Zemun

Za druge upotrebe, pogledajte stranicu Zemungrad.

Zemun
Pogled na donji grad sa Gardoša
Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Grad	Beograd
Gradska opština	Zemun
Stanovništvo
— 2022.	166.049
Geografske karakteristike
Koordinate	44° 50′ 31″ S; 20° 24′ 32″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Zemun Zemun na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	11080
Pozivni broj	011
Registarska oznaka	BG

Zemun je gradsko naselje u jugoistočnom delu Srema, na desnoj obali Dunava, nedaleko od ušća Save. Teritorijalno, istorijski, politički, kulturno, ekonomski i saobraćajno vezan je za Beograd, u čijem je sastavu od 1934. godine.

Prema popisu iz 2011. Zemun je imao 157.367 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 141.997 stanovnika, 2002. bilo je 145.751 stanovnika). Prema popisu iz 2022. ima 166.049 stanovnika

Geografija

Mesne zajednice Zemuna

Zemun se nalazi u jugoistočnom delu Srema, ispod sremske zaravni na desnoj obali Dunava, nedaleko od ušća Save. Jedan je od najvećih industrijskih centara u Srbiji, sa metaloprerađivačkom, tekstilnom, industrijom kože i obuće, hemijsko-farmaceutskom, drvnom. Značajno je središte drumskog, rečnog i vazdušnog saobraćaja. Zemun je, kao deo Beograda, veliki kulturno-prosvetni centar. Danas se teritorijalno širi prema zapadu i jugozapadu, gde se spojio sa Novim Beogradom.

Ime

Prvi naziv je bio Taurunum. Najstariji pisani tragovi o današnjem imenu grada datiraju iz 12. veka. Nastao je od slovenske reči zemlin i pretpostavlja se da se ime vezuje za zemunice koje su masovno prisutne u vertikalnoj ivici lesne terase.

Imena kroz istoriju

ime	objašnjenje
Taurunum	keltsko ime grada
Mallevilla	Zli grad — u spisu Alberta Ahenskog, hroničara Prvog krstaškog rata 1
Semlin	austrijsko ime
Zimony	mađarsko ime

Istorija Zemuna

Glavni članci: Zemun u periodu turske vladavine i Staro jezgro Zemuna

Prema ostacima materijalne kulture, zaključilo se da su prvi stanovnici Zemuna osnovali svoja naselja na ovom prostoru u periodu od 4500—3000. godine p. n. e. Stanovali su u zemunicama, pa je odatle i potekla reč Zemun. Nakon ove kulture usledilo je doba srednjeg i mlađeg neolita, period u kojem su ljudi nastanjeni na prostoru današnjeg Zemuna živeli na Gardošu. Ovu kulturu u Sremu oko 2000. godine p. n. e smenjuje badenska kultura, kada je počela prva upotreba bakra pri izradi oruđa i oružja. Na Gardošu se nalazi jedno od najvećih i najdugovečnijih naselja ove kulture. Nakon badenske, sledeća kultura na ovom području koja je usledila je bila vučedolska kultura. Ova kultura je zaživela u Zemunskoj Pregrevici o čemu svedoče arheološki nalazi nađeni na obali Dunava. Prvo utvršeno naselje na području Zemuna je bio ilirsko-keltski Taurunum, za koji se na osnovu podataka smatra da je podignuto oko 85. godine p. n. e. Naselje se nalazilo na mestu današnjeg Gardoša i zemunskog groblja. Nakon velikih bitaka za vreme osvajačkih ratova Rimljana i pokorenja ilirsko-keltskog plemena razbija se Taurunum kao antički grad. Nakon rimske okupacije i dolaska rimske vojske, došlo je do delimičnog preseljavanja i pregrupisavanja stanovništva. Poznato je npr. da je stanovništvo koje je živelo severno od Zemuna preseljeno u Zemun (Taurunum) i u Zemun-polje (Mutatio Altina). Na početku je sastav stanovništva sigurno ostao nepromenjen. Tek nakon uspostavljanja i razvoja rimskih gradova u Sremu i nakon naseljavanja Italika može se računati sa suštinskim promenama u strukturi stanovništva, kao i sa romanizacijom lokalnog stanovništva.

U Antici Zemun je dostigao je svoj vrhunac kada je postao grad-pristanište i sedište dunavske rimske flote, nazvane classis Flavia Pannonica koja je formirana tokom Flavijevskog perioda. Iako je njena matična luka bila Taurunum, ispostava flote mogla je biti u Burgenae-ama.

U doba kasne antike, Taurunum je bio utvrđena luka i trgovački grad između glavnog druma koji je vodio ka tek osnovanom Konstantinopolju. U 5. veku Huni su ga opljačkali i spalili, da bi krajem 8. veka gradom zavladali Franci.

Srbi su polovinom 9. veka obnovili Zemun i iz Srema potisnuli franačku vlast. U 12. veku učesnici drugog i trećeg krstaškog pohoda prolazili su kroz Zemun, dok su u istom periodu Mađari od kamenja sa razrušene beogradske tvrđave napravili zemunski grad. Nedugo zatim, sredinom 12. veka vizantijski car Manojlo I Komnin osvojio je Zemun, srušivši njegove zidine i naredio da se kamen ponovo uzida u bedeme beogradske tvrđave. Krajem 12. veka Zemun je bio srušen od Romeja koji su ga prethodno privremeno zauzeli. Nakon velikog broja opsada i vojski, stižu i Turci koji ga pljačkaju i pale, a 1465. godine turska vojska opseda Beograd. Hriščanska flota iz Zemuna u tom trenutku pod vođstvom Sibinjanin Janka pomaže Beogradu i oni udruženo pobeđuju Turke. Nakom pobede nad Turcima u Zemunu je zavladala kuga koje je ubila mnoge njegove stanovnike. Među njima žrtva bolesti bio je i Sibinjanin Janko, koji je živeo u srednjovekovnom utvrđenju, pa je ta kula narodski nazvana Kula Sibinjanin Janka.

Nakon napada Beograda od strane Turaka,1522. godine, smederevski sandžak beg pod naredbom sultana napada i zauzima Zemun. Posle niza austrijsko-turskih u 17. veku i 18. veku, ratova, pustošenja i rušenja Zemuna su završena Požarevački mirom 1718. godine.

Nikolajevska crkva u Zemunu

U prvoj polovini 18. veka u Zemunu je otvorena sanitarna stanica za robu, putnike i poštu, kao i još jedna stanica za svakodnevni promet. Vlastelinska uprava ukinuta je 1758. godine i sva naselja u jugoistočnom Sremu ušla su u okvir Vojne granice, dok pogranični Zemun postaje slobodan vojni komunitet. Zemun se nalazio na području raskrsnica istoka i zapada, pa se zato u njemu oduvek govorilo više jezika. Nakon dolaska austrijske vlasti, muslimansko stanovništvo odlazi iz grada, a ranije izbegli hrišćani se vraćaju na svoja ognjišta. Pred starosedelaca Srba u Zemunu je tada živelo veliki broj nemačkih porodica. Nedugo nakon ulaska Zemuna u sastav Austrije, Zemun i njegova okolina postaju posed porodice Šonbrun, koji i dovode nemačke naseljenike. Zemun nakon toga postaje slobodni grad, a slobodna granica se ukida.

1844. godine je umro major Vasilije Lazarević koji je 26 godina bio gradonačelnik Zemuna. On je prvih šest godina života u Zemunu radio kao gradski sindik (lekar). Još 1873. godine Zemun je dobio železničku prugu kojom je bio povezan sa čitavom Evropom, a nešto kasnije i prugu koja ga je povezivala sa Beogradom. Izgradnjom pruge oživela je i privreda u Zemunu, pa je otvoren veliki broj zanatskih i trgovinskih radnji, banke, fabrike, hoteli, a saniranje Zemuna počelo je uređivanjem ulica, obnavljanjem građevinskog fonda i uvođenjem osvetljenja. Termoelektrana u Zemunu je proradila na samom početku 1901. godine.

Na kraju Prvog svetskog rata 5. novembra 1918. godine srpska vojska oslobodila je Zemun i učvrstila ga u tadašnju Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Uprava grada Beograda je u oktobru 1921. preuzela policijske poslove. Sremska županija postaje Sremska oblast 1922, a nakon podele preimenovane Kraljevine Jugoslavije u banovine 1929, formirana je izdvojena Uprava grada Beograda. Zemun je i administrativno priključen Beogradu 31. marta 1934, a sledećeg decembra, puštanjem u saobraćaj mosta kralja Aleksandra na Savi, poznatog i kao Zemunski most, ostvarena je i jednostavna saobraćajna veza. Ovim je došlo do velikih promena ne samo u saobraćaju, već i privrednoj aktivnosti i naseljavanju. Zgrada filijale Državne hipotekarne banke je izgrađena 1938. Termoelektrana je proširena, snabdevala je i Pančevo. Izgrađene su zgrade Poljoprivredno-šumarskog fakulteta, kao i ogledno dobro u novoizgrađenom Novom Selu, Komanda vazduhoplovstva, Oficirski dom, filijala Hipotekarne banke (1939), Narodni dom kralja Aleksandra, Uboški dom kralja Petra, izgrađena je Karađorđeva ulica itd. Osnovano je i dosta fabrika i Tvornička ulica (npr. fabrika pamučnih proizvoda Branka Tokina u br. 32), u 1938. se pominje 56 velikih industrijskih preduzeća i osam hiljada radnika. Motorni put Beograd-Subotica-mađarska granica otvoren je u novembru 1939. Zemun je 1939. dobio tri ženske vatrogasne čete, što su bili "prvi ženski vatrogasci u zemlji".

U Drugom svetskom ratu Zemun je 12. aprila 1941. godine okupiran od strane Nemaca. Tada je ušao u sastav Nezavisne Države Hrvatske — kotar Zemun u okviru velike župe Vuke. U okupiranom Zemunu je izlazio ustaški nedeljnik Graničar. Logor Sajmište se zvao Jevrejski logor Zemun odn. Prihvatni logor Zemun. Dva dana nakon oslobođenja Beograda, oslobođen je i Zemun, 22. oktobra 1944. godine od strane Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i Crvene armije. Završetak Drugog svetskog rata ostavio je za sobom veliki broj žrtava i razrušenu zemlju, što je bio i slučaj sa Zemunom. Nakon sređivanja i obnavljanja uništenog, Zemun postaje centar privrede, industrije i kulture, kao i značajan prosvetni i naučni centar. Zemun opet ulazi u sastav Beograda 1945. godine i od tada je jedna od gradskih opština grada Beograda.

• 
  Osmanski Zemun 1608. godine
• 
  Panorama Zemuna, 19. vek
• 
  Zemun, 19. vek
• 
  Zemun u 17. veku
• 
  Zemun 1791. godine
• 
  Zemun u 18. veku
• 
  Zemun oko 1850. godine

Duhovni život

Bogorodična crkva u Zemunu

Bogojavljenje u Zemunu 2023

Stara pravoslavna crkva (zvana stara) posvećena letnjem Svetom Nikoli opljačkana je jedne subote noću, februara 1838. godine. Lopovi su odneli utvari i sasudi, među kojima su bila najvrednija četiri stara srebrna kandila.

Novi saborni hram sagrađen je na zapadnom delu Starog jezgra Zemuna, razvijanom od početka XVIII veka. Kamen temeljac za novu crkvu položen je leta 1776. godine, čije je građenje finansiralo stanovništvo Zemuna, srpske, grčke i cincarske nacionalnosti. Crkva je završena 1780. godine, kao jednobrodna kasnobarokna građevina sa poluobličastom apsidom i plitkim pevnicama, a krajem XVIII veka, 1794-1795. dobila je visoki zvonik na zapadnoj strani.

Obrazovanje i kultura

U mestu se nalazi Zemunska gimnazija kao i Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Beogradu. Prva privatna opera u jugoistočnoj Evropi Opera i teatar Madlenijanum nalazi se u centru Zemuna.

Pozorišni život Zemuna je kroz istoriju bio veoma dinamičan i bogat.

Demografija

Glavni članak: Demografska istorija Zemuna

U naselju Zemun živi 118.648 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,7 godina (38,3 kod muškaraca i 41,0 kod žena). U naselju ima 50.986 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,85.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2011. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Populacija (ist.) God. Pop. ± % 1948. 40.428 —     1953. 49.361 +22,1% 1961. 72.896 +47,7% 1971. 109.619 +50,4% 1981. 135.313 +23,4% 1991. 141.952 +4,9% 2002. 145.632 +2,6% 2011. 157.363 +8,1% 2022. 166.049 +5,5% Izvor:

Etnički sastav prema popisu iz 2011.‍
Srbi			147.810	87,89%
Romi			5.599	3,33%
Jugosloveni			995	0,59%
Hrvati			1.411	0,84%
Crnogorci			748	0,44%
Muslimani			496	0,29%
Makedonci			557	0,33%
Goranci			383	0,23%
Mađari			205	0,12%
Albanci			165	0,10%
Slovenci			156	0,09%
Slovaci			170	0,1%
Bošnjaci			170	0,1%
Rusi			107	0,06%
Nemci			98	0,06%
Bugari			81	0,05%
Ukrajinci			85	0,05%
Rumuni			64	0,04%
Rusini			38	0,02%
Bunjevci			19	0,01%
Vlasi			26	0,01%
nepoznato			2.213	1,32%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	302			331
80+	729			1.570
75—79	1.398			2.444
70—74	2.575			3.646
65—69	4.079			4.573
60—64	4.292			4.890
55—59	3.718			4.254
50—54	5.416			6.549
45—49	5.666			6.503
40—44	4.725			5.421
35—39	4.801			5.101
30—34	5.013			5.219
25—29	5.242			5.658
20—24	5.421			5.204
15—19	4.747			4.581
10—14	3.973			3.827
5—9	3.740			3.478
0—4	3.449			3.216
Prosek :	38,3			41,0

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 11.982 16.486 24.961 36.240 45.192 45.233 50.986

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 10.522 12.466 11.114 11.184 3.650 1.394 420 133 60 43 2,85

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	58.124	18.645	34.726	2.251	2.243	259
Ženski	65.944	16.374	35.133	9.677	4.556	204
UKUPNO	124.068	35.019	69.859	11.928	6.799	463

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	26.823	445	8	35	7.236
Ženski	23.971	240	2	16	5.090
UKUPNO	50.794	685	10	51	12.326
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	510	1.937	4.745	752	3.498
Ženski	143	447	5.076	827	1.249
UKUPNO	653	2.384	9.821	1.579	4.747
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	351	1.961	1.949	784	751
Ženski	810	1.598	1.443	1.809	3.620
UKUPNO	1.161	3.559	3.392	2.593	4.371
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	1.496	15	7	343
Ženski	1.264	86	10	241
UKUPNO	2.760	101	17	584

Znameniti Zemunci

• Dimitrije Davidović (1788—1838), urednik novina, književnik, sekretar knjaza Miloša Obrenovića
• Vasilije Jovanović (rođ. 1792. godine), učitelj i književni radnik, preveo "Život Petra Velikog" i dramu "Romeo i Julija"
• Rahela Ferari (1911—1994), jugoslovenska i srpska filmska i pozorišna glumica
• Atanasije Puljo (1878—1944), srpski lekar, stomatolog, naučnik širokog znanja iz različitih oblasti medicine, jedan od prvih ratnih stomatologa i jedan od najznačajnijih osnivača stomatologije u Srbiji.
• Jovan Živanović (1924—2002), srpski i jugoslovenski reditelj.

Partnerski gradovi

• Banja Luka
• Eš sir Alzet
• Al Ram
• Bitolj
• Kranj
• Krf
• Tower Hamlets
• Medling
• Ofenbah na Majni
• Ohrid
• Osijek
• Pito
• Damask (pokrajina)
• Tilburg
• Veletri
• Ber

Galerija

• 
  Noćna panorama starog jezgra Zemuna
• 
  Altina, Gornji grad
• 
  Naselje Zemunske kapije
• 
  Zemun, Gardoš
• 
  Pošta u Zemunu
• 
  Obnovljena fasada, ugao Glavne i Gospodske
• 
  Mešavina arhitekture, Glavna ulica
• 
  Veliki trg
• 
  Zgrada Zemunske gimnazije
• 
  Zemun sa Ćukovca
• 
  Dunav kod Zemuna
• 
  Pogled na novi deo Zemuna
• 
  Novi deo Zemuna
• 
  Rekonstrukcija Sinđelićeve ulice, 2018
• 
  Pogled na Beograd sa Zemunske strane, oko tridesetih godina 20. veka

Vidi još

• Spisak ulica Zemuna
• FK Zemun
• Novi grad (Zemun)
• Gardoš
• Taurunum

Literatura

• Starost i pol, 2022 (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2023. ISBN 978-86-6161-230-5. COBISS.SR 116597513. 
• Zemun od najstarijih vremena do danas objavljeno (2004 g.) autor dr. Petar Marković
• Zemun da(v)našnji (2010 g.) autor Branko Najhold
• Komatina, Ivana; Komatina, Predrag (2018). „Vizantijski i ugarski Srem od X do XIII veka”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 55: 141—164. 

Spoljašnje veze

• Udruženje građana “Zemun moj grad” …
• Zemun, Novine, opštinska vlast, vesti, dešavanja …
• Zvanični veb-sajt
• Zemun Kalvarija 3d Zemun
• Gardoš Zemun
• Dragana Amedoski: Zemun i zemunska nahija u 16. veku, Istorijski časopis, broj 52, 2005. godine
• Beogradske priče: Pozdrav iz starog Zemuna („Večernje novosti“, 14. januar 2016)

mape

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)