Napad na garnizon JNA u Bjelovaru

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Napad na garnizon JNA u Bjelovaru
Deo Rata u Hrvatskoj
Bjelovar na karti Hrvatske
Bjelovar
Bjelovar
Bjelovar na karti Hrvatske
Vreme29. septembar 1991.
Mesto
Bjelovar
UzrokNapadi na kasarne JNA u Hrvatskoj
Ishod predaja garnizona i zauzimanje kasarne
Sukobljene strane
Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija Jugoslovenska narodna armija Hrvatska Zbor narodne garde
Hrvatska MUP Hrvatske
Hrvatska TO Bjelovar
Komandanti i vođe
Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija Milan Tepić †
Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija Rajko Kovačević Pogubljen		 Hrvatska Želimir Škarec
Hrvatska Stjepan Budimski
Žrtve i gubici
15 12

Napad na garnizon JNA u Bjelovaru je oružani sukob koji se desio 29. septembra 1991. godine u toku akcije napada na kasarne Jugoslovenske narodne armije (JNA) u Hrvatskoj, od strane pripadnika Zbora narodne garde (ZNG) i pripadnika Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP) Hrvatske na početku rata u Hrvatskoj.

U toku napada na pripadnike 265. motorizovane brigade JNA, stacionirane u kasarni „Božidar Adžija”, kao i druge vojne objekte u gradu, poginulo je 14 pripadnika JNA. Prilikom napada na skladište municije u šumi Bedenik, major Milan Tepić je aktivirao eksploziv koji je digao u vazduh i njega i skladište municije i tom prilikom je poginulo 11 pripadnika „zengi”. Za ovaj podvig on je novembra 1991. godine od strane Predsedništva SFRJ posthumno odlikovan Ordenom narodnog heroja i proglašen za poslednjeg narodnog heroja Jugoslavije.

Nakon predaje kasarne JNA, zarobljeno je 60 oficira, podoficira i građanskih lica na službi u JNA i 365 od kojih su većina bili na odsluženju vojnog roka. Istog dana, po naređenju predsednika Kriznog štaba Bjelovara streljani su komandant brigade pukovnik Rajko Kovačević, kao i potpukovnik Miljko Vasić i kapetan prve klase Dragiša Jovanović. Šestorica rezervista JNA, sa područja Bjelovara, su odvedena u policijsku stanicu i nekoliko dana kasnije su streljani u blizini sela Malo Korenovo. Dana 21. decembra 2007. godine Županijski sud u Varaždinu osudio je četvoricu bivših pripadnika MUP-a Hrvatske za učešće u Bjelovarskom zločinu.[1] Istraga ovog slučaja se nastavlja u Srbiji i u Hrvatskoj.[2]

Prethodnica[uredi | uredi izvor]

Situacija u SFRJ[uredi | uredi izvor]

SFR Jugoslavija je bila federativna država sastavljena od 6 republika (SR Slovenija, SR Hrvatska, SR Bosna i Hercegovina, SR Crna Gora, SR Srbija i SR Makedonija). I država SFRJ i JNA su bile po svojoj definiciji zamišljene na bratstvu i jedinstvu svih naroda i narodnosti koji su živeli u SFRJ. Društveno-ekonomsko uređenje SFR Jugoslavije je bio socijalizam. Ustav Jugoslavije od 1974. godine doneo je decentralizaciju SFRJ, koja je kasnije omogućila separatističkim snagama u Sloveniji i Hrvatskoj, da započnu razbijanje Jugoslavije, praćeno krvavim ratovima i progonima. U svim Ustavima Jugoslavije, Jugoslovenska narodna armija je bila definisana kao jedina oružana sila na teritoriji SFRJ, a samim time i jedini međunarodno priznati vojni subjekat. Krajem 1989. godine, Skupština SFRJ donosi amandmane na Ustav, pa tako se jednopartijski sistem zamenjuje višepartijskim sistemom. Što je značilo da pored jedine do tada parije KPJ, sada mogu da se osnivaju i druge stranke. [3][4]

Situacija u SR Hrvatskoj[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Ilegalno naoružavanje Hrvatske

Nakon održanih višestranačkih izbora u SR Hrvatskoj 22. aprila 1990. godine u Hrvatskoj je pobedila stranka HDZ koja je u svom političkom programu jasno isticala želju za nezavisnosti tj. odvajanje SR Hrvatske od SFRJ. U celoj SR Hrvatskoj vladala je velika euforija zbog pobede HDZ na izborima, a nakon toga sve češće su se mogle javno videti slike ustaških zločinaca (Ante Pavelića, Alojzije Stepinac, Maks Luburić...), ustaški pozdravi i čuti ustaške pesme. Srbima u SR Hrvatskoj je to budilo avetna sećanja na progone i genocid iz vremena NDH.

Vlast SR Hrvatske u Zagrebu, koju su maja 1990. godine formirali HDZ i Franjo Tuđman je tokom leta donela odluku da formira sebi i oružane snage. Već u proleće su preuzeli kontrolu nad policijom, medijima, Tužilaštvom i državnom upravom. Tako je oktobra i novembra 1990. godine u SR Hrvatsku ilegalno uvezena velika količina naoružanja za potrebe rezervnog sastava policije, članova HDZ i HOS. Tu akciju su vodili Martin Špegelj i Josip Boljkovac, ministri u tadašnjoj vladi Hrvatske. KOS JNA je snimio film o ovom zločinačkom poduhvatu, a 27. januara 1991. to i objavio na TV Beograd.

Od maja 1990. do septembra 1991. godine situacija se iz dana u dan pogoršavala i Srbi u Hrvatskoj su bili strahovito uplašeni za svoju ličnu sigurnost i svoje imovine. Redovno su se mogli videti i ustaški grafiti, a veliki broj Srba je preko telefona dobijao pretnje da moraju da se isele iz svojih kuća i odu u SR Srbiju. Dobijali su čak i preteća pisma u kojima je stajao potpis "HDZ". Srbi u Hrvatskoj su dobijali otkaze na poslu, a čak su im i deca u školama psiho-fizički maltretirana. U stambenim zgradama postojali su određeni članovi HDZ koji su imali zadatak da paze na kretanje svojih komšija Srba.[3]

Tokom proleća 1991. dešavaju se pojedinačni napadi na naselja u kojima žive Srbi ili nehrvati: Pakrac, Plitvice, Zadar, Borovo Selo. 25. juna 1991. Sabor SR Hrvatske proglašava nezavisnost, dok Vlada SFRJ dan kasnije tu odluku proglašava nevažećom. 7. jula 1991. je sklopljen dogovor na Brionima između predstavnika Slovenije, Hrvatske i ostatka Jugoslavije, uz posredovanje Evropske zajednica, gde su Slovenija i Hrvatska pristale da zamrznu svoje odluke o nezavisnosti tri meseca.[5]

Neposredno pred sukob[uredi | uredi izvor]

U svim gradovima SR Hrvatske 1991. gde su bile i kasarne JNA, dolazilo je do provokacija i maltretiranja vojnika i oficira JNA, od strane hrvatskog stanovništva. Dešavalo se da im gradske vlasti isključuju vodu, struju, ne dozvoljavaju dostavu hrane u kasarnu i dr. U tim kasarnama su se većinom nalazili vojnici na redovnom odsluženju vojnog roka. Vojnici i oficiri JNA hrvatske i slovenačke nacionalnosti, su od maja 1991. masovno dezertirali iz JNA, odlazeći kućama, a mnogi su pristupali ZNG ili u specijalne jedinice policije.[3]

U Bjelovaru je postojala kasarna JNA "Božidar Adžija" u kojoj je bila smeštena 265. motorizovana brigada JNA. Ta kasarna je bila pod upravom Pete vojne oblasti JNA sa komadom u Zagrebu. Hrvatske paravojne snage su 28. septembra 1991. okupirale kasarnu JNA „Božidar Adžija“. Želeli su da zaposednu kasarnu i da preuzmu kontrolu nad velikim skladištem municije koje se nalazilo nedaleko kasarne u šumi „Bednik“. Komanda kasarne JNA „Božidar Adžija“ je poslala hitan dopis u Zagreb svojim pretpostavljenima u komandu 5. vojne oblasti, tražeći pomoć, jer su videli da ih opkoljavaju pripadnici ZNG. U tom momentu se u kasarni JNA nalazilo oko 150 vojnika i 7 oficira JNA. Brojnost pripadnika ZNG je bila daleko veća, oko 1.000. Komanda JNA je umesto pomoći poslala posmatračku misiju Evropske zajednice, koja je trebalo da ima ulogu mirovne misije kako ne bi došlo do sukoba. Predstavnicima Posmatračke misije EZ nije dozvoljen prilaz kasarni JNA.[6]

Sukob[uredi | uredi izvor]

Ujutro, 29. septembra 1991. već od 7 sati pripadnici ZNG su otpočeli žestok napad na kasarnu JNA „Božidar Adžija“, kojom je komandovao pukovnik JNA Rajko Kovačević. Koristili su i teško naoružanje, tenkove. Kada su hrvatski napadači otpočeli napad, silovito je krenula odbrana kasarne, koja je trajala do popodnevnih časova istog dana. Pukovnik JNA Rajko Kovačević je naredio obustavu odbrane i polaganje oružja. Tako su hrvatski paravojnici ušli u kasarnu JNA i zaposeli je. Jure Šimić potom postrojava vojnike i oficire JNA, naredivši da svi se skinu do pojasa. Iz stroja izvodi oficire JNA: pukovnika Rajka Kovačevića, potpukovnika Dragišu Jovanovića i komandanta 1. klase Miljka Vasića, odvodi ih 50 m dalje gde ih lično ubija ispalivši po dva hica u svakog oficira. Šestorica pripadnika JNA: Radovan Barberić, Zdravko Dokman, Radovan Gredeljević, Ivan Hosjak, Boško Radonjić i jedno nepoznato lice su zarobljeni i odvedeni u policijsku stanicu u Bjelovaru.[6]

Posle završetka borbi za kasarnu, pripadnici ZNG su otišli do skladišta u šumi „Bednik“, koje je bilo minirano. Major Milan Tepić ih video kako ulaze i aktivirao prekidač, kojim je eksplodiralo 170 tona eksploziva.

Dan kasnije su u zauzetu kasarnu JNA „Božidar Adžija“ došli hrvatski civili iz Bjelovara, koji su mokrili i pljuvali po poginulim pripadnicima JNA.[6]

Šestorica pripadnika JNA koji su bili odvedeni u policijsku stanicu u Bjelovaru, su zajedno sa jednim srpskim civilom po imenu Savo Kovač iz Bjelovara, koji je lažno optužen da je snajperista i dan ranije uhapšen. Oni su odvedeni 3. oktobra 1991. noću u šumu „Česma“, kod mesta Malo Korenovo i tu su streljani. Sasvim slučajno samo je Savo Kovač preživeo.[6]

Posledice[uredi | uredi izvor]

Spomen-ploča Milanu Tepiću u istoimenoj ulici u Beogradu na Dedinju

Milan Tepić je krajem 1991. godine proglašen za narodnog heroja od strane krnjeg Predsedništva SFRJ. Nekoliko gradova u Srbiji i Republici Srpskoj ima ulicu Milana Tepića. U srpskom narodu su ispevane i brojne epske pesme za Milana Tepića koga upoređuju sa Stevanom Sinđelićem.

Vojnik Stojadin Mirković je 31. decembra 1999. posthumno odlikovan “Ordenom za zasluge u oblasti odbrane i bezbednosti prvog stepena”. Jedna ulica u Valjevu nosi ime Stojadina Mirkovića. U njegovoj osnovnoj školi, podignut mu je spomenik 28. septembra 2013.[7] U septembru 2014. godine Stojadin Mirković je posthumno odlikovan Ordenom Svetog Save trećeg stepena.[8]

U Bjelovaru se 29. septembar slavi kao Dan grada.[6]

Hrvatska je nakon ovog sukoba u Bjelovaru nezadrživo srljala u rat, što jeste i bio cilj vlasti u Zagrebu, jer kako je i sam Franjo Tuđman rekao 1992. na Jelačićevom trgu, da je Hrvatska mogla dobiti nezavisnost i bez rata, ali ne bi bila etnički čista.[traži se izvor]

Suđenja i presude[uredi | uredi izvor]

Hrvatsko tužilaštvo i sudovi su neprofesionalno odradili istrage protiv osumnjičenih.[traži se izvor] Godine 1992. hrvatski sabor je usvojio Zakon o oprostu, kojim je pomilovao sve pripadnike HOS, HDZ, MUP RH, kao i ZNG koji su počinili krivična dela ratni zločin.[9]

Godine 1992. Vojno tužilaštvo JNA u Beogradu je podiglo optužnicu protiv Jure Šimića i saradnika, koji je bio optužen za ubistva vojnika i oficira JNA u Bjelovaru 29. septembra 1991. godine.

Godine 1998. porodica oficira JNA Dragiše Jovanovića, upućuje službeni zahtev Haškom tribunalu da otvori istragu protiv Jure Šimića, ali Tužilaštvo Haškog tribunala nikada nije pokretao istragu protiv Jure Šimića.[traži se izvor]

Dana 21. septembra 2001. Županijsko državno tužilaštvo podiže optužnicu protiv četiri pripadnika hrvatske policije iz Bjelovara: Luka Markešić, Zdenko Radić, Zoran Maras i Ivan Orlović, da su počinili krivično delo ubijanje 6 ratnih zarobljenika i pokušaja ubistva jednog civila, 3. oktobra 1991. u šumi „Česma“. Optuženi su 2 puta nepravosnažno oslobađani. Prvi put 2001. godine, a drugu put 2005. „usled nedostataka dokaza“. Vrhovni sud Hrvatske je obe oslobađajuće presude ukidao.[traži se izvor]

Godine 2006. u maju mesecu Haško tužilaštvo dostavlja Županijskom tužilaštvu u Bjelovaru optužnice protiv lica koja su osumnjičena za ubistvo pripadnika JNA u kasarni u Bjelovaru 1991. Pokreće se istraga o ratnim zločinima protiv NN lica. RTS je javno emitovao video snimke gde se jasno vide počinjeni zločini nad pripadnicima JNA u bjelovarskoj kasarni.

Septembra 2007. godine Županijski sud u Varaždinu je otpočeo treće suđenje četvorici pripadnika MUP-a Hrvatske, a Tužilaštvo je ovaj put promenilo optužnicu, pa su optuženi za pomaganje i saučesništvo u ratnom zločinu protiv zarobljenika i civila. Nepravosnažna presuda je donesena 21. decembra 2007. gde su osumnjičeni osuđeni, jedan na 4 godine, a trojica po 3 godine zatvora, što je ispod zakonskog minimuma. Vrhovni sud Hrvatske je i ovu presudu ukinuo 2010. godine.[traži se izvor]

Tek 2010. godine u novembru mesecu Županijsko tužilaštvo i sud pokreću istragu protiv Jure Šimića “zbog osnovane sumnje na počinjenje krivičnog dela ratnog zločina protiv ratnih zarobljenika”. Istraga o tom zločinu još nije završena. Jure Šimić je proveo u pritvoru 11 dana, a potom pušten da se brani sa slobode. Ceo slučaj je prebačen u Županijski sud u Rijeci.[traži se izvor]

Dana 24. oktobra 2011. godine Veće za ratne zločine u Beogradu dostavlja hrvatskom državnom tužilaštvu optužnice protiv osoba koje su osumnjičene za ratne zločine nad Srbima u Hrvatskoj tokom 1991—1995. Hrvatski sabor te odluke, odnosno optužnice i presude pravosudnih organa SFRJ, JNA i Srbije proglašava nevažećim.[traži se izvor]

Godine 2011, Županijski sud u Zagrebu vrši suđenje četvorici pripadnika MUP-a Hrvatske iz Bjelovara. 17.11.2011. donesena je presuda koja oslobađa sve svu četvoricu optuženika uz obrazloženje da „dela za koja se terete nisu krivična dela“. Pošto se na poslednju presudu nije niko žalio, presuda je postala pravosnažna.[6]

Imena poginulih pripadnika JNA[uredi | uredi izvor]

  1. Milan Tepić, 1957.
  2. Stojadin Mirković, 1972.
  3. Rajko Kovačević,
  4. Dragiša Jovanović,
  5. Miljko Vasić,
  6. Radovan Barberić,
  7. Zdravko Dokman,
  8. Radovan Gredeljević,
  9. Ivan Hosjak,
  10. Boško Radonjić,
  11. Ranko Stefanović,
  12. Goran Radovanović, 1971.
  13. Ejup Bedroli, 1972.
  14. Nuhi Tači, 1972.
  15. Dragan Draganović, 1972.[10][11]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ B92 - Vesti - Hrvatska: Presuda za Bjelovar, Pristupljeno 1. 4. 2013.
  2. ^ http://www.veritas.org.rs/saopstenja/bjelovar1.htm
  3. ^ a b v Rat u Hrvatskoj iz pera obavještajca Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. septembar 2013), Pristupljeno 30.9.2013.
  4. ^ Miroslav Lazanski: Zašto se raspala Jugoslavija, Pristupljeno 30.9.2013.
  5. ^ RTS: Dve decenije od raspada SFRJ, Pristupljeno 30.9.2013.
  6. ^ a b v g d đ Veritas: Saopštenje povodom godišnjice stradanja vojnika JNA u Bjelovaru 29.9.1991., Pristupljeno 30.9.2013.
  7. ^ Spomenik heroju s Povlena- Stojadinu Mirkoviću, Pristupljeno 30.9.2013.
  8. ^ „Orden Svetog Save uručen majci povlenskog heroja (SPC, 1. oktobar 2014)”. Arhivirano iz originala 03. 08. 2018. g. Pristupljeno 04. 10. 2014. 
  9. ^ Svetozar Livada: Srpsko pitanje u Hrvatskoj nije političko već ekološko, Pristupljeno 30.9.2013.
  10. ^ „Mladi heroj stigao u rodno selo 31 godinu nakon pogibije: U Kijevcima pod Kozarom sahranjen Dragan Draganović, saborac Milana Tepića (FOTO)”. 
  11. ^ „identifikovani posmrtni ostaci Dragana Draganovića iz Kijevaca poginulog u bjelovarskoj kasarni”. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Напад_на_гарнизон_ЈНА_у_Бјеловару&oldid=26947220”