički pogled na svet i pružao podršku radničkom pokretu, iako je poticao iz bogate buržoaske porodice. U vojsci je zbog toga bio proganjan od strane monarhističkog režima. Tokom studija u Parizu, 1929/1930. godine, aktivno se uključio u studentski društveno-politički život i učestvovao u demonstracijama protiv fašističkih organizacija. U Komunističku partiju Jugoslavije (KPJ) primljen je 1933. godine, posle čega je još intenzivnije nastavio svoju revolucionarnu delatnost, zbog čega je stalno bio izložen progonima policije, a više puta je bio i hapšen.[9]

Španski građanski rat[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Španski građanski rat i Jugoslovenski Španci

Od jula 1937. godine borio se u Španskom građanskom ratu, prvo kao borac, zatim kao načelnik Štaba, pa komandant artiljerijskog diviziona, kada je dobio čin poručnika Španske republikanske armije. Oko dve godine učestvovao je u svim borbama artiljerijskih jedinica Internacionalnih brigada, na svim bojištima republikanske Španije, do njene poslednje bitke — bitke za Madrid.

Posle sloma Španske republikanske armije, Koča Popović, zajedno sa ostalim borcima Internacionalnih brigada, prelazi u Francusku. Zbog učešća u Španskom građanskom ratu interniran je, pa mart i april 1939. godine provodi u logoru Sen Siprijen (franc. Saint Cyprien). Jedno vreme radio je u Komitetu za španske borce u Parizu. Septembra 1939. preko partijskih veza vraća se iz Francuske u Jugoslaviju, gde je nastavio svoju revolucionarnu aktivnost, izvršavajući zadatke koje mu je postavljala Komunistička partija Jugoslavije.

Narodnooslobodilačka borba[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Narodnooslobodilačka borba naroda Jugoslavije i Ustanak u Srbiji 1941.

Oružanu borbu protiv fašizma započetu u Španiji nastavlja u redovima Vojske Kraljevine Jugoslavije kao komandant trupe pukovske komore u činu artiljerijskog poručnika. Zarobljen je kod Ivanjice u aprilu 1941. godine, ali je odmah pobegao iz zarobljeništva.

Učesnik je Narodnooslobodilačke borbe od jula 1941. godine. Bio je komandant Kosmajskog partizanskog odreda. Nakon toga je komandant Posavskog partizanskog odreda. Pod njegovom komandom ovi odredi su vodili brojne bitke i izvojevali mnoge uspehe u leto i jesen 1941. godine. Sa dužnosti komandanta Posavskog odreda postavljen je za komandanta grupe odreda u Šumadiji i zapadnoj Srbiji.

Novembra 1941. komandovao je zaštitnicom koja je obezbeđivala povlačenje Vrhovnog štaba NOPOJ-a i glavnine partizanskih snaga prema Sandžaku, u vreme Prve neprijateljske ofanzive. Prilikom formiranja Prve proleterske udarne brigade, prve regularne jedinice NOV i POJ, u Rudom 21. decembra 1941. godine Koča Popović je postavljen za prvog komandanta. Za vreme čitavog rata brižljivo je vodio svoj dnevnik koji je izašao nakon rata pod imenom „Dnevnik o ratnom putu Prve proleterske brigade“. Pod njegovom komandom brigada je vodila borbe u istočnoj Bosni, izvršila čuveni Igmanski marš da bi izbegla uništenje. Pod njegovom komandom, brigada je izvršila pohod u Bosansku krajinu. Prvog novembra 1942. Koča Popović je postavljen za komandanta Prve proleterske divizije i na toj dužnosti je ostao do 5. oktobra 1943. godine.

Divizija se naročito istakla u Četvrtoj neprijateljskoj ofanzivi: borbama koje je vodila na Ivan-planini; protivudarom Glave operativne grupe kod Gornjeg Vakufa i u zaštitnici Grupe i Centralne bolnice zatvarajući pravce: Bugojno–Prozor i Kupres–Šujica–Prozor. U ovoj ofanzivi mu je pala neprijatna uloga da bude jedan od partizanskih pregovarača sa Nemcima u Gornjem Vakufu o prekidu neprijateljstva i razmeni zarobljenika. Ovi Martovski pregovori su ostali zabeleženi i po tome što je jedino Koča Popović pregovarao pod punim imenom i prezimenom, dok su Milovan Đilas i Vladimir Velebit koristili lažna imena.

U Petoj neprijateljskoj ofanzivi 9. i 10. juna 1943. godine Prva proleterska divizija probila je obruč 369. nemačke divizije kod Balinovca, 12. juna na komunikaciji Foča-Kalinovik i 17. juna Prača-Renovica, čime je otvorila put operativnoj grupi divizija NOVJ na Sutjesci. Ali, ovakav manevar stajao je velikih ljudskih gubitaka. Posle proboja Koča je skoro stigao do vojnog suda, jer je proboj učinio samoinicijativno, izgubivši komunikaciju sa Vrhovnim štabom. Za momenat se to smatralo kukavičlukom, tj. proboj iz obruča je protumačen „kao bežanija“.

Kada su 1. maja 1943. godine uvedeni prvi oficirski činovi u NOVJ, Koča Popović, Kosta Nađ i Peko Dapčević su tada postali general-majori, a 1. novembra, general-lajtnanti. Petog oktobra 1943. godine, Koča je postavljen za komandanta Prvog proleterskog korpusa i na toj dužnosti ostao je do kraja jula 1944. godine. Za to vreme Korpus se naročito istakao protiv nemačkog 15. brdskog armijskog korpusa u centralnoj Bosni; u prvoj banjalučkoj operaciji; drvarskoj operaciji i u drugim borbama.

Jula 1944. godine postavljen za komandanta Glavnog štaba NOV i PO za Srbiju. To je bilo vreme kada se težište borbenih dejstava NOVJ i svih drugih zaraćenih strana, prenosilo na Srbiju, pred odlučujućim bitkama za njeno oslobođenje. Jedno vreme bio je komandant Južne grupe divizija, a januara 1945. godine postavljen je za komandanta Druge armije. U Štab Druge armije su ušli još i general-major Radovan Vukanović, kao pomoćnik generala Koče Popovića, pukovnik Blažo Lompar, kao politički komesar armije i general-major Ljubo Vučković, kao načelnik Štaba armije. Armija se istakla u završnim operacijama za oslobođenje Jugoslavije, svojim dejstvom u pravcu: Užice–Sarajevo–Banjaluka–Karlovac–Zagreb. Zajedno sa generalom Pekom Dapčevićem rukovodio je operacijom oslobođenja jugoslovenske prestonice Beograda oktobra 1944. godine.

Za vreme Narodnooslobodilačkog rata (NOR), bio je član najviših političkih predstavništava Nove Jugoslavije. Bio je član AVNOJ-a od Prvog zasedanja (1942. godine), a Predsedništva AVNOJ-a od Drugog zasedanja, novembra 1943. godine.

Posleratni period[uredi | uredi izvor]

Razglednice Koče Popovića; deo kolekcije „Adligat”-a

Posle oslobođenja Jugoslavije, ostao je u Jugoslovenskoj narodnoj armiji (JNA) i od 15. septembra 1945. do 27. januara 1953. godine obavljao dužnost Načelnika Generalštaba JNA. Čin general-pukovnika dobio je 16. decembra 1947. godine.[10] Aktivna vojna služba mu se završila 27. aprila 1953. i preveden je u rezervu. Položaj Načelnika Generalštaba JNA prepustio je još jednom partizanskom generalu, Peku Dapčeviću. Posle završetka vojnog službovanja najviše se posvetio političkim poslovima. Bio je poslanik Ustavotvorne skupštine Demokratske Federativne Jugoslavije i poslanik Privremene narodne skupštine Jugoslavije. Od 1945. godine neprekidno je biran za narodnog poslanika Savezne narodne skupštine i Narodne skupštine NR Srbije.

Od 15. januara 1953. do 23. aprila 1965. godine bio je član Saveznog izvršnog veća (SIV) i Savezni sekretar za inostrane poslove SFRJ. Kao sekretar za inostrane poslove učestvovao je u svim pregovorima Jugoslavije sa mnogim zemljama sveta. Koča Popović je učestvovao kao šef jugoslovenskih delegacija na zasedanjima Generalne skupštine Organizacije ujedinjenih nacija (OUN). Svojom zapaženom aktivnošću u OUN-u i zalaganjem za principe aktivne i miroljubive koegzistencije mnogo je doprineo povećanju ugleda i afirmaciji Jugoslavije u svetu. Zajedno sa Petrom Stambolićem, predsednikom SIV-a i ambasadorom u SAD Veljkom Mićunovićem je bio član delegacije Jugoslavije na sahrani Džona F. Kenedija, 25. novembra 1963. godine.[11]

Tokom 1966. i 1967. godini obavljao je funkciju Potpredsednika Republike. Za člana Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije biran je na Šestom, Sedmom i Osmom kongresu SKJ, a član Predsedništva CK SKJ postao je oktobra 1966. godine. Bio je član prvog CK KP Srbije, a na Devetom kongresu izabran je za člana Stalnog dela Konferencije SKJ. Bio je član Saveznog odbora SUBNOR-a Jugoslavije, od 1966. do 1982. godine Izvršnog odbora SSRN Jugoslavije, Saveta federacije i Saveta narodne odbrane.

Iz političkog života se definitivno povukao 3. novembra 1972. godine, posle događaja u Hrvatskoj i Srbiji, tzv. čistke liberala, i otišao u penziju. Prilikom proslave dana pobede 9. maja 1985. godine, Predsedništvo SFRJ je iznelo predlog da se Koča Popović i Peko Dapčević unaprede u čin generala armije. Ovo unapređenje je bila nagrada za njihovo izuzetno komandovanje armijskim jedinicama u završnim operacijama za oslobođenje Jugoslavije, međutim obojica su ovaj predlog odbila.

Povodom obeležavanja 70. godišnjice oslobođenja Beograda, odlukom Skupštine grada Beograda, Zagrebačka ulica u opštini Savski venac od 18. septembra 2014. nosi ime Koče Popovića.[12]

Poslednja volja i smrt[uredi | uredi izvor]

Nakon što je imao moždani udar, prebačen je na Vojnomedicinsku akademiju (VMA), gde je i preminuo 20. oktobra 1992. godine. Sahranjen je u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu. Poslednja želja mu je bila da na odru bude sam.[13][14][15]

Svoju poslednju volju, Koča Popović je napisao šesnaest godina pre svoje smrti, 26. septembra 1976. godine. U njoj je istakao da kada umre „želi da bude spaljen, bez ikakvih ceremonija i povorke, oproštajnih govora, venaca i drugih počasti” koje bi mu inače sledovale. Svojom poslednjom voljom je želeo „da sačuva samopoštovanje, kao čovek; smatrajući to najvišom obavezom prema ljudima i vrednostima na kojima je počivala snaga i veličina naše Revolucije.”[16]

Privatni život[uredi | uredi izvor]

Bio je u braku sa Veronikom Vjerom Bakotić (1913—2005) i od nje se razveo posle rata. Od 1946. godine, živeo je nevenčano sa Leposavom Lepom Perović (1911—2000), prvoborcem iz Banja Luke. Dece nije imao.

Do kraja života živeo je u Beogradu, iako je dosta vremena provodio i u Dubrovniku, u kom je poslednji put boravio leta 1991. godine.[16]

Književnost i publicistika[uredi | uredi izvor]

Orden narodnog heroja, Koče Popovića na izložbi u Istorijskom arhivu grada Beograda

Manje je poznato da se Koča Popović, za vreme studija u Parizu, priključio nadrealističkom pokretu. Poznavao je umetnike iz Bretonovog kruga i održavao komunikaciju između beogradske i francuske grupe nadrealista.

Sa Vanom Borom, Roberom Desnosom i drugim umetnicima okupljenim oko pariskog časopisa Revue Du Cinéma (br. 3). Godine 1929. potpisao je protest „Čovek od ukusa“. Pisao je filmske kritike i za list Paris Soir. Bio je saradnik beogradskog časopisa 50 u Evropi. Bio je član grupe beogradskih nadrealista i jedan je od potpisnika manifesta.

Godine 1931. sa Markom Ristićem objavio je knjigu „Nacrt za jednu fenomenologiju iracionalnog“. A od 1931. do 1932. sarađivao je u časopisu Nadrealizam danas i ovde. Tada je dobio pseudonim Grof koji je kasnije koristio u partizanima i tokom rata to mu je bilo šifrovano ime.[17]

Kao publicista napisao je više dela, među kojima su najznačajnija:

  • Dnevnik o ratnom putu Prve proleterske brigade, 1946.
  • Za pravilnu ocenu oslobodilačkog rata naroda Jugoslavije, 1949.
  • Beleške uz ratovanje, 1988.

Odlikovanja[uredi | uredi izvor]

Odlikovan je brojnim visokim odlikovanjima SFR Jugoslavije:

Odlikovanjem Kraljevine Jugoslavije:

Takođe je odlikovan sa mnogobrojnim inostranim odlikovanjima, a među njima se ističu:[18][19]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Čkrebić 2012, str. 19.
  2. ^ Čkrebić 2012, str. 23.
  3. ^ Čkrebić 2012, str. 20.
  4. ^ Čkrebić 2012, str. 20–22.
  5. ^ Odlikovanja;arhiv-beograda.org, 2015
  6. ^ Famous Serbian diplomats – Konstantin Koča Popović, pristupljeno 27. oktobra 2021.
  7. ^ Crnobrnja 2016, str. 150.
  8. ^ Čkrebić 2012, str. 27–28.
  9. ^ „Koča Popović: Vispren duh nadrealiste u uniformi”. BBC News na srpskom (na jeziku: srpski). 2022-10-20. Pristupljeno 2023-01-28. 
  10. ^ „Unapređenje generala i admirala Jugoslovenske armije”. Borba. 22. 12. 1947. 
  11. ^ „STATE FUNERAL OF PRESIDENT KENNEDY: WHITE HOUSE, POST FUNERAL RECEPTION”. jfklibrary.org. JFK library. 25. novembar 1963. Pristupljeno 12. marta 2022.  Proverite vrednost paramet(a)ra za datum: |access-date= (pomoć)
  12. ^ Od danas zvanično: Koča Popović i Peko Dapčević dobili svoju ulicu, pristupljeno 24. septembra 2014.
  13. ^ Čkrebić 2012, str. 393.
  14. ^ Crnobrnja 2016, str. 153.
  15. ^ „Juče u Beogradu: Umro Koča Popović”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 21. 10. 1992. str. 1. 
  16. ^ a b Čkrebić 2012, str. 392.
  17. ^ Čkrebić 2012, str. 217.
  18. ^ Gačić, Dragan (2015). „Odlikovanja iz legata istorijskog arhiva Beograda”. Istorijski arhiv Beograda. 
  19. ^ Acović, Dragomir (2012). Slava i čast: Odlikovanja među Srbima, Srbi među odlikovanjima. Beograd: Službeni glasnik RS. str. 351—353. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Političke funkcije
Potpredsednik SFRJ
1966–1967
Funkcija ukinuta
Savezni sekretar za inostrane poslove FNRJ
1953–1965
Vojne dužnosti
Načelnik Generalštaba JNA
15. septembar 1945 – 27. januar 1953
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Коча_Поповић&oldid=27700158”