Lazar Hrebeljanović

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Lazar Hrebeljanović
Freska iz crkve manastira Ravanice
Lični podaci
Datum rođenjaoko 1329.
Mesto rođenjaPrilepac, Srpsko kraljevstvo
Datum smrti28. jun 1389.(1389-06-28) (60 god.)
Mesto smrtiKosovo polje, Zemlja Brankovića
GrobRavanica
Porodica
SupružnikMilica
PotomstvoMara Lazarević Branković, Olivera Lazarević, Jelena Lazarević Balšić Hranić, Stefan Lazarević, Teodora Lazarević, Dragana Lazarević Šišman, Vuk Lazarević
RoditeljiPribac
nepoznata
DinastijaLazarevići
Knez Srbije
Period1371—1389.
Prethodnik-
NaslednikStefan Lazarević

Lazar Hrebeljanović (Prilepac, oko 1329 — Kosovo polje, 28. jun 1389), poznat u narodnoj tradiciji kao car Lazar, po tituli knez Lazar, bio je srednjovekovni srpski knez, koji je posle Maričke bitke stvorio najveću i najmoćniju državu na teritoriji nekadašnjeg Srpskog carstva. Lazareva država sa prestonicom u Kruševcu, poznata u istoriografiji kao Moravska Srbija, obuhvatala je slivove reka Velike, Zapadne i Južne Morave. Umro je 28. juna po gregorijanskom, odnosno 15. juna po julijanskom kalendaru.

U Grblju vekovima postoji predanje da je Lazar Hrebeljanović zapravio bio Grebljanović i da je poreklom iz Grblja.[1] Andrija Kačić Miošić navodi srpsko poreklo današnje dve poznate alkarske porodice, Grabovac i Vučković. Grabovci su, po tim starim dalmatinskim porodičnim predanjima, potomci srpskog kneza Lazara Grabljanovića (Hrebeljanovića).[2] Lazar je mladost proveo na dvoru cara Stefana Dušana, gde je njegov otac Pribac bio logotet. Lazar je na dvoru cara Uroša prvo bio stavilac, da bi negde između 1363. i 1365. dobio titulu kneza. Posle sloma Mrnjavčevića na Marici tekao je postepen uspon kneza Lazara praćen formiranjem njegove oblasti. Posle Maričke bitke zagospodario je Prištinom i Novim Brdom, dok je u savezu sa banom Bosne Tvrtkom I Kotromanićem i uz podršku ugarskog kralja Lajoša I 1373. porazio župana Nikolu Altomanovića. Tada je svojoj oblasti priključio Rudnik, Užice i krajeve oko Zapadne Morave. Granicu svoje države proširio do Dunava zauzimanjem Braničevske oblasti i potiskivanjem porodice Rastislalića 1379. godine.

Istovremeno, Lazar je radio i na obnovi Nemanjićevih državnih tradicija. Bio je oženjen Milicom, koja je prema starim srpskim rodoslovima poticala od Vukana, najstarijeg sina Stefana Nemanje. Brojnim dinastičkim brakovima postepeno se rodbinski povezao sa okolnim velikašima i vladarima (npr. sestra Dragana bila je udata za čelnika Musu, najstarija ćerka Lazara i Milice Mara za Vuka Brankovića). Na njegovu inicijativu, a po blagoslovu patrijarha Save IV, došlo je 1375. do izmirenja Srpske patrijaršije sa carigradskom Vaseljenskom patrijaršijom. Pored toga, Lazar je podigao više zadužbina (Ravanicu, Lazaricu i južnu pripratu Hilandara), a pod njegovim uticajem 1380. na mesto srpskog patrijarha je, umesto Jefrema, izabran Spiridon.

Tokom devete decenije 14. veka oblast kneza Lazara počeli su da ugrožavaju Osmanlije. Posle bitke na Dubravnici (1381) i događaja vezanih za pad Niša i pohod Murata I do Pločnika (1386), sledeći veliki pohod Osmanlija doveo je do bitke na Kosovu 1389. godine. Tu su se Osmanlijama suprotstavili odredi kneza Lazara, njegovog zeta Vuka Brankovića i kralja Srba i Bosne Stefana Tvrtka I Kotromanića pod komandom vojvode Vlatka Vukovića. U bici su i Lazar i njegov protivnik Murat I izgubili živote i obe strane su pretrpele velike gubitke. Ipak, pre leta 1390. Lazarevići su prihvatili vazalne obaveze prema novom sultanu Bajazitu I.

Kult kneza Lazara kao hrišćanskog mučenika počeo je da se razvija nedugo po Kosovskoj bici. Lazareve mošti prenesene su u njegovu zadužbinu Ravanicu gde se, posle nekoliko prenosa, čuvaju i danas. Stvaranje kulta kneza Lazara pomogli su pripadnici porodice Lazarević, a prihvatila ga je i razvijala Srpska patrijaršija. Najraniji kultni spisi, njih deset, nastali su već u periodu od do.

Paralelno sa kultom Sv. kneza Lazara koji se razvijao u crkvenim krugovima, razvijao se i kult kneza Lazara kao mučenika i junaka Kosovske bitke u narodnoj tradiciji. U srpskim narodnim epskim pesmama kosovskog ciklusa, car Lazar je, uz Miloša Obilića, glavni lik.

Lazarev lik obrađivan je višestruko u srpskoj umetnosti u 19. i 20. veku.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Mladost na carskom dvoru[uredi | uredi izvor]

Lazar je najverovatnije rođen oko 1329. godine u Prilepcu kod Novog Brda, važnog rudarskog centra srednjovekovne Srbije. Lazarova porodica je posedovala Prilepac, koji je sa obližnjom tvrđavom Prizrenac štitio rudnike i naselja oko Novog Brda.[3] Lazarov otac Pribac je bio logotet na dvoru Stefana Dušana.[4] Titula logoteta je bila relativno skromna u hijerarhiji srpskog dvora. Dušan je postao vladar Srbije zbacivši svoga oca kralja Stefana Dečanskog. Zatim je nagradio velikaše koji su ga podržali u pobuni, uzdigavši ih na više položaje u feudalnoj hijerarhiji. Na taj način je Pribac postao logotet. Prema Mavru Orbiniju, dubrovačkom istoričaru iz 16. veka, Pribčevo i Lazarovo prezime je bilo Hrebeljanović. Iako je Orbinijev izvor za ovu činjenicu nepoznat, prezime je opšteprihvaćeno u istoriografiji.[5] Istorija za sada ne zna kako se zvala majka Lazara Hrebeljanovića, niti takođe koliko je tačno braće i sestara imao. Dušan je Pribca nagradio na još jedan način: Lazaru je dodeljena dužnost stavioca na carskom dvoru. O tome govori i „Povesno slovo o knezu Lazaru”, kao i arhiepiskop Danilo. Stavilac je imao ceremonijalnu ulogu za carskim stolom, mada su mu mogli biti povereni poslovi koji nisu imali nikakvi veze sa dvorskim ritualima. Položaj stavioca je bio najniži u hijerarhiji srpskog dvora. Međutim, bio je prilično prestižan i njegovom nositelju je pružao priliku da bude vrlo blizu vladaru. U doba kada se kralj Dušan krunisao za cara, Lazar je imao oko 17 godina. Lazar se 1353. godine oženio Milicom. Prema kasnijim genealogijama, Milica je bila kćerka kneza Vratka, praunuka Vukana Nemanjića. Vukan je bio najstariji sin velikog župana Stefana Nemanje, osnivača dinastije Nemanjića. Vukanovi potomci nisu pomenuti ni u jednom poznatom izvoru pre genealogija iz 15. veka.[5]

Car Dušan je iznenada preminuo 1355. godine u svojoj 47. godini[6] i nasledio ga je dvadesetogodišnji sin Stefan Uroš.[7] Lazar je ostao stavilac na dvoru novog cara.[5] Dušanovu smrt je pratilo jačanje separatističkih aktivnosti u Srpskom carstvu. Vladar Epira i Tesalije Simeon Siniša se otcepio 1359. Isto se desilo sa Braničevom i Kučevom, severoistočnim oblastima carstva koje je držala porodica Rastislalića, koji su priznali vrhovnu vlast ugarskog kralja Lajoša I. Ostatak srpske države je ostao odan mladom caru Urošu. Ipak, moćni srpski velikaši su dobijali sve više nezavisnosti od carske vlasti.[8]

Uroš je bio slab vladar i nesposoban da se suprotstavi ovim separatističkim tendencijama, pa je postao nevažan autoritet u državi čiji je nominalno bio car. Oslanjao se na najmoćnijeg srpskog velikaša, zahumskog kneza Vojislava Vojinovića. Vojislav je započeo svoj uspon kao stavilac na dvoru cara Dušana, ali je do 1363. kontrolisao veliku oblast od planine Rudnik u centralnoj Srbiji sve do Konavla na jadranskoj obali, kao i od gornjeg toka Drine sve do severnog Kosova.[8] Posle Vojinovića najmoćniji su bili braća Balšići: Stracimir, Đurađ i Balša III. Do 1363. oni su stekli kontrolu nad oblašću Zete, koja se poklapala sa najvećim delom današnje Crne Gore.[9]

Knez Vojislav je 1361. počeo rat sa Dubrovačkom republikom oko nekih teritorija.[10] Dubrovčani su zatim zamolili najistaknutije osobe u Srbiji da iskoriste svoj uticaj da se zaustave neprijateljstva štetna po obe strane. Dubrovčani su se takođe obratili staviocu Lazaru i poklonili mu tri svitaka tkanine. Iako je to bio relativno skroman poklon, on dokazuje da je Lazar smatran da ima neki uticaj na dvoru cara Uroša. Mir između kneza Vojislava i Dubrovačke republike je potpisan avgusta 1363. Stavilac Lazar je pomenut kao svedok iz povelje od jula 1363. kojom je car Uroš dozvolio razmenu teritorija između kneza Vojislava i čelnika Muse. Musa je bio oženjen Lazarovom sestrom Draganom, najkasnije od 1355. Musin položaj čelnika je bio viši od položaja stavioca.[5]

Lazarov uspon[uredi | uredi izvor]

Lik kneza Lazara sa freske u crkvi Lazarici

Lazareve aktivnosti u periodu između 1363. i 1371. su slabo zabeležene u izvorima.[8] Izgleda da je on napustio dvor cara Uroša 1363. ili 1365. [4][8] U to vreme je imao oko 35 godina i nije napredovao dalje od položaja stavioca. Knez Vojislav je iznenada preminuo septembra 1363. godine. Braća Mrnjavčevići, Vukašin i Jovan Uglješa su postali najmoćniji velikaši u Srpskom carstvu. Oni su kontrolisali zemlje u južnom delu carstva, uglavnom u Makedoniji.[8] Car Uroš je prihvatio Vukašina Mrnjavčevića za savladara i Vukašin je krunisan za kralja. Otprilike isto vreme Jovan Uglješa je imenovan za despota.[11] Sinovac kneza Vojislava, mladi Nikola Altomanović je do 1368. stekao kontrolu nad većinom teritorija svog pokojnog strica. U ovom periodu Lazar je postao nezavistan i započeo je svoj uspon kao oblasni gospodar. Nije jasno kako se ova oblast širila, ali njeno jezgro sigurno nije bila njegova očevina tvrđava Prilepac, koju je uzeo Vukašin. Jezgro Lazareve oblasti je bio negde u oblasti koja se graničila sa oblašću Mrnjavčevića na jugu, Nikole Altomanovića na zapadu i Rastislalića na severu.[8]

Knjiga Kraljevstvo Slovena dubrovačkog benediktinca Mavra Orbina, objavljena u Pezaru 1601, opisuje događaje u kojima je Lazar bio glavni protagonista. Pošto ovaj izvor nije podržan drugim izvorima, neki istoričari sumnjaju u njegovu verodostojnost. Prema Orbinu, Nikola Altomanović i Lazar su ubedili cara Uroša da im se pridruži u zajedničkom napadu na braću Mrnjavčeviće. Sukob dve grupe srpskih velikaša se dogodio na Kosovu polju 1369. Lazar se povukao iz bitke ubrzo po njenom početku. Njegovi saveznici su nastavili borbu, ali su ih Mrnjavčevići porazili. Altomanović je jedva spasio svoj život, dok su Mrnjavčevići zarobili i na kratko utamničili cara Uroša.[4] Postoje nagoveštaji da su se savladari car Uroš i kralj Vukašin razišli dve godine pre navodne bitke.[8] Lazar je 1370. godine preoteo od Altomanovića gradić Rudnik, važan rudarski centar. Ovo bi moglo da bude posledica Altomanovićevog poraza godinu dana ranije.[4] U svakom slučaju, Altomanović se brzo oporavio od ovog poraza verovatno uz pomoć svog moćnog zaštitnika Ugarske.[8]

Najmoćniji vladar u Raškoj[uredi | uredi izvor]

Kruševački grad, ostaci Donžon kule

Unutrašnji sukobi i deobe stvorili su krizu srpske države. Sa nestankom carstva, posle iznenadne smrti Dušana Nemanjića, a potom i cara Uroša (1355—1371), mnogi krupni i sitni feudalci, srpska vlastela ili „velikaši” — kako ih pamti narodno predanje ugrozili su jedinstvo srpskih zemalja. O srpskim podelama jasno govori i vizantijski car Jovan Kantakuzin sledećim rečima:

I na hiljadu strana rastureni počeše međusobno gloženje.

— Jovan Kantakuzin, Istorija

Slika raspada jasno se ocrtavala, a izgledala je ovako:

Pobedom na Marici Turcima je bio otvoren put za dalja porobljavanja srpskih pokrajina. Manji odredi turske vojske sejali su pustoš po selima i trgovima. „Strah… nevolja i nesreća ljuto su obli sve gradove i zapadne predele…” Lazar se počinje u svim intitulacijama nazivati „Gospodin vse Srbljem”, „Knez Srbljem”, što u stvari znači „Knez ili vladar srpskih zemalja”. Pored toga, Lazar upotrebljava i kraljevsko vladarsko ime Stefan Lazar. Čak se na aversu očuvanog pečata na „Lazarevoj darovnoj povelji” Hilandaru iz 1379. nalazi lik Stefana Prvomučenika, zaštitnika loze Nemanjića. U poveljama se potpisuje crvenim mastilom. Od bitnog značaja, u skladu sa srednjovekovnom državnopravnom teorijom je to što je Lazar posedovao crkveni legitimitet.[traži se izvor]

Ugrožen od Turaka, izložen stalnoj opasnosti da ga napadne Nikola Altomanović, strahujući i od napada Ugara knez Lazar je morao i energično i mudro da dela na jačanju odbrambene moći svoje države. Pošto je imao veliki broj ženske rodbine, pretežno ženidbenim vezama uspeo je da okupi oko sebe svoje moćne susede. Sestru Draginju udao je za čelnika Musu, gospodara rudarskog kraja oko Kopaonika, grada i župe Brvenik, a kćer Maru, 1371. godine, za Vuka Brankovića. Dve mlađe svoje kćeri predao je knez Lazar svatovima u Kruševcu. Jelena se udala za Đurđa Stracimirovića Balšića, „gospodara vsom Zeti i pomorju”, a Teodoru za Nikolu Gorjanskog Mlađeg, uglednog feudalca u Južnoj Ugarskoj (Mačva).[traži se izvor]

Moravska Srbija kneza Lazara i okolne oblasti.

Udadbama, uspostavljanjem savezničkih odnosa i oružanom borbom sa nepokornim velikašima uspeo je knez Lazar da ojača i teritorijalno proširi svoju državu. Sa okolnim velikašima osnovao je neku vrstu porodičnog saveza, kome je on bio na čelu. Najmoćniji članovi saveza posle kneza Lazara bili su njegovi zetovi Vuk Branković i Đurđe Stracimirović Balšić. Sa smrću cara Uroša nestalo je carskog dostojanstva. Pošto je po protokolu vizantijskog dvora, koji je primenjivan i na srpskom dvoru, samo car mogao dodeljivati visoka zvanja, te je Lazar ostao u zvanju kneza, a Vuk Branković ima zakonsko pravo samo na naslov „gospodin”. „Blagoverni i hristoljubivi i Bogom prosvećeni knez Lazar i ljubazni mu sin gospodin Vuk”, zabeležio je nepoznati letopisac 1387. godine, „kada su vladali svim srpskim zemljama i pomorskim i tako u slozi i ljubavi pobeđivali neprijatelje svoje”.[traži se izvor]

Udruženim snagama kneza Lazara i bosanskog bana Tvrtka, 1373. godine pobeđen je, zarobljen u Užicu i oslepljen Nikola Altomanović. Pobednici su podelili njegovu oblast. Banu Tvrtku je pripao i manastir Mileševo u kome je sahranjen Sveti Sava. Potomak Nemanjića po ženskoj liniji, ban Tvrtko je odlučio da se 1377. godine kruniše za kralja Bosne i Srbije. Obred krunisanja izvršen je na grobu Svetog Save. Nepomućeno prijateljstvo kneza Lazara sa kraljem Tvrtkom jasan je dokaz da je Tvrtkov postupak smatran saglasnim sa srednjovekovnim poimanjem legitimnosti nasleđa prestola. To, međutim, nikako ne znači da je knez Lazar prestao da se smatra glavnim vladaocem na teritoriji srpskog carstva, tim pre što je i on preko svoje žene Milice bio u srodstvu sa izumrlom dinastijom Nemanjića.[traži se izvor]

Veran tradiciji vladara na srpskom prestolu, knez Lazar je pregao da podigne autoritet crkve i učini je moćnom potporom u borbi za učvršćenje svoje vlasti i odbranu od Turaka. U tom cilju smatrao je neophodnim da izmiri Pećku i Carigradsku patrijaršiju, koje su bile u neprijateljstvu od doba proglašenja Pećke patrijaršije 1346. godine kada se kralj Dušan krunisao za cara. Posle dugih pregovora u kojima se istakao monah Isaija, do izmirenja je došlo 1375. godine. Obred svečanog priznanja Pećke patrijaršije obavljen je u patrijaršijskoj crkvi u Peći. Bila je to velika svečanost, kojoj su, pored mnogobrojnih velmoža i crkvenih velikodostojnika, prisustvovale monahinje Jelisaveta (monaško ime carice Jelene), i Jefimija, udovica despota Jovana Uglješe. Monahinja Jelisaveta umrla je početkom novembra 1376. godine. Verovatno po dogovoru sa kneginjom Milicom, Jefimija je odmah posle njene smrti došla u Kruševac i nastanila se u dvoru kneza Lazara.[traži se izvor]

Kada mu se u Kruševcu rodila i peta kćer Olivera, knez Lazar je verovatno izgubio svaku nadu da će dobiti naslednika prestola. Zato nije teško zamisliti radost supružnika kada im se 1377. godine rodio sin, koji je na krštenju, po tradiciji loze Nemanjića, dobio ime Stefan. Posle Stefana kneginja je rodila još dva sina Vuka i Dobrivoja. Dobrivoje je umro kao dete a Vuk je rastao uz Stefana koji nije bio mnogo stariji.[traži se izvor]

Tokom arheoloških istraživanja na Rudniku 2015. godine pronađen je njegov pečat sa natpisom „Gospodin knez Lazar svesrpskih zemalja”.[12]

Ivan Jastrebov je zapisao da ga je zapis o knezu Lazaru u manastiru Lešok podsetio na zabelešku Muzakija o Lazaru. On je o njemu rekao: Laczaro shefu primo Dispoto del 1350 dell inferior Servia dicta Bulgaria. Jastrebov se ne upušta u rasuđivanje o kontekstu Muzakijevih reči. To svedočanstvo mu je važno jer je Lazar vladao donjom Srbijom, a glavno je da su je zvali Bugarskom. Tada (u doba Jastrebova) su se tako zvala sva mesta koja je naseljavao srpski narod — u takozvanoj Makedoniji.[13]

Borbe sa Turcima[uredi | uredi izvor]

Knez Lazar, romantičarska slika Vladislava Titelbaha.

Privredni i kulturni napredak države kneza Lazara ometan je stalnim pokušajima Turaka da je potčine. Zato je knez bio prinuđen da usredsredi svoju pažnju na vojne pripreme. Na teritoriji svoje države prvi put se sukobio sa jačim odredom turske vojske 1380/1381. godine kada su njegove vojskovođe Crep i Vitomir pobedili Turke na Dubravici kod Paraćina.[14]

Mada poraženi u Bosni kod Bileće 1388. godine, Turci su odlučili da i po treći put napadnu kneza Lazara. Obavešten o njihovim pripremama, knez Lazar je 1389. godine preko svog zeta Nikole Gorjanskog, mačvanskog bana, ugovorom sa Ugrima osigurao zaleđe[15] i pregao da prikupi što veću vojsku za predstojeću bitku. Obratio se za pomoć i kralju Tvrtku, koji je i po svojoj tituli bio dužan da učestvuje u borbama za odbranu nezavisnosti Srbije.[traži se izvor]

Obavešten da će Turci pokušati prodor preko Kosova, knez Lazar je na čelu svoje vojske sredinom juna došao na Kosovo.[16]

Što se tiče sukoba sa Osmanlijama, letopisi govore da je Lazar imao uspeha u borbama s njima. Godine 1386, Orhanov sin, Murat I je predvodio vojsku na Srbiju. Srpska vojska, s knezom Lazarom na čelu, nalazila se na Toplici (na Pločniku) i tada je sprečen dublji prodor neprijatelja u unutrašnjost zemlje. Iz sažetih vesti letopisca stiče se utisak da su dva vladara izbegla sukob.[traži se izvor]

Posle smrti Ugarskog kralja Ludovika I (1382), knez Lazar je odbio položaj turskog vazala i zajedno sa kraljem Tvrtkom umešao se u dinastičke sukobe u Ugarskoj. Međutim, srpska država nije morala da brani samo severnu granicu već i južnu — na Kosovu.[traži se izvor]

Turska horda je prešla preko zemalja braće Dragaša i na pomolu je visio neizbežan sukob sa Srbijom. Bitka se odigrala na Vidovdan 28. juna 1389. godine na polju Kosovu.

Spomenik u Kruševcu. Otkriven je 27. juna 1971. godine, povodom „Šest vekova Lazarevog grada — Kruševca”. Autor Nebojša Mitrić.

U okršaju prvog sukoba Srbi su pobedili Turke. „Među vojnicima”, piše Konstantin Filozof u Žitiju despota Stefana Lazarevića, „koji su se borili pred vojskom beše neko veoma blagorodni (Miloš — zabeležio je neko na margini Konstantinovog dela) koga oblagaše zavidljivci svome gospodinu i osumnjičiše ga kao neverna. A ovaj da pokaže vernost, a ujedno i hrabrost, nađe zgodno vreme, ustremi se ka samome velikom načelniku kao da je prebeglica, i njemu put otvoriše. A kad je bio blizu, iznenada pojuri i zari mač u toga samoga gordoga i strašnoga vlastodršca. A tu i sam pade od njih. U prvi mah odolevali su Lazarevi ljudi i pobeđivali su. Ali već ne beše vreme za izbavljanje. Stoga i sin toga cara ojača opet u toj samoj bici i pobedi. Šta je bilo posle toga? Postiže Lazar blaženu smrt tako što mu je glava posečena, a njegovi mili drugovi molili su usrdno da poginu pre njega i ne vide njegovu smrt. Ova bitka bila je godine 6897. meseca junija 15. dan. A tada, tada ne beše mesta u celoj toj zemlji gde se nije čuo tužni glas ridanja i vapaj koji se ne može ni sa čime uporediti tako da se vazduh ispunio…”.[traži se izvor]

Na Kosovu polju: „mučenik Hristov postade veliki knez Lazar” (Despot Stefan: natpis na stubu mramornom na Kosovu), izborom i opredeljenjem za nebesko ispuni reči Njegove: „Od ove ljubavi nema veće do ako ko položi život za bližnje svoje”. Jn 15;13. Onome koji je učinio izbor dostojan Nebeskog cara narod nepokolebljivo imenu dodaje — car — i ovenčava ga oreolom svetaštva, a Crkva kanonizuje, već nekoliko godina posle pogibije.[17]

Replika odeće kakvu je na dvoru nosi knez Lazar

Zadužbinar[uredi | uredi izvor]

Glavna Lazareva zadužbina je manastir Ravanica. Manastir Hilandar ima njegovu pripratu, a obnovio je i manastir Lešok.

Sahrana kneza Lazara[uredi | uredi izvor]

Sarkofag kneza Lazara u manastiru Ravanica.

Po odluci Državnog sabora iz decembra 1389. godine princeza Olivera, najmlađa kći kneza Lazara data je u harem sultana Bajazita I.[18] Ona je u harem otišla u proleće 1390. godine što je bio uslov za sklapanje mira sa Turcima i dozvolu za prenos moštiju kneza Lazara. Iz Mitropolijske crkve u Prištini mošti Svetog kneza Lazara 1391. godine prenesene su u njegovu zadužbinu manastir Ravanicu. Zbog nadiranja Turaka i stanovništvo i monaštvo biva prinuđeno da napušta ognjišta i svetinje. Sa sobom nosi i najveću dragocenost — mošti Lazareve. Nastavlja svetitelj da deli sudbinu svog naroda, preko Beograda do Sent Andreje u Ugarskoj posle nekoliko godina prenesen u fruškogorski manastir Vrdnik (Nova Ravanica).[19]

Pošto je nakon 27. marta 1941, manastir Vrdnik-Ravanica upotrebljavan kao privremeno sklonište za municiju i gorivo jugoslovenske vojske, mošti su iz bojazni da bi mogle biti uništene u eksploziji, prenete u manastir Bešenovo u noći pred početak rata.[20] Međutim, početkom Drugog svetskog rata, fruškogorski manastiri su se našli na teritoriji NDH, gde su već početkom aprila 1941, započeli progoni, zlostavljanje i uništavanje imovine, koji su zatim prerasli u teror i institucionalno uništavanje Srba i svega srpskog što se našlo u njenim granicama,[20] od čega nisu bili pošteđeni, ni stari srpski manastiri, pa ni mošti srpskih svetitelja, koji su skrnavljeni i uništavani.[20] Aprila 1942. profesor i dekan Teološkog fakulteta, Radoslav Grujić i kustos Muzeja kneza Pavla, Miodrag Grbić, koristeći se ličnim poznanstvom i blagonaklonošću ratnog savetnika pri Upravnom štabu za Srbiju, majora Johana Albrehta fon Rajsvica (nem. Johann Albrecht Freiherr von Reiswitz) uspeli su da obezbede prenos moštiju iz manastira Bešenovo u riznicu Saborne crkve Sv. arhanđela u okupiranom Beogradu.[20][21] Prilikom preuzimanja moštiju u Bešenovu je konstatovano da su mošti ostale neoštećene, ali da su opljačkane sve dragocenosti koje su se nalazile sa moštima.[22] Spisak nestalih stvari je utvrđen naknadno, na osnovu izjave vrdničkog arhimandrita, koji je prebegao u Beograd septembra 1941[23]:

  • srebrni, pa pozlaćeni ručni krst za celivanje
  • par srebrnih narukvica filigrane izrade
  • par srebrnih pavta — velikih umetničkih izrađenih kopči
  • mitra, ukrašena kamenjem i biserima, koja je ležala na mestu odsečene glave svetitelja
  • veliki pozlaćeni lanac sa od četvorouglastim ukrasnim pločicama
  • pet većih i manjih, umetnički izvezenih pokrivača za svete darove
  • dva putirska izvezena „darka”
  • jedan veliki pokrivač za celokupne mošti, sa izvezenim likom kneza Lazara

Godine 1954, Sveti arhijerejski sabor SPC doneo je odluku o prenošenju moštiju Sv. Kneza u Ravanicu. Ova odluka je sprovedena o šeststotoj godišnjici Kosovske bitke, 1989. godine i to tako što su njegove mošti izlagane na putu kroz veliki broj srpskih gradova i manastira.[traži se izvor]

Tako je od Vidovdana 1988. do avgusta 1989. ćivot iz Beogradske Saborne crkve preko manastira Vrdnika, Ozrena, Tronoše i Ćelija, zatim Šapca, Valjeva i Kragujevca, pa manastira Žiča, Ljubostinja i Pavlica prenesen do Kosova. Na Gazimestanu, mestu kosovske bitke, održan je pomen a potom, posle boravka u manastiru Gračanica i svečanih vidovdanskih bogosluženja, ćivot sa Lazarevim moštima preko Niša, Kruševca i manastira Manasija, prenesen je u Ravanicu.[traži se izvor] Sačuvana je jedna svečana odežda koja je bila na njegovim moštima neposredno posle smrti.[24]

Manastir Sveta Lazarica mu je posvećen. Deo moštiju se čuva u Sabornoj crkvi u Beogradu.[traži se izvor]

Tokom vladavine Ivana Groznog kultovi Svetog Save, Svetog Simeona i Svetog kneza Lazara bili su prisutni i širili su se u Rusiji.[25]

Popularna kultura[uredi | uredi izvor]

Njegov lik se pojavljuje u filmu Boj na Kosovu (1989). Opera „Lazarevo obretenije” izvedena je 2024. u Velikoj dvorani Kolarčeve zadužbine.[26]

Porodica[uredi | uredi izvor]

Sa Milicom knez Lazar je imao osmoro dece:

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Rovinski 1998, str. 387.
  2. ^ Kačić Miošić, Pisma od vitezova pridostojne kuće Grabovčeve, prikazana gosp. pris. serdaru Anti Grabovcu, Andrija (1756). Razgovor ugodni naroda slovinskoga. 
  3. ^ Mihaljčić 1984, str. 15.
  4. ^ a b v g Fine 1994, str. 374.
  5. ^ a b v g Mihaljčić 2001, str. 15–28.
  6. ^ Fine 1994, str. 335.
  7. ^ Fine 1994, str. 345.
  8. ^ a b v g d đ e ž Mihaljčić 2001, str. 29–52.
  9. ^ Fine 1994, str. 358–59.
  10. ^ Mihaljčić 1975, str. 43.
  11. ^ Fine 1994, str. 363–64.
  12. ^ Pečat cara Lazara izronio iz Rudnika („Politika”, 23. oktobar 2015)
  13. ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 246. - 247. Beograd: Službeni glasnik. 
  14. ^ Ćirković 2004, str. 83.
  15. ^ Ćirković 2008, str. 85.
  16. ^ Mihaljčić, Rade (2001). Lazar Hrebeljanović:istorija,kult,predanje. Beograd. ISBN 86-835-65-03-3. 
  17. ^ Mihaljčić, rade (2001). Lazar Hrebeljanović istorija, kult,predanje. Beograd. ISBN 86-83565-01-7. 
  18. ^ a b v g Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2001). Srpske dinastije. Novi Sad: Plantoneum. ISBN 86-83639-01-0. 
  19. ^ Hadžije kidaju telo cara Lazara, „Vreme”, 6-9. jan. 1938, str. 30. digitalna.nb.rs
  20. ^ a b v g Stojanović 2012, str. 75.
  21. ^ „Kolo”, 18. april 1942, str. 13
  22. ^ Stojanović 2012, str. 74.
  23. ^ Stojanović 2012, str. 82.
  24. ^ „Muzj SPC: 3D rekonstrukcija svečane odežde Svetog kneza Lazara”. SPC. 27. 6. 2023. Pristupljeno 2. 7. 2023. 
  25. ^ Ković 2021, str. 56.
  26. ^ Lijeskić, Biljana. „Opera „Lazarevo obretenije” kao molitva na Kolarcu”. Politika Online. Pristupljeno 2024-02-02. 
  27. ^ a b v g d Ivić, Aleksa (1928). „[[s:sr:Rodoslovne tablice (A. Ivić)/Lazarevići|Lazarevići]]”. Rodoslovne tablice srpskih dinastija i vlastele (III dopunjeno izd.). Novi Sad — preko Vikizvornika. 
  28. ^ a b v g „Genealogy — Balkan states: The Lazarevici”. Pristupljeno 25. 2. 2010. 
  29. ^ a b v „Medieval Lands project — Serbia: Lazar I [1385]-1389, Stefan 1389—1427”. Pristupljeno 25. 2. 2010. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]


Nije postojala titula.
 Knez Srbije
(1371—1389)
Hrebeljanovići
(1371—1389)
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Лазар_Хребељановић&oldid=27548642”