Rat u Bosni i Hercegovini
 | Neutralna tačka gledišta ovog članka je osporena. |
| Rat u Bosni i Hercegovini | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo ratova u bivšoj Jugoslaviji | ||||||||||
 Skupština BiH u plamenu (levo); Ratko Mladić sa grupom oficira i vojnika VRS (gore desno); norveški pripadnik UN na Sarajevskom aerodromu (dole desno) | ||||||||||
| ||||||||||
| Sukobljene strane | ||||||||||
1992: Republika Bosna i Hercegovina Hrvatska Hrvatska zajednica Herceg-Bosna |
1992: Republika Srpska SFR Jugoslavija Republika Srpska Krajina | |||||||||
|
1992—1994: RBiH |
1992—1994: Hrvatska Republika Herceg-Bosna Hrvatska |
1992—1994: Republika Srpska Republika Srpska Krajina AP Zapadna Bosna (od 1993)Podrška:  SR Jugoslavija | ||||||||
1994—1995: RBiH Hrvatska Republika Herceg-Bosna Hrvatska NATO |
1994—1995: Republika Srpska Republika Srpska Krajina AP Zapadna Bosna Podrška: SR Jugoslavija | |||||||||
| Komandanti i vođe | ||||||||||
|
Alija Izetbegović Sefer Halilović Rasim Delić |
Franjo Tuđman Mate Boban Dario Kordić |
Radovan Karadžić Ratko Mladić Slobodan Milošević | ||||||||
| Jačina | ||||||||||
|
ARBiH ~150.000+ vojnika ~40 tenkova ~30 oklopnih vozila[2] NATO: ~80 borbenih aviona i helikoptera |
HVO ~50.000 vojnika ~70 tenkova ~50 oklopnih vozila ~preko 500 topova[3] Hrvatska Vojska: 15.000 vojnika[4] |
VRS ~80.000–100.000+ vojnika ~300 tenkova ~700 oklopnih vozila ~preko 800 topova[3] | ||||||||
| Žrtve i gubici | ||||||||||
|
30.521 vojnika 31.583 civila NATO: Srušeni američki F-16 fajting falkon i francuski Miraž 2000 ratni avioni |
6.000 vojnika 2.484 civila |
21.173 vojnika 4.179 civila | ||||||||
| Istorija Bosne i Hercegovine |
|---|
 |
Rat u Bosni i Hercegovini, bio je vojni sukob na području Bosne i Hercegovine, koji je trajao od 1. marta 1992. do 14. decembra 1995. godine. Ovaj rat se često opisuje i kao Građanski rat u Bosni i Hercegovini; takođe se naziva i imenima kao što su Odbrambeno-otadžbinski rat (za Srbe u Republici Srpskoj), Agresija na Bosnu i Hercegovinu (za Bošnjake u Bosni i Hercegovini), te Domovinski rat (za Hrvate u Bosni i Hercegovini).
Oružani sukobi su počeli nakon referenduma za nezavisnost koji je održan 29. februara i 1. marta 1992. godine. Rat je završen potpisivanjem Dejtonskog sporazuma.
Rat u Bosni i Hercegovini su obilježile teške borbe, neselektivna granatiranja gradova i naselja, spaljivanje sela, etničko čišćenje, brojna silovanja i uništavanje spomenika kultura. Procenjuje se da je tokom rata stradalo oko 100.000 ljudi, dok je raseljeno više od 2,2 miliona ljudi.[5][6][7]
Raspad SR Bosne i Hercegovine[uredi | uredi izvor]
Dana 14. oktobra 1991. godine pred Skupštinu SR Bosne i Hercegovine poslanici SDA, uz podršku HDZ, stavili su Memorandum o suverenosti Bosne i Hercegovine. Ovim dokumentom najavljeno je neučestvovanje u saveznim ustanovama i neprihvatanje odluka saveznih vlasti ukoliko u njihovom donošenju ne učestvuju sve članice SFR Jugoslavije. Za razliku od ovog, odlučno separatističkog stava - koji je pratila i tvrdnja da je većinsko odlučivanje, bez obzira na ustavne odredbe o zaštiti konstitutivnosti tri naroda, jedino legitimno - rezolucija koju je predložio SDS predviđala je učešće u ustanovama, ali i pokretanje mehanizma za samoopredjeljenje konstitutivnih naroda, ukoliko Hrvatska dobije međunarodno priznanje. Kada nije bilo moguće pronaći kompromis, poslanici SDS su zatražili da zasjeda Savjet za pitanja uspostavljanja ravnopravnosti naroda i narodnosti SR Bosne i Hercegovine. Muslimansko-hrvatska većina se oglušila o ovaj zahtjev. Predsednik Skupštine BiH Momčilo Krajišnik objavio je kraj sednice i srpski poslanici su otišli iz Skupštine BiH, ali je sastanak nastavljen posle ponoći 15. oktobra 1991. uz prisustvo poslanika SDA i HDZ, kao i dela poslanika opozicije. Oni su, bez pristanka poslanika SDS, oko 03:00, 15. oktobra 1991. usvojili Rezoluciju o suverenosti Bosne i Hercegovine i Memorandum (Pismo o namjerama).[8]
Posle tog glasanja, srpski poslanici potom su napustili Skupštinu, izjavivši da ne prihvataju njene neustavne odluke, a u Sarajevu su proglasili stvaranje Skupštine srpskog naroda u BiH 24.10.1991. i Skupština Socijalističke Republike BiH se raspala.[9] SDS i Skupština srpskog naroda u BiH su održali 9. i 10. novembra 1991. plebiscit za ostanak u jugoslovenskoj federaciji, a na plebiscit su izašli uglavnom Srbi, i velikom većinom se izjasnili u prilog očuvanja Jugoslavije.[9] Politički predstavnici srpskog naroda postavili su se prema ustanovama Bosne i Hercegovine jednako kao i muslimanski i hrvatski poslanici prema ustanovama SFR Jugoslavije. Razlika je bila u tome što ni jednoj od jugoslovenskih republika u ovoj krizi nisu bile ugrožene same osnove državnosti - srpskom narodu u Bosni i Hercegovini bila su osporena sva dotadašnja politička prava. Tokom naredna tri mjeseca muslimansko-hrvatska većina je, protivno Ustavu, vodila SR Bosnu i Hercegovinu ka otcjepljenju.
Na teritoriji Bosne i Hercegovine srpski narod je prije prvih predloga o kantonizaciji počeo da se bori za formiranje sopstvenih autonomnih oblasti. Muslimanska i hrvatska većina, uprkos činjenici da je do kraja novembra pored Hrvatske zajednice Herceg-Bosne stvorena i zajednica Središnje Bosne, nije prihvatala ni osnivanje zajednice opština sa srpskom većinom. Srpski politički predstavnici su do 27. novembra 1991. godine stvorili pet srpskih autonomnih oblasti: Romanija, Hercegovina, Birač, Semberija i Severna Bosna, dok je Bosanska Krajina definisana kao Autonomna Regija Krajina (ARK).[10]
Srpski poslanici i SDS započeli su da zaokružuju autonomne oblasti sastavljene od grupa opština na kojima je srpski narod živio u većini i da postepeno stvaraju sopstvenu državu, čuvajući dio suvereniteta kojim je srpski narod sudjelovao u SR BiH. Prije raspisivanja referenduma o državnoj samostalnosti SR Bosne i Hercegovine, srpski poslanici su formirali sopstvenu državu Srpsku Republiku Bosnu i Hercegovinu.
Badinterova komisija nije bezrezervno podržala nastojanja bosanskohercegovačkih Muslimana i Hrvata da proglase nezavisnost republike na način na koji su to ranije učinile Slovenija i Hrvatska. Komisija je uoči referenduma zauzela stav da se „ne može smatrati da je izražena volja naroda Bosne i Hercegovine, da se SR Bosne i Hercegovine konstituiše kao suverena i nezavisna država, u potpunosti bila ustanovljena.” Međutim, u „Mišljenju broj 4” Banditerevova komisija rekla je da referendum svih građana može biti način kojim bi se mogla ustanoviti volja naroda da Bosna i Hercegovina konstituiše republiku kao nezavisnu državu.[11] Šest mjeseci kasnije, kada je nezavisnost bila proglašena, a rat već bio u toku, novim mišljenjem neustavni i neuspjeli referendum je prihvaćen i označen kao legitiman. Uoči samog referenduma vođstvo Hrvata iz Bosne i Hercegovine nastojalo je da izmjenom referendumskog pitanja uslovi buduću federalnu strukturu nezavisne države. Međutim, „Livanjsko pitanje” nije spriječilo sprovođenje referenduma i hercegovački Hrvati, popustivši pred pritiscima iz inostranstva, u stvari su odredili prirodu položaja hrvatskog naroda u Bosni i Hercegovini u narednim decenijama.
Krajem januara 1992. godine muslimanska i srpska vođstva na sjednici skupštine načelno su se dogovorila oko sporazuma o budućem statutu SR Bosne i Hercegovine, ali je predsjednik Predsjedništva SR Bosne i Hercegovine odbacio sporazum. Poslije referenduma, koji nije bio regularan jer je, prema izvještajima organizatora, učestvovalo 62,88% birača (neophodno je bilo između dvije trećine upisanih birača to jeste 66,66%) muslimansko-hrvatska koalicija odlučila je da proglasi nezavisnost. Dan kasnije usred Sarajeva, na Baščaršiji, grupa osuđivanih kriminalaca pucala je na srpske svatove i ubila starog svata. Radilo se o grupi osnivača Zelenih beretki koje su ubrzo integrisane u ABiH. Predvodili su ih Emin Švrakić (vlasnik TV servisa „Blaupunkt”) i Ramiz Delalić - ’crni biser’ odbrane grada koji je već sutradan na Baščaršiji slavljen kao atentator i nikada nije zbog toga osuđen. Srpski demonstranti, koje je organizovao SDS, ovladali su naseljima: Grbavica, Ilidža, Dobrinja 1, Dobrinja 4, Lukavica, Nedžarići, Vojničko polje i Vraca, kao i prigradskim opštinama: Pale, Ilijaš, Vogošća i Hadžići. Posredovanjem JNA su ubrzo uklonjene barikade, ali su demonstracijama uglavnom određene linije fronta budućeg rata u gradu. Srpsko Sarajevo je tako bez borbi pokrivalo oko dvije trećine šire teritorije grada i nešto manje od 170.000 stanovnika.
Tokom narednih pet sedmica EEZ je pokušala da posreduje, pošto se u pitanje ustavne sudbine Bosne i Hercegovine neposredno umiješala tek nekoliko mjeseci ranije, poslije dvije godine uticaja na sudbinu Jugoslavije, Slovenije i Hrvatske.
Odluke poslanika SDA i HDZ-a o uspostavljanju suverenosti BiH (Rezoluciju o suverenosti Bosne i Hercegovine) i najava referenduma o nezavisnosti krajem 1991. godine i početkom 1992. godine, ubrzale su nastojanje Srba da je u krajevima gde su bili većinsko stanovništvo, bez obzira na postojeće opštinske granice u SR BiH, stvori nacionalne autonomne oblasti, doveli su do posredovanja Evropske ekonomske zajednice. U Sarajevu u hotelu „Holidej in”, 9.1.1992. poslanici Skupštine srpskog naroda u BiH usvojili su deklaraciju o stvaranju „Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine”, koja „se nalazi u sastavu savezne države Jugoslavije, kao njena federalna jedinica”.[12] Tako su najavili da će u slučaju otcjepljenja Bosne i Hercegovine odvojiti krajeve koje smatraju svojim i ostati u sastavu SFR Jugoslavije.
Prava koja je SR Bosna i Hercegovina dobila Ustavom SFR Jugoslavije iz 1974. na samoopredeljenje, Badinterova komisija, EU i SAD priznavale su kao neosporno, ali pravo konstitutivnosti, koje je srpski narod imao Ustavom SR Bosne i Hercegovine iz 1974. godine, poništeno je, a odluka o statusu BiH prepuštena volji druga dva naroda koja su činila većinu stanovništva Republike.[13]
Referendum koji su SDA i HDZ organizovali 1. marta 1992. godine prošao je uz bojkot srpskog naroda, a druga dva naroda plebiscitarno su odlučila da uspostave nezavisnu Republiku Bosnu i Hercegovinu.[14] Zemlja je utonula u haos.[15] Posredovanjem Evropske ekonomske zajednice u Lisabonu marta 1992. godine dogovoren je Kutiljerov plan kojim je Bosna i Hercegovina trebalo da bude ustrojena kao složena država sa tri nacionalna kantona, ali uprkos tome što su se u početku svi saglasili sa ovim planom, predsjednik Predsjedništva Bosne i Hercegovine i muslimanski vođa Alija Izetbegović, na savjet ambasadora SAD Vorena Cimermana, povukao je svoj pristanak.[16] Početkom aprila 1992. godine, protivno ustanovi koja je štitila ravnopravnost građana u Skupštini Bosne i Hercegovine, hrvatski i muslimanski poslanici proglasili su nezavisnost države. EEZ, SAD, a kasnije i UN, priznale su novu državu.[17] Zbog objavljivanja odluke Saveta ministara EZ da se prizna nezavisnost BiH, u Banjaluci se sastala Skupština Republike Srpske BiH i na sednici 7. 4. 1992. donela je odluku o proglašenju Republike Srpske BiH „nezavisnom”, a na istoj sednici Skupština je obaveštena da su podneli ostavke srpski članovi Predsjedništva SR Bosne i Hercegovine Biljana Plavšić i Nikola Koljević na mjesta u Predsedništvu.[18] Država se raspala, a počeo je građanski rat na nacionalnoj i vjerskoj osnovi.
Političko stanje pre početka rata[uredi | uredi izvor]
Raspad Jugoslavije[uredi | uredi izvor]
Rat u Bosni i Hercegovini je usko vezan sa raspadom Jugoslavije. Jugoslovenska kriza počinje slabljenjem dotadašnje komunističke vlasti, što se može okarakterisati kao deo opštih promena koje su uslijedile završetkom Hladnog rata u svetu. U slučaju Jugoslavije, komunizam je sve više gubio ideološku snagu pred jačanjem nacionalizma krajem osamdesetih godina 20. veka.
Situacija u SR Bosni i Hercegovini[uredi | uredi izvor]
Popis stanovništva na dan 31. marta 1991. godine za SR Bosnu i Hercegovinu navodi ukupno 4.354.911 stanovnika. Od toga su 1.902.869 stanovnika (43,7%) bili Muslimani, 1.364.363 (31,3%) Srbi, 752.068 (17,3%) Hrvati, dok su 7,7% činili pripadnici drugih nacija i Jugosloveni. Muslimani su bili većina u 45 opština (u 13 relativna, u 32 apsolutna), Srbi u 34 opština (5 relativna, 29 apsolutna), a Hrvati su bili većina u 20 opština (6 relativna, 14 apsolutna).
Na prvim izborima u SR Bosni i Hercegovini 1990. godine pobedile su tri najveće nacionalne stranke u zemlji. Parlamentarna većina je sastavljena od poslanika Stranke demokratske akcije (SDA), Srpske demokratske stranke (SDS) i Hrvatske demokratske zajednice (HDZ).[19] Nacionalne stranke su, bez obzira na povremena prepucavanja i uzajamne optužbe oko metoda agitacije (npr. neretko vezane zelene muslimanske zastave i hrvatske šahovnice) i bojazan da se ne napravi politički savez Bošnjaka i Hrvata protiv Srba, ipak uspostavile prećutni savez. Iako su se programski i politički međusobno razlikovale, osnovni razlog koji ih je povezivao i stvarao idilu harmonije i tolerancije bio je antikomunizam, odnosno zajednička želja da dotadašnjoj socijalističkoj vlasti u zemlji dođe kraj. Stranke su podelile vlast po nacionalnom ključu, tako da je za predsednika Predsedništva Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine izabran Musliman Alija Izetbegović, za predsednika Skupštine Srbin Momčilo Krajišnik, a za predsednika Vlade Hrvat Jure Pelivan. Sporazum o podeli vlasti funkcionisao je za vrijeme izborne trke, u pobedi na izborima, te u podeli funkcija, čime je u stvari i okončan.
Raspad SFRJ, započet proglašenjem nezavisnosti Slovenije i kratkotrajnim ratom protiv JNA, nastavio se intenziviranjem napora Hrvatske za sticanje nezavisnosti. U Hrvatskoj su u leto 1991. godine intenzivirani ratni sukobi između JNA i Hrvatske vojske (tada republičkog Ministarstva unutrašnjih poslova /MUP/ i jedinica Zbora Narodne garde /ZNG/). Nakon isteka tromesečnog moratorijuma na proglašenje nezavisnosti, sklopljenog uz posredovanje predstavnika Evropske zajednice na Brionima u julu 1991. godine, JNA proglašava delimičnu mobilizaciju 3. oktobra 1991. godine, a Hrvatska 8. oktobra 1991. godine proglašava prekid svih veza s ostatkom SFRJ.
Skupština SR Bosne i Hercegovine je, glasovima SDA i HDZ-a 142 poslanika (59,16%) preglasala srpske predstavnike, reagujući na događaje u SFRJ, 15. oktobra 1991. godine donela „Akt o reafirmaciji suverenosti Republike Bosne i Hercegovine”. Tim činom odlučeno je da se povuku predstavnici SR Bosne i Hercegovine iz rada saveznih organa dok se ne postigne dogovor između svih republika koje sačinjavaju Jugoslaviju, ali je i donošenjem akta bez postojanja dvotrećinske većine došlo do anuliranja važećeg Ustava SR Bosne i Hercegovine. Ovaj akt je doprineo stvaranju međunacionalne napetosti u SR Bosni i Hercegovini i bio uvod u predstojeće ratne sukobe.[20]
Na skupštini krnjeg Predsedništva i krnje Vlade SR Bosne i Hercegovine donesena je odluka prema kojoj se regruti i rezervni sastav neće slati u JNA. Ujedno, Muslimani i Hrvati su mobilisali rezervni sastav MUP-a SR Bosne i Hercegovine koji su upućeni prema Bosanskoj Gradišci i Bosanskoj Kostajnici.
Od sredine septembra do sredine novembra 1991. godine, oslanjajući se na opštine u kojima je osvojio vlast, SDS uspostavlja srpske autonomne oblasti (SAO), koje su u svim svojim djelovanjima bile nezavisne od centralne vlasti. Kao rezultat muslimanske i hrvatske želje za otcepljenjem SR Bosne i Hercegovine iz Jugoslavije i sve veće međunacionalne napetosti usledio je referendum srpskog naroda, 9. i 10. novembra 1991. godine, na kojem su Srbi izglasali uspostavljanje samostalne srpske republike u granicama SR Bosne i Hercegovine, sa namerom ostanka u SFRJ. Delovi vlade u Sarajevu, sastavljeni od Muslimana i Hrvata, izneli su stav da je referendum neustavan i nevažeći, tako da nisu preduzeli nikakve dalje mere. HDZ BiH je, međutim, 12. novembra 1991. godine proglasio Hrvatsku zajednicu Posavine u Bosanskom Brodu, a 18. novembra 1991. godine u Grudama je proglašena i Hrvatska Republika Herceg-Bosna (HRHB).
Srbi su 9. januara 1992. godine svoje „autonomne oblasti” formalno proglasili imenom republikom, pod nazivom Republika srpskog naroda Bosne i Hercegovine (kasnije preimenovana u Republika Srpska) pre nego što je Skupština SR Bosne i Hercegovine 25. januara 1992. donela odluku da se raspiše referendum o nezavisnosti SR Bosne i Hercegovine.
-
SAO u BiH, u septembru 1991. -
SAO u BiH, u novembru 1991.
Tok rata[uredi | uredi izvor]
Rast napetosti u SR Bosni i Hercegovini doveo je do masovnog ličnog naoružavanja i porasta broja incidenata. Od kraja leta 1991. godine do početka rata, širom SR Bosne i Hercegovine dolazi do brojnih incidenata. JNA je dovela pojačanje oko Mostara, čemu su se javno usprotivile lokalne vlasti. U zapadnoj Hercegovini kod Posušja Hrvati nacionalisti, verovatno uz pomoć policije republike Hrvatske, postavili su prepreku na putu i izvršili oružani napad na kolonu JNA koja je išla od Mostara prema Duvnu 18. 9. 1991. godine, a u sukobu su ubijena dva lica.[21] Posle je, izgleda sličan napad Hrvata na JNA, doveo do njenog napada na hercegovačko selo Ravno početkom oktobra 1991. kako bi odblokirala put ka Dubrovniku.
Uprkos protivljenju Srba, jednog od tri konstitutivna naroda u SR Bosni i Hercegovini, raspisan je referendum o nezavisnosti SR Bosne i Hercegovine, koji je proveden 29. februara i 1. marta 1992. godine, a na kojem je 62% biračkog tela izašlo na glasanje.
Prvi sukobi[uredi | uredi izvor]
Tačan datum početka rata i prva žrtva su predmet spora između Bošnjaka, Hrvata i Srba. Na dan 1. marta 1992. drugog dana referenduma o nezavisnosti SR Bosne i Hercegovine, pripadnik Zelenih beretki Ramiz Delalić Ćelo je pucao na srpsku svadbenu povorku na Baščaršiji i pritom ubio mladoženjinog oca Nikolu Gardovića, a ranio pravoslavnog sveštenika Radenka Mikovića.[22] Događaj je poznat kao ubistvo starog svata ispred Stare crkve na Baščaršiji. Naoružani Srbi su iste večeri podigli barikade po Sarajevu, a u razdoblju od 1. do 5. marta podigli su barikade i u još nekim opštinama (Šamac, Derventa, Odžak). Muslimani su kontrolisali centar Sarajeva, dok su Srbi kontrolisali ostatak grada, kao i uzvišenja oko njega. Nakon apela javnosti, Karadžić i Izetbegović su 3. marta održali sastanak u štabu JNA u centru Sarajeva uz posredovanje generala JNA Milutina Kukanjca. Nakon oštre rasprave, Karadžić i Izetbegović su se saglasili da red u gradu održavaju mešovite patrole JNA i policije i privremeno odgodili dalje oružane sukobe u gradu.[15] Međutim, tokom marta usledili su manji oružani sukobi uz upotrebu vatrenog oružja i podizanje barikada u većini gradova u SR Bosni i Hercegovini. Tom prilikom ubijeno je ili ranjeno više desetina osoba.
Hrvatsko — muslimanske paravojne snage iz okoline Bosanskog Broda, zajedno sa 108. brigadom ZNG iz Hrvatske, zauzele su 3. marta Bosanski Brod. Tada je počelo zastrašivanje srpskog stanovništva u ovom mjestu i okolnim selima, koje se u narednim mjesecima pretvorilo u otvoren progon Srba.[23] Potkraj marta beleže se mestimična puškaranja (23. marta u Goraždu; 29. marta u Kupresu, Mostaru i Derventi), da bi se sukobi od početka aprila 1992. proširili na celu SR Bosnu i Hercegovinu. Sukobi u Bosni i Hercegovini otpočeli su napadima Oružanih snaga Republike Hrvatske tokom marta 1992. godine, na teritoriju Bosne i Hercegovine u rejonima Bosanski Brod, Kupres i dolini Neretve. Hrvatske paravojne snage su 23. marta napale iz pravca Neuma artiljerijom i pješadijom selo Hrasno. Šest pripadnika rezervnog sastava JNA poginulo je u napadu jedinica HOS-a na rubnom području opštine Neum. Po naređenju Kriznog štaba HDZ za Bosansku Posavinu 25. marta je blokiran put između Bosanske Krajine i Srbije. U mestu Sijekovac kod Bosanskog Broda, u noći između 26. i 27. marta, Vojska Republike Hrvatske je prešla reku Savu i u saradnji sa muslimanskim paravojnim jedinicama počinila težak zločin i ubila 9 srpskih civila. U masakru u Sijekovcu stradalo je ukupno 46 Srba.[24] Ovim masakrom su započeti veliki oružani sukobi u SR Bosni i Hercegovini. Dva bataljona 108. brigade ZNG u sadejstvu s lokalnim hrvatsko-muslimanskim formacijama su 28. marta napale sela između Bosanskog Broda i Dervente. Jedinice HOS-a, ZNG-a i drugih formacija u 06.00 časova 3. aprila otpočele napad na Kupres i njegova sela Donji Malovan, Blagaj, Zanaglina, Gornje Ravno, Donje Ravno, Bukovsko, Riliće, Begovo Selo. Srpske dobrovoljačke snage predvođene Arkanom su 1. aprila zauzele Bijeljinu, važan saobraćajni čvor na severoistoku SR Bosne i Hercegovine, i ubile više civila. Alija Izetbegović je 4. aprila proglasio opštu mobilizaciju.[25]
Kao odgovor na izbijanje otvorenih sukoba, građani Sarajeva su 5. aprila organizovali velike antiratne proteste, suprotstavivši se nacionalizmu. Do sličnih protesta je došlo i u Mostaru i drugim gradovima SR Bosne i Hercegovine.[26] U Sarajevu su demonstranti ušli u zgradu parlamenta, a kada su krenuli prema sedištu Srpske demokratske stranke u obližnjem hotelu „Holidej in”, na njih je otvorena vatra i tom prilikom su ubijene dve osobe, Suada Dilberović i Olga Sučić, koje Bošnjaci i Hrvati smatraju prvim žrtvama rata. Odgovor JNA na ove događaje u Sarajevu je bio početak blokade Sarajeva.
Evropska zajednica je 6. aprila priznala SR Bosnu i Hercegovinu za nezavisnu državu na osnovu izveštaja Badinterove komisije o referendumu u Bosni i Hercegovini, 29. februara 1992. godine.[27] Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini proglasila je rano ujutro 7. aprila u Sarajevu u hotelu „Holidej in” nezavisnost Srpske Republike Bosne i Hercegovine, koja „može stupati u zajednice sa drugim subjektivitetima u Jugoslaviji”. Prema saopštenju sa potpisom Momčila Krajišnika, Skupština je obavještena da su dr Biljana Plavšić i prof. dr Nikola Koljević dali ostavke na položaj članova Predsjedništva Bosne i Hercegovine, u kome poslije toga ostaju samo tri muslimanska i dva hrvatska predstavnika. Svi ministri srpske nacionalnosti su 8. aprila napustili Vladu SR BiH. 90% milicionera srpske nacionalnosti napustilo je MUP SR Bosne i Hercegovine i prešlo novoformiranom srpskom MUP-u, izjavio je ministar za unutrašnje poslove Srpske Republike Bosne i Hercegovine Mićo Stanišić.[traži se izvor] Krnje Predsjedništvo SR Bosne i Hercegovine u Sarajevu, koje je preuzelo ingerencije Skupštine, proglasilo je stanje neposredne ratne opasnosti kao i izmjenu naziva Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina u Republika Bosna i Hercegovina, te ukinulo Republički štab Teritorijalne odbrane i obrazovalo Štab Teritorijalne odbrane Republike Bosne i Hercegovine na čelu sa komandantom pukovnikom Hasanom Efendićem. U Grudama je osnovano Hrvatsko vijeće odbrane (HVO) kao „jedini institucionalni oblik odbrane” Hrvata u Bosni i Hercegovini.
Srpske snage su zauzele Zvornik 9. aprila. Jedinice Užičkog korpusa JNA su 16. aprila oko 13.00 časova ušle u Višegrad i preuzele kontrolu nad cijelim gradom. Krizni štab SDS preuzeo je 17. aprila kontrolu nad Fočom.
Dana 2. maja napadnuti su vojni objekti u Sarajevu — Dom JNA, Kasarna Maršal Tito, Komanda 2. Vojne oblasti i Vojna bolnica. Na Skenderiji je masakrirana kolona vojnih sanitetskih vozila. Počelo granatiranje Sarajeva (uništena glavna pošta, zgrada Predsedništva Bosne i Hercegovine). Srbi na aerodromu hapse predsednika Republike Bosne i Hercegovine, Aliju Izetbegovića, koji se vraćao iz Lisabona i odvode ga u štab JNA u Lukavici. Sutradan je prilikom razmene Izetbegovića za jedinice JNA iz centra Sarajeva, u Dobrovoljačkoj ulici došlo do presretanja kolone od strane muslimanskih jedinica i tom prilikom su poginula 42, ranjen 71 a zarobljeno 215 pripadnika JNA. Izetbegović je oslobođen. Srpske snage zauzele su Derventu. Predsjedništvo Jugoslavije donijelo je odluku o ubrzanom povlačenju iz Bosne i Hercegovine svih građana Savezne Republike Jugoslavije koji se nalaze na službi u JNA u toj Republici.
1992.[uredi | uredi izvor]
- 10. april — Pobeda JNA u Operaciji Kupres, čime su hrvatske snage izbačene iz opštine Kupres.
- 3. maj — Napad na JNA u Dobrovoljačkoj ulici u Sarajevu.
- 4. maj — Četvoročlano Predsedništvo Jugoslavije izdalo je naredbu da se JNA povuče u SRJ iz BiH do 20. 5. 1992.
- 11. maj — Muslimanske snage napale kasarnu JNA u Krupi, opština Hadžići. Zarobljeno je 8 vojnika — rezervista JNA, koji su odvedeni u Tarčin, gde su zatvoreni u logor Silos. Tako je formiran logor za Srbe „Silos”, koji je radio sve do 27. januara 1996. godine. U ovom logoru je mučeno više od 600 ljudi, a 24 umrlo.
- 15. maj — Muslimanske snage izvršile napad na kolonu JNA u Tuzli tokom koje je ubijeno 50, a ranjeno 44 vojnika.
- 20. maj — Povučen i poslednji vojnik JNA iz Bosne i Hercegovine.
- 22. maj — U članstvo OUN primljene su Republika Bosna i Hercegovina, Hrvatska i Slovenija. Jake borbe između hrvatskih i muslimanskih snaga vođene su u Travniku, Vitezu i drugim mjestima u dolini Lašve. Otpočeo napad na Prijedor.
- 25. maj — Združene muslimansko-hrvatske snage, njih 3.000, napadaju srpsko selo Bradina u opštini Konjic i tom prilikom ubijaju 38 Srba i siluju pet Srpkinja, a u narednih dva dana još 20 Srba je ubijeno, a 200 Srba je odvedeno u logore Čelebići i Musala.
- 27. maj — Eksplozija u sarajevskoj ulici Vase Miskina, poginulo 17 osoba. Muslimani optužili Srbe da su odgovorni za eksploziju.
- 4. jun — Muslimanske jedinice napale kolonu vozila VRS u Žepačkoj klisuri.[traži se izvor]
- 5. jun — Petoro logoraša je pušteno iz logora Keraterm. Logor je uskoro zatvoren, a logoraši premešteni u druge logore.
- 24. jun — U Posavini počela operacija VRS „Koridor” čiji cilj je bio uspostavljanje kopnene veze između zapadnog dela Republike Srpske i Republike Srpske Krajine sa istočnim dijelom Srpske i sa Srbijom.
- 29. jun — Posle žestokih pritisaka međunarodne zajednice, Srbi napustili sarajevski aerodrom i prepustili ga OUN u svrhu dostavljanja humanitarne pomoći stanovništvu koje se nalazilo pod opsadom.
- 14. avgust — Oko 21 čas dolaze 3 naoružana uniformisana lica po dr Milutina Najdanovića, sarajevskog lekara i profesora na Medicinskom Fakultetu u Sarajevu, odvode ga na saslušanje, a potom do stadiona „Koševo” gde je ubijen sa više hitaca iz vatrenog oružja.
- 26. avgust — U Londonu održana prva međunarodna konferencija posvećena zaustavljanju rata u Bosni i Hercegovini.
- 29. oktobar — Vojska Republike Srpske zauzima grad Jajce.[28]
- 6. novembar — Na Glođanskom brdu, kod Zvornika, snage Armije RBiH ubijaju 126 srpskih civila i vojnika VRS.
- 18. decembar — Dejvid Oven, kao izaslanik OUN za zaustavljanje bosanskog rata, stigao u Sarajevo.
1993.[uredi | uredi izvor]
- 7. januar — Muslimanske jedinice izvršile nad srpskim stanovništvom masakr u Kravici.
- 11. januar — Na lokalitetu Suva Međa, na području sela Banjani, opština Bosanska Krupa, snage Armije RBiH ubijaju 56 srpskih vojnika VRS.
- 16. januar — Muslimanske jedinice izvršile nad srpskim stanovništvom masakr u selu Skelani.
- 11. mart — Zamenik komandant Unprofora u Bosni i Hercegovini, general Filip Morijon, stigao u Srebrenicu koja se nalazila pod opsadom srpskih snaga.[29]
- 16. april — Pripadnici HVO-a izvršili masakr u selu Ahmići, u srednjoj Bosni, ubivši 116 bošnjačkih civila.
- 18. april — Savet bezbednosti UN proglasio Srebrenicu zaštićenom zonom.
- 2. maj — Predsednik Republike Srpske, Radovan Karadžić, potpisao u Atini predlog Vens-Ovenovog plana za zaustavljanje rata u Bosni i Hercegovini. Ratifikacija plana prepuštena Skupštini RS.
- 5. maj — Skupština Republike Srpske, na zasedanju na Jahorini, odbila predlog Vens-Ovenovog plana.
- 16. jun — U Ženevi predstavljen novi mirovni plan, poznatiji pod nazivom Oven-Stoltenbergov plan. Srpska i hrvatska strana prihvatile predložene mape.
- 11. jul — Vojska Republike Srpske u operaciji Lukavac 93 je povratila kontrolu Trnova. U nastavku iste operacije zauzimanjem delova Igmana potpuno je zatvorila obruč oko bošnjačkog dela Sarajeva i Hrasnice.
- 24. avgust — Hrvati u Bosni i Hercegovini proglasili svoja područja Republikom Herceg-Bosna.
- 9. septembar — Jedinice Armije RBiH upadaju u ranim jutarnjim satima u hrvatsko selo Grabovica, kod Jablanice, i tom prilikom ubijaju najmanje 33 civila.
- 21. septembar — Muslimanska strana odbacila predloženi Oven-Stoltenbergov plan.
- 23. oktobar — Pripadnici HVO-a izvršili masakr u bošnjačkom selu Stupni Do kod Vareša, ubivši 37 civila.
- 2. novembar — Jedinice Armije RBiH zauzimaju Varešku enklavu i proteruju Hrvate.
1994.[uredi | uredi izvor]
- 5. februar — Eksplozija na sarajevskoj pijaci Markale, 68 osoba poginulo, a ranjeno oko 200. Srbi optuženi da su odgovorni za eksploziju.
- 18. mart — Franjo Tuđman i Alija Izetbegović potpisali sporazum o formiranju muslimansko-hrvatske federacije u Bosni i Hercegovini.
- 8. april — Vojska Republike Srpske započela ofanzivu na Goražde, najveću muslimansku enklavu koja je brojala oko 60.000 ljudi.
- 25. april — Sjedinjene Američke Države, Nemačka, Francuska, Ujedinjeno Kraljevstvo i Ruska Federacija formirale kontakt grupu.[30]
- 18. jul — Muslimani i Hrvati prihvatili predloženi plan Kontakt grupe, po kojem je Bosna i Hercegovina izdeljena na muslimansko-hrvatsku federaciju sa 51% i Republiku Srpsku sa 49% teritorije.
- 4. avgust — Posle nekoliko odbijanja Republike Srpske da prihvate plan Kontakt grupe, vlasti Savezne Republike Jugoslavije prekinule sve odnose sa Republikom Srpskom i zatvorile granicu na Drini.
- 24. avgust — Armija RBiH koristi hemijsko oružje[a] iz položaja Lozna — Srnovska kosa na Ozrenu.[31]
- 3. novembar — U zajedničkoj vojnoj ofanzivi, hrvatsko-muslimanske snage zauzele strateški važan grad Kupres na jugozapadu Bosne.
- 26. novembar — Srpske snage na zapadu Bosne, tokom uspešno izvedene kontraofanzive, ušle u predgrađe Bihaća.
1995.[uredi | uredi izvor]
- 25. mart — Armija RBiH nakon nekoliko dana ofanzive zauzima Vlašićki plato, uključujući i najviši vrh Paljenik.
- 11. jul — Vojska Republike Srpske zauzima[traži se izvor] Srebrenicu, jednu od najvažnijih muslimanskih enklava.[32]
- 16. jul — Haški tribunal podigao optužnicu protiv Radovana Karadžića i komandanta Vojske Republike Srpske, Ratka Mladića, zbog opsade i granatiranja Sarajeva.
- 28. jul — Regularna Hrvatska vojska, uz pomoć Hrvatskog vijeća odbrane, zauzela Bosansko Grahovo, a sutradan i gradić Glamoč.
- 7. avgust — Avion hrvatskog RV i PVO ubija na Petrovačkoj cesti 9 civila koji beže iz Krajine, a ranjava 50.
- 28. avgust — Još jedna stravična eksplozija na pijacu Markale u Sarajevu. Bilans: 37 osoba poginulo. Srbi i po treći put optuženi.
- 29. avgust — Najviše rukovodstvo Republike Srpske ovlastilo predsednika Srbije, Slobodana Miloševića, da zastupa RS na mirovnim pregovorima.
- 30. avgust — Avijacija NATO pakta otpočela velike vazdušne udare po Republici Srpskoj, uništavajući najvažnije vojne i komunikacijske objekte.
- 8. septembar — Republika Srpska službeno priznata kao jedan od dva entiteta u budućoj Bosni i Hercegovini.
- 10. septembar — Armija RBiH zauzela Vozuću i ostala srpska sela u dolini Krivaje. Tom prilikom su počinjeni teški zločini nad ratnim zarobljenicima i civilima.[traži se izvor]
- 14. septembar — Posle dvonedeljnih vazdušnih udara NATO avijacije, Srbi su povukli teško naoružanje oko Sarajeva čime je faktički bila okončana troipogodišnja opsada ovog grada.
- 5. oktobar — Jedan od ključnih pregovarača u ostvarivanju mirovnog sporazuma, Ričard Holbruk (diplomata iz SAD), proglasio dvomesečno primirje u Bosni i Hercegovini. Do tog dana, ofanziva udruženih muslimansko-hrvatskih snaga svela teritoriju Srba na manje od 50% teritorije Bosne i Hercegovine.
- 16. novembar — Haški tribunal dopunio optužnicu protiv Karadžića i Mladića, stavljajući im na teret odgovornost za masakr u Srebrenici.
- 21. novembar — Posle tronedeljnih pregovora, u američkoj vojnoj bazi Dejton potpisan mirovni sporazum koji je okončao rat u Bosni i Hercegovini. Sporazum potpisali Slobodan Milošević, Franjo Tuđman i Alija Izetbegović.
- 14. decembar — U Parizu svečano ratifikovan Dejtonski sporazum.
Dejtonski mirovni sporazum[uredi | uredi izvor]
Pre potpisivanja sporazuma održana je konferencija od 1. novembra do 21. novembra 1995. godine, aglavni učesnici su bili tadašnji predsednik Republike Srbije Slobodan Milošević, predsednik Predsedništva Republike Bosne i Hercegovine Alija Izetbegović, predsjednik Republike Hrvatske Franjo Tuđman, američki posrednik Ričard Holbruk i general Vesli Klark. Sporazum je zvanično potpisan u Parizu, 14. decembra. Dejtonski mirovni sporazum je dogovor potpisan u vazduhoplovnoj bazi Rajt-Paterson kod Dejtona, u američkoj državi Ohajo, kojim se zvanično prekinuo rat u Bosni i Hercegovini (1992—1995).[33]
Uloga međunarodne zajednice[uredi | uredi izvor]
Pod međunarodnom zajednicom u ratu i Bosni i Hercegovini se prvenstveno ubrajaju Unprofor, NATO, Evropska unija, Organizacija ujedinjenih nacija i Sjedinjene Američke Države kao i druge države i međunarodne paravojne formacije koje su imale relativno značajan doprinos u tok zbivanja u Bosni i Hercegovini. Međunarodne snage angažovane na teritoriji Bosne i Hercegovine su pretrpjele značajne gubitke (320 poginulih vojnika Unprofora i brojni ranjeni).
Prema nekim mišljenjima traženja brzog priznavanja nezavisnosti Hrvatske i BiH od 1991. iz Nemačke, a iz SAD od 1992. samo su doprinela građanskim ratovima na području SFRJ 1991. i 1992.[34] Jedan od prvih poteza koji mnogi danas karakterišu kao inicijalna greška koja je značajno doprinijela procesu raspada Jugoslavije je bila unilateralna odluka Nemačke o priznanju Hrvatske nezavisnosti. Taj potez je stavio Bosnu i Hercegovinu u izuzetno nezgodnu poziciju. Ulogu u širenju tendencioznih informacija i dezinformacija o ratu u zapadnim medijima, kojima je sukob prikazan kao borba Muslimana i Hrvata protiv Srba, imale su i agencije za odnose sa javnošću, poput Ruder Fina.[35]
Pogoršanje krize u Jugoslaviji međunarodna zajednica je primila sa polovičnim reakcijama i merama kao što je bilo implementacija mirovnih posmatrača po mandatu OUN-a koji nisu imali kapacitet da preduzmu značajne mere kako bi ublažili ili poboljšali efekte krize. Sama impotentnost međunarodne zajednice je ohrabrila nacionalističke vođe i one kojima je put u rat već bio zacrtan kao dugoročni cilj. Čitav niz rezolucija koje su izglasane pri OUN-u nisu imale metod primjene osim rezolucija koje su uspostavile embargo oružja za sve države bivše Jugoslavije i ekonomski embargo protiv Jugoslavije. Obe rezolucije su u manjoj ili većoj meri takođe kršene tokom rata.
Uloga islamista u ratu[uredi | uredi izvor]
Nakon početka rata u Bosnu počinju da pristižu džihadisti iz celog sveta sa ciljem da pomognu Muslimanima u ratu i da osnuju islamski kalifat na prostoru Bosne.[traži se izvor] Islamisti koji su dolazili u Bosnu bili su pripadnici različitih terorističkih organizacija različitog etničkog i verskog porekla. U redovima Armije Bosne i Hercegovine tako su se našli Mudžahedini koji su bili veterani Sovjetskog rata u Avganistanu, pripadnici Al Kaide, Hamasa, Hezbolaha, Muslimanske braće i mnogih drugih terorističkih organizacija.[traži se izvor] Alija Izetbegović i muslimanske vlasti podržavale su dolazak islamista i bili su u bliskim odnosima sa visoko rangiranim članovima Al Kaide i drugih islamističkih organizacija.[traži se izvor] Njihova vojna formacija se zvala El Mudžahid. Tokom rata islamisti su bili odgovorni za brojne ratne zločine nad srpskim i hrvatskim civilnim stanovništvom. Nakon završetka rata neki islamisti su napustili BiH ali oni koji su odlučili da ostanu su od vlasti dobili državljanstvo kao nagradu za učešće u ratu, kao posledica toga u BiH se danas nalazi oko 7000 radikalnih islamista.[traži se izvor]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Mirovni planovi prije i tokom rata u BiH
- Tužba BiH protiv SRJ za genocid
- Republika Srpska
- Bosna i Hercegovina
- Građanski rat u Hrvatskoj
- SR Bosna i Hercegovina
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ improvizovane mine koje su bile punjene hlorom
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Logos 2019, str. 257-260.
- ^ Ramet 2010, str. 130.
- ^ a b Finlan 2004, str. 21
- ^ Mulaj 2008, str. 53.
- ^ „Bosnia war dead figure announced”. BBC. 21. 6. 2007. Pristupljeno 16. 2. 2013.
- ^ „Bosnia's dark days – a cameraman reflects on war of 1990s”. CBC. 6. 4. 2012. Pristupljeno 16. 2. 2013.
- ^ „Jolie highlights the continuing suffering of the displaced in Bosnia”. UNHCR. 6. 4. 2010. Pristupljeno 19. 10. 2010.
- ^ Logos 2019, str. 131.
- ^ a b Logos 2019, str. 132.
- ^ Logos 2019, str. 130 sa napomenama 429 i 430.
- ^ Logos 2019, str. 134.
- ^ Logos 2019, str. 134. Poslanici Skupštine srpskog naroda u BiH usvojili su deklaraciju o stvaranju „Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine”, koja „se nalazi u sastavu savezne države Jugoslavije, kao njena federalna jedinica”.
- ^ Logos 2019, str. 134. “Neposredno posle proglašenja Republike Srpske, Badinterova komisija nastavila je da odbacuje pravna objašnjenja Srba o saveznom i republičkim ustavima u SFRJ iz 1974. U Mišljenju br. 2 objavljenom 11. 1. 1992. njegova komisija pisala je da Srbi u Hrvatskoj i BiH nemaju pravo konstitutivnog (suverenog) naroda, nego su samo etnička manjina”.
- ^ Logos 2019, str. 138-139 sa napomenom 446. Referendum je održan 29.2. i 1. 3. 1992. Na njemu su učestvovali uglavnom Hrvati i Muslimani, a vrlo malo Srba, to jest oko 64% lica sa pravom glasa, a oko 99% onih koji su izašli na glasanje opredelilo se za nezavisnost BiH i izlazak iz Jugoslavije.
- ^ a b Logos 2019, str. 139-140.
- ^ Logos 2019, str. 135-136 sa napomenom 464. U Sarajevu Ž. Kutiljero uspeo je da ubedi Aliju Izetbegovića, Radovana Karadžića i Matu Bobana da parafiraju oko 01:00, 18.3.1992. takozvani „Lisabonski sporazum”, koji je predvideo nezavisnu BiH, ali podeljenu na nacionalne kantone. Izgledalo je da će BiH izbeći građanski rat.
- ^ Logos 2019, str. 159-160. Posle dogovora ministara spoljnih dela država EZ sa ministrom spoljnih dela SAD Džejmsom Bejkerom, Savet ministara EZ na sastanku u Luksemburgu 6. 4. 1992. godine, usvojio je deklaraciju prema kojoj od 7. 4. 1992. članice EZ treba da priznaju Republiku BiH kao nezavisnu državu, ali ne i Republiku Makedoniju..
- ^ 2019, str. 160.
- ^ Bethlehem 1997, str. 24.
- ^ Vojinović, Perko. Islamska deklaracija Alije Izetbegovića - Antisrpska ideologija mržnje i rata (PDF) (na jeziku: srpski). str. 61. Arhivirano iz originala (PDF) 16. 10. 2004. g. Pristupljeno 12. 5. 2021.
- ^ Logos 2019, str. 131 sa napomenom 434 Poginuli su jedan vojnik JNA i jedan napadač Ludvig Pavlović (1951–1991), kod koga je nađena legitimacija (BR:79948) rezervnog sastava policije Hrvatske, to jest bio je u MUP-u Hrvatske. Kao najmlađi učesnik oružanog upada ustaša u SFRJ 1972. Pavlović je bio osuđen na 20 godina zatvora, ali je pušten je 20.12.1990.
- ^ Logos 2019, str. 139.
- ^ Koreni: Ubijanje Srba u srpskom Brodu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. oktobar 2009), Pristupljeno 3. 3. 2015.
- ^ „Godišnjica stradanja Srba u Sijekovcu”. RTRS. 26. 3. 2009.
- ^ Burg & Shoup 1999, str. 129.
- ^ Chronologický přehled událostí v Bosně a Hercegovině v letech 1992-1995, Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ Friedman 2013, str. 42–43.
- ^ Logos 2019, str. 198 Sukobe HVO protiv muslimanske Armije RBiH u srednjoj Bosni iskoristili su Srbi i oslobodili grad Jajce 29. 10. 1992.
- ^ Logos 2019, str. 196, 201-202 sa napomenom 900. Šveđanin general Lars Erik Valgren je bio komandant UNPROFOR-a od početka marta do kraja juna 1993..
- ^ Logos 2019, str. 225 Od maja 1994. godine kao „posrednik” u pregovorima počela se izdvajati takozvana Kontakt grupa, a od jula 1994. nju su činili ministri inostranih poslova SAD, Velike Britanije, Francuske, Nemačke i Rusije.
- ^ Milivoje M., Misirača (2018). Dašić, Milan, ur. Da se ne zaboravi "11. pješadijska brigada VRS (dubička)" (1. izd.). Banja Luka: Udruženje građana "Slovo", Banja Luka. str. 297. ISBN 978-99938-41-23-4.
- ^ Logos 2019, str. 237 Zbog „slabe vidljivosti”, samo dva aviona NATO-a su oko 14:00, 11. 7. 1995. napala Vojsku RS, ali nisu usporili njeno napredovanje. Posle 17:00, 11. 7. 1995. sa vojnicima RS u Srebrenicu su ušli generali Ratko Mladić, Milenko Živanović i Radislav Krstić. 11. 7. 1995. predsednik Radovan Karadžić izdao je „Odluku o imenovanju civilnog komesara za opštinu Srpska Srebrenica” sa zadatkom da pomogne uspostavljanje reda i spreči vršenje krivičnih dela.
- ^ Logos 2019, str. 257-260. Alija Izetbegović je priznao da je nerado prihvatio entitet koji se zove Republika Srpska, i dodao: „ali nisam htio da se svađam sa Amerikancima oko imena i rizikujem da obustave akcije NATO.
- ^ Logos 2019, str. 120, 160 sa napomenom 361. Tadašnji ministar inostranih dela Grčke Andonis Samaras rekao je kako je ucena iz Nemačke (to jest traženje da se priznaju Slovenija i Hrvatska) pomogla razbijanje Jugoslavije. Slično tome, Žoze Kutiljero je govorio da je preuranjeno priznanje BiH, kao i ranije preuranjeno priznanje Hrvatske samo pojačalo nepopustljivost sukobljenih strana.
- ^ Media deception and the Yugoslav civil war Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. april 2010), Pristupljeno 1. 4. 2013.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Istorija Republike Srpske; NIP Nedeljnik, Beograd; Čedomir Antić, Nenad Kecmanović
- Antić, Čedomir; Kecmanović, Nenad (2016). Istorija Republike Srpske. Beograd: Nedeljnik.
- Bethlehem, David L. (1997). Weller, Marc, ur. The 'Yugoslav' Crisis in International Law. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-46304-1.
- Burg, Steven L.; Shoup, Paul S. (1999). The War in Bosnia-Herzegovina: Ethnic Conflict and International Intervention. Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe.
- Finlan, Alastair (2004). The Collapse of Yugoslavia, 1991–1999. Osprey Publishing. str. 21. ISBN 978-1-84176-805-2.[mrtva veza]
- Friedman, Francine (2013). Bosnia and Herzegovina: A Polity on the Brink. Routledge. str. 42—43. ISBN 978-1-134-52747-2.
- Ramet, Sabrina P. (2010). Central and Southeast European Politics since 1989. Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-48750-4.
- Crnobrnja, Mihailo (1996). The Yugoslav Drama. McGill-Quenn's University Press. ISBN 978-0-7735-1429-4.
- Logos, Aleksandar A. (2019). Istorija Srba 1, Dopuna 4; Istorija Srba 5 (PDF). Beograd. ISBN 978-86-85117-46-6.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Institut za izveštavanje o ratu i miru (Dnevnik Tribunala, Kris Stefen; Podela BiH)
- Foto dokumentacija rata u srednjoj Bosni, James Mason
- Transkript emisije Rat koji se mogao izbeći Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. septembar 2007)
- Izveštaj UN o zatvoreničkim logorima tokom rata
- Svedočenja generala Kukanjca (Borba, 1993) — Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji
- Brojke jače od mitova Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. decembar 2009)
- Ljudski gubici 1991—1995 — Istraživačko-dokumentacioni centar Sarajevo
- Bosanski atlas ratnih zločina
- Pogrom i egzodus Srba iz Sarajeva 1991-1995 („Večernje novosti”, feljton, maj 2021)
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
