За крижен
| Za križen | |
|---|---|
 Procesija Za križen na Hvaru | |
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Teritorija Hrvatske |
| Predlagač | Republika Hrvatska, Ministarstvo kulture |
| Datum upisa | 2009. |
| Svetska baština Uneska | |
| Lista upisa | UNESKO |
| Unesko oznaka | Reprezentativna lista nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečenstva |
| Datum upisa | 2009. |
| Veb sajt | Ministarstvo kulture RH |
Za križen (prev. Za krstom) je tradicionalna noćna procesija koja se nekoliko vekova unazad održava, u nekoliko mesta istovremeno na Hvaru, svaki Veliki četvrtak koji je po biblijskom predanju, jedan od najznačajnijih dana u životu Isusa Hrista i njegovih učenika i ujedno poslednji dan Isusove slobode.
Zaštita nematerijalnog dobra[uredi | uredi izvor]
Godine 2009. tradicija procesije Za križen na ostrvu Hvaru koja se sastoji se od šest istovremenih procesija iz Jelse, Pitvi, Vrisnika, Vrbnika, Svirča, Vrbnja i Vrboske, kao jedno od 15 nematerijalnih kulturnih dobara Republike Hrvatske, uneto na Reprezentativnu listu UNESKO-a kao nematerijalno kulturno nasleđa Evrope i Hrvatske, i sastavni deo kulturne baštine čovečanstva, i deo dobre prakse očuvanja nematerijalne kulturne baštine sveta.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
,_Stari_Grad.jpg)
Nastanak procesije Za križen na ostrvu Hvaru veže se uz raspeće Svetog krsta (križića), koje se od 1510. godine čuva u hvarskoj katedrali.
Prema zapisima u arhivu Hvara, krstić je 1510. godine bio na čuvanju u kući Nikole Bevilake. U vreme nemira između pučana i plemića, 6. februara 1510. godine, krstić je prokrvario. Od toga dana na Hvaru počinje intenzivno poštovanje krsta.[1]
Prvi pisani zapis o procesiji datiraju od 16. februara 1658. godine.
Za vreme Drugog svetskog rata 1943. godine italijanski fašisti ograničili su procesiju na samo 11 osoba po mestu. Paroh vrsnički Luka Antičević tim povodom napisao je:
Italijanske okupatorske vlasti dozvolile su povorku kroz sela sa brojem 10 i krstašem. Ni deci ni ženama nije bilo dozvoljeno da idu u pprocesiju. Kada je krst napustio crkvu, svi su zaplakali, bio je to užasan plač, kao da nose čoveka na stratište. U 5 sati ujutro ljudi su išli prema svom krstu.[2]
. Godine 1944. procesija je održana u izbegličkom kampu u Sinajskoj pustinji u Egiptu.
Tokom pandemije kovida 19 u 2020. godini procesija je bila ograničena na samo 15 osoba po procesiji, iako je većina drugih događanja u Hrvatskoj tog meseca otkazana, tako je Procesija za krst na ostrvu Hvaru, kontroverznom odlukom hvarskih vlasti ipak održana.[3]
Opis obreda[uredi | uredi izvor]
Procesija je jedinstveni obred specifične pobožnosti i izraz verskog i kulturnog identiteta stanovnika središnjeg dela ostrva Hvar, koji se u neprekinutom nizu odvija unazad pet vekova.
Procesija za krst na ostrvu Hvaru specifična je i po svom trajanju ( za 8 sati procesija koliko traje njeni učesniici prevala pešice 25 kilometara).[4]
Po naglašenom pasionskom sadržaju, procesiju pripremaju je i realizuju bratovštine (bratstva), odnosno zajednice hvarskih rimokatolika u čiju je istoriju i život krst, kao simbol Hrišćanstva duboko urezan.[1]
Okosnica procesije je Gospin plač, osmerački pasionski tekst iz 15. veka koga u formi dijaloga pevaju izabrani pevači (kantaduri).
Procesija svake godine počinje u noći Veliki četvrtaka na Veliki petak i povezuje šest procesija istovremeno koje kreću tačno u 22 časa iz šest župnih crkava središnjeg dela ostrva Hvar (Vrbanj, Vrboska, Jelsa, Pitve, Vrisnik i Svirče). Svaka procesija se vrti po tačno određenom velikom krugu po ostrvu Hvar, i na kraju se u 7 sati ujutro vraća u svoje polazište.
Svaku procesiju predvodi krstonoša koji nosi krst, težak oko 18 kg, u znak molbe ili zahvalnosti, kao lični ili porodični zavet. Uloga krstonoše ima veliku čast na ostrvu, i zato se godinama unapred određuju nosioci krsta (ponekad i po više od 20 godina unapred).
Krstonoša se u procesi kreće u pratnji pomoćnika (dva pratioca), koji nose velike svećnjake, dva glavna pevača i više odgovarača koji pevaju Gospin plač. Za krstonošom u pratnji idu muškarci iz njegove porodice (otac, braća, sinovi, nećaci, ujaci i stričevi) koji ga prate odeveni u crno odelo i bele bratimske tunike, kao i pevači Gospina plača i ostali vernici.[2]
Po brojnosti, najveća je jelšanska procesija (sa više od hiljadu učesnika). Jelšanska procesi je posebna i po običaju da krstonoše zadnjih 100 metara prelaze trčući.
Prolazeći kroz svako od šest mesta obuhvaćena procesijom, učesnici procesije iskazuju pobožnosti u svakoj od crkava na putu. Župnik crkve u svakoj od crkava blagosilja krstonošu i ohrabruje ga, a pevači za to vreme pevaju Gospin plač, nakon čega se nastavlja hodanje. Procesije se ne smeju međusobno susresti. Da bi se to izbeglo planski i pažljivo koordinira se kretanje svake od procesija.
Tokom puta, hodočasnici mole i pevaju, a posebno je karakterističan "Gospin plač" u izvornom obliku (mada svaka procesija peva na svoj način).
Sutradan na Veliki petak, ovih šest mesta opusti, dok se pobožni hodočasnici odmaraju od naporne noći. Tek u popodnevnim satima, mesta živnu, jer počinje okupljanje meštana za njihovo učešće u pobožnostima Velike nedelje.
- Mesta na Hvaru iz kojih kreće procesija za krst
-
-
-
-
-
-
Zanimljivost[uredi | uredi izvor]
- Izbor krstonoše
Nije retkost da se već deca zapisuju ili ih roditelji zapisuju za nošenje krsta. U pojedinim mestima čeka se i po 20 godina na nošenje krsta. U principu krstonoša može biti muškarac ili mladić koji je primio sakramente hršćanske inicijacije i želi nositi krst iz ličnog zaveta. Krstonoša najčešće javno ne govori razlog za nošenje krsta i njegov zavet zna samo njegova najbliža porodica. U ne tako davnoj prošlosti, pre Drugog svetskog rata, krstonoše su se prijavljivali za nošenje krsta uglavnom na Cvetnu nedelju ili bi se imena zainteresovanih tekuće godine izvlačila svojevrsnom tombolom, predlaganjem i brojanjem glasova.[5]
- Najstariji i najmlađi krstonoša
Najstariji krstonoša do sada nosio je krst za mesto Vrisnik 1934., kada je imao 83 godine, a najmlađi je bio Svetko Marjan iz mesta Pitve, koji je nosio krst 1953. godine sa nepunih 14 godina (tokom procesije, u nošenju krsta pomagali su mu otac, braća).[2]
- Nevreme i procesija
Ostrvljane nije omela ni orkanska bura 1910. godine koja je nosila ferale, nije ih omela nevera 1942., ni jak pljusak koji je padao celu noć 1978. godine, kada su se svi vratili promrzli i mokri, ali se niko nije razboleo.[2]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v „PROCESIJA ZA KRIŽEN NA OTOKU HVARU”. min-kulture.gov.hr. Pristupljeno 2021-04-29.
- ^ a b v g Vukov, Ž. „Pet stoljeća »Za Križen«”. Pet stoljeća »Za Križen« | Tema | Hrvatska Riječ. Pristupljeno 2021-04-29.
- ^ „Procesija Za Križen | Kulturna događanja na otoku Hvaru”. www.otok-hvar.hr (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2021-04-29.
- ^ „Procesija "Za Križen" na otoku Hvaru”. Dobrodošli na službene stranice Hrvatske turističke zajednice! (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2021-04-29.
- ^ Studioseven. „Pet stoljeća »Za Križen«”. Pet stoljeća »Za Križen« | Tema | Hrvatska Riječ. Pristupljeno 2021-04-29.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Deranja Crnokić, A. (2013). "Nastanak Registra kulturnih dobara – povijest i sadašnjost inventariziranja kulturne baštine u Hrvatskoj". Godišnjak zaštite spomenika kulture Hrvatske, (37/38), 25-38.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Nematerijalna dobra upisana na UNESCO-ov Reprezentativni popis nematerijalne kulturne baštine čovječanstva (jezik: hrvatski)
- UNESCO-ov popis nematerijalne kulturne baštine u Hrvatskoj (jezik: hrvatski)
