Портал:Istorija/Biografija 2013.
Izabrane biografije [uredi izvor]
- Portal:Istorija/Biografija 2008.
- Portal:Istorija/Biografija 2009.
- Portal:Istorija/Biografija 2010.
- Portal:Istorija/Biografija 2011.
- Portal:Istorija/Biografija 2012.
01. nedelja[uredi izvor]
Život Isusa Hrista, kako je predstavljen u Novom zavetu.
Novi zavet počinje radosnom vešću Arhangela Gavrila devi Mariji da će ona roditi spasitelja, sina Božjeg, Hrista (taj događaj se slavi 25 marta/ 7 aprila, Blagovesti).
Rimski car Avgust je hteo da prebroji narod u svome carstvu, te zapovedi da se svi ljudi popišu. Zbog toga je svako morao da ide u onaj grad iz koga je poreklom. Tako sveta deva i Josif krenuše iz Nazareta, u kome su živeli, u Vitlejem, grad Davidov, jer oboje behu iz plemena Davidova. Kada su stigli bilo je već kasno te potražiše prenoćište, ali nisu mogli da nađu slobodno mesto, ni u gostionicama, niti u kućama, jer su sve bile pune ljudi kojih mnogo dođe u Vitlejem na popis. Zato se oni skloniše u jednu pastirsku pećinu. I tu se rodi Isus Hristos, sin Božji. Sveta Deva ga povi i stavi u jasle. Time se ispuni reč prorokova. (Rođenje sina Božjeg ili Božić, slavi se svake godine, i to tri dana od 25. decembra (kod katolika) i 7. januara (kod pravoslavaca). Tada se pozdravljamo rečima : “Mir Božji! Hristos se rodi!”).
U blizini pećine pastiri su čuvali svoja stada, odjednom među njih stade anđeo, i obasja ih nebeska svetlost, oni se uplašiše. Anđeo im reče:“ne bojte se; jer gle javljam vam veliku radost koja će biti svemu narodu, zato što vam se danas rodio spasitelj u Davidovom gradu, koji je Hristos Gospod. I ovo vam je znak, naći će te dete povijeno u pelene gde leži u jaslama.” (Luka 2;10,11,12). Dok im je on ovo govorio pojavi se još mnogo anđela koji hvaljaše Boga rečima: “slava Bogu na visini i na zemlji mir među ljudima koji su po Božjoj volji.” (Luka 2;14). Kada su se anđeli vratili na nebo pastiri pohitaše ka pećini, i u njoj zatekoše Josifa i svetu devu Mariju i dete u jaslama. Tad se pokloniše Isusu, i ispričaše šta im se dogodilo, šta su im anđeli rekli o tom detetu.
...dalje...
02. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 2 2013
03. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 3 2013
04. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 4 2013
05. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 5 2013
06. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 6 2013
07. nedelja[uredi izvor]
Đorđe Petrović Karađorđe, (16. novembra 1762, Viševac - 14. jul 1817., Radovanje), vođa Prvog srpskog ustanka i rodonačelnik dinastije Karađorđevića. Rođen je najverovatnije 16. novembra (po starom kalendaru 3. novembra) 1762. godine (po nekim podacima 1752.) u Viševcu u Osmanskom carstvu (danas Srbija) na Đurđic, od oca Petra i majke Marice. Tvrdi se najverovatnije, jer se za godinu rođenja pominju period od 1749. do 1770. godine. Imao je dva sina, Aleksu i Aleksandra.
...dalje...
08. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 8 2013
09. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 9 2013
10. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 10 2013
11. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 11 2013
12. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 12 2013
13. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 13 2013
14. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 14 2013
15. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 15 2013
16. nedelja[uredi izvor]
Marija ili Merjem (judeo-aramejski: מרים, Mirjam u značenju sjajna, izvanredna) iz Nazareta, u Galileji, je majka Isusa Hrista. Pretpostavlja se da je rođena 20. godine pre nove ere, od roditelja Joakima i Ane. U vreme Isusovog začeća bila je devica, udata za Josifa iz kuće Davidove. Prema hrišćanskom predanju, dete je bilo začeto posredstvom Svetog Duha i Marija je ostala devica i nakon porođaja.
...dalje...
17. nedelja[uredi izvor]
Vilijam Šekspir (engl. William Shakespeare, kršten 26. aprila 1564, umro 23. aprila 1616) bio je engleski pesnik i dramski pisac, koji se, prema više različitih izvora, smatra za najvećeg pisca na engleskom jeziku i dramaturga svetskog glasa. Opus njegovih dela koja su sačuvana do danas sastoji se od 38 pozorišnih komada, 154 soneta, dve duge narativne i nekoliko drugih poema. Njegovi pozorišni komadi su prevedeni na mnoge žive jezike i prikazuju se svuda u svetu češće nego bilo koji drugi.
Šekspir je rođen i odrastao u Stratfordu na Ejvonu. Kad je imao 18 godina, venčao se sa En Hatavej (engl. Anne Hathaway), koja mu je rodila troje dece: Suzan i blizance Hamneta i Džudit. Između 1585. i 1592. započeo je uspešnu karijeru u Londonu kao glumac, pisac i suvlasnik glumačke družine „Ljudi lorda Čamberlena“, kasnije poznatiju kao „Kraljevi ljudi“. Vratio se u Stratford verovatno oko 1613. gde je umro tri godine kasnije. Malo pisanih svedočanstava je ostalo o Šekspirovom privatnom životu, te postoje mnogobrojna nagađanja oko njegove seksualnosti, verskih ubeđenja i da li su dela koja mu se pripisuju stvarno njegova.
Šekspir je najveći deo svog opusa napisao između 1590. i 1613. Njegova rana dela su uglavnom komedije i istorije, rodovi koje je on uzdigao do savršenstva do kraja 16. veka. Zatim je pisao tragedije do otprilike 1608. U tom periodu su nastali „Hamlet“, „Kralj Lir“ ili „Magbet“, pozorišni komadi koji se ubrajaju u najbolje pozorišne komade na engleskom jeziku. U svom poznom periodu pisao je tragikomedije i sarađivao sa ostalim dramskim piscima. Mnoga od njegovih dela su bila objavljena još za njegovog života u izdanjima različitog kvaliteta i tačnosti. Godine 1623. dvojica njegovih kolega objavila su „Prvi folio“, zbirku njegovih dramskih dela koja su uključivala sve osim dve drame koje su u novije vreme priznate kao Šekspirove.
Šekspir je bio ugledan pesnik i pozorišni pisac još za života, ali njegova reputacija nije dostigla današnje razmere pre 19. veka. Romantičari su naročito isticali Šekspirovu genijalnost, a viktorijanci su ga slavili gotovo kao idola. Od 20. veka, Šekspirova dela se stalno prikazuju u različitim kulturnim i političkim kontekstima širom sveta.
...dalje...
18. nedelja[uredi izvor]
Jovan Vladimir (~970 - 1016) je od oko 990. do 1016. godine bio vladar Duklje, najistaknutije srpske kneževine tog doba. Njegova vladavina se odvijala tokom dugotrajnog rata između Vizantije i Makedonskog carstva. Savezništvom sa Vizantijom pokušao je da zaštiti svoju zemlju od makedonskog cara Samuila, ali je ovaj ipak osvojio Duklju, a njega utamničio u Prespi, na jugozapadu Makedonije. Prema Ljetopisu Popa Dukljanina, Samuilova kćerka Teodora Kosara je zavoljevši zarobljenog kneza molila oca da je uda za njega. Samuilo je dao Kosaru za ženu Jovanu Vladimiru, a zatim svog novopečenog zeta vratio na dukljanski presto, davši mu pri tom da kao njegov vazal vlada i Dračem. Vladimir je bio poznat kao pobožan, pravedan i saosjećajan vladar. Vladao je u miru, izbjegavši da se uključi u veliki rat, koji je kulminirao 1014. vizantijskom pobjedom nad Samuilom; car je nedugo nakon toga preminuo. Po naređenju Samuilovog sinovca Jovana Vladislava, poslednjeg makedonskog cara, Jovan Vladimir je podmuklo ubijen 22. maja 1016. Odsječena mu je glava ispred jedne crkve u Prespi.
Jovan Vladimir je sahranjen u Prespi. Nedugo po smrti priznat je za sveca i mučenika, sa praznikom 22. maja; on je prvi srpski svetac. Dvije ili tri godine nakon sahrane njegove mošti su prenesene u Duklju, a oko 1215. u Drač, gdje su ostale do 1381. Nakon toga su čuvane u Manastiru Svetog Jovana Vladimira kod Elbasana sve do 1995, kada su prebačene u sabornu crkvu u Tirani, sjedište Albanske pravoslavne crkve. Sve do današnjeg doba mnogi vjernici hodočaste do njegovih moštiju, naročito za njegov praznik. Relikvija vezana za Svetog Jovana Vladimira je i krst koji je on držao u rukama kada su ga pogubili. Taj krst se vjekovima čuva u porodici Andrović iz Veljih Mikulića kod Bara. Svake godine na Trojičin dan iznosi se pred litijom na vrh planine Rumije. Sveti Jovan Vladimir se smatra nebeskim zaštitnikom grada Bara. Na ikonama se obično predstavlja kao kralj u vladarskom ruhu sa krunom na glavi, sa svojom odsječenom glavom u lijevoj, i krstom u desnoj ruci.
19. nedelja[uredi izvor]
.jpg)
Marija Terezija (njem. Maria Theresia Walburga Amalia Christina; 13. maj 1717 — 29. novembar 1780) je bila jedini ženski vladar habzburških posjeda i posljednji član dinastije Habzburg. Vladala je kao nadvojvotkinja Austrije, kraljica Ugarske, Češke, Hrvatske, Galicije i Lodomerije, kao vojvotkinja Mantove, Milana, Parme, Pjačence i Gvastale i kao vladarka Austrijske Nizozemske i brojnih grofovija. Brakom je bila carica Svetog rimskog carstva nemačkog naroda, njemačka kraljica, velika vojvotkinja Toskane i kratko vojvotkinja Lotaringije.
Postala je vladarka posle smrti svoga oca, cara Karla VI, u oktobru 1740. godine. Otac joj je Pragmatičkom sankcijom iz 1713. godine omogućio da naslijedi njegove teritorije koje su se inače mogle naslijeđivati samo po muškoj liniji i od strane muškaraca. Po njegovoj smrti Saksonija, Pruska, Bavarska i Francuska, koje su Karlu VI obećale da će podržati Mariju Tereziju pri nasljeđivanju njegovih kruna, povukle su svoja obećanja. Pruska je napala Austriju, što je izazvalo osam godina dug sukob poznat kao Rat za austrijsko nasljeđe.
Marija Terezija je podsticala i sprovodila raznovrsne i mnogobrojne reforme uz pomoć svojih ministara. Reformisala je obrazovanje i finansiranje, podsticala trgovinu i razvoj poljoprivrede, što je značajno ojačalo Austriju. Ipak, nije dopustila vjersku toleranciju, a putopisci iz 18. vijeka njen su režim smatrali netolerantnim i praznovjernim.
Za vladavinu Marije Terezije svojstvena su apsolutistička i centralistička nastojanja povezana s germanizacijom. Oduzela je jezuitima školske poslove i cenzuru. S druge strane, torturu i parnice protiv vještica stavila je pod svoju kontrolu, što je ubrzo dovelo i do konačne likvidacije tog srednjovjekovnog krvavog nasleđa. Nastojala je pod pritiskom novoga doba spriječiti prekomjerno iskorišćavanje kmetova, određujući maksimum njihovih obaveza prema gospodarima, tako da feudalac nije više smio da traži od svojih podanika namet prema vlastitom nahođenju, već je morao da se drži takozvanog urbara Marije Terezije. Uvela je opštu školsku obavezu, tako da su sva djeca od 6—14 godina morala ići u školu. Podsticala je razvoj manufaktura u Austriji. ...dalje...
20. nedelja[uredi izvor]
Marko Mrnjavčević (oko 1335 — 1395) bio je de jure srpski kralj od 1371. do 1395, dok je de facto vladao samo teritorijom u zapadnoj Makedoniji sa centrom u Prilepu, poznatom kao Prilepsko kraljevstvo. U srpskoj narodnoj epici, u kojoj mu je posvećen jedan od ciklusa pjesama, poznat je kao Kraljević Marko. Njegov otac, Kralj Vukašin, bio je savladar cara Stefana Uroša V, čija je vladavina bila obilježena slabljenjem centralne vlasti i osamostaljivanjem oblasnih gospodara u Srpskom carstvu, što je pospješilo njegov raspad. Vukašinovi posjedi obuhvatali su zemlje u Makedoniji, Kosovu i Metohiji. On je 1370. ili 1371. krunisao Marka za „mladog kralja“; ova titula uključivala je mogućnost da Marko nasledi bezdjetnog Uroša na srpskom prijestolu.
U Maričkoj bici 26. septembra 1371, Turci Osmanlije porazili su i ubili Vukašina, a oko dva mjeseca kasnije umro je Car Uroš. Marko je nakon toga zakonski postao kralj srpske države, ali srpski velikaši, koji su praktično postali nezavisni od centralne vlasti, nisu ni pomišljali da ga priznaju za svog vrhovnog gospodara. Neodređenog datuma nakon 1371. ušao je u vazalni odnos prema turskom sultanu. Do 1377. značajne dijelove teritorije koju je naslijedio od Vukašina razgrabili su gospodari okolnih oblasti. Kralj Marko je u stvarnosti postao samo jedan od oblasnih gospodara, koji je vladao relativno malim područjem u zapadnoj Makedoniji. Zadužbina mu je Manastir Svetog Dimitrija blizu Skoplja, poznat kao Markov manastir, izgrađen 1376. Poginuo je u bici na Rovinama 17. maja 1395, boreći se u Vlaškoj na strani Turaka.
Iako je bio vladar relativno skromnog istorijskog značaja, Marko je tokom turske okupacije postao jedan od najpopularnijih junaka srpske narodne epike i usmene tradicije uopšte. Sličan status ima i u tradicijama drugih južnoslovenskih naroda. Bugari ga poštuju kao svog narodnog junaka pod imenom Krali Marko. Zapamćen je kao neustrašivi zaštitnik slabih i bespomoćnih, koji se borio protiv nepravde i dijelio megdane sa turskim nasilnicima.
...dalje...
21. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 21 2013
22. nedelja[uredi izvor]
Ernesto Gevara de la Serna, poznatiji kao Če Gevara ili el Če (šp. Ernesto Guevara de la Serna, Che; rođen 14. juna 1928. u mestu Rosario, u Argentini, ubijen 9. oktobra 1967. u selu La Igera, u bolivijskoj provinciji Valje Grande) je bio marksistički revolucionar, kubanski gerilski vođa i teoretičar, lekar, diplomata i pisac.
Gevara je predstavljao jednu od ključnih ličnosti u revoluciji Fidela Kastra na Kubi (1956–1959), kao član pokreta „26. jul“. Nakon pobede revolucije, nekoliko godina je bio aktivan u promociji revolucije društva, putujući po svetu kao diplomata Kube, a zatim se lično angažovao u pokretima za oslobođenje od diktatorskih režima putem gerilske borbe, najpre u Kongu, za vreme vladavine Moiza Čombea, a potom u Boliviji. U Boliviji, spregom Američke obaveštajne službe i bolivijske vojske, Gevara je najpre uhvaćen, a odmah sutradan ubijen. Njegov lik, kao lik borca za oslobođenje i žrtve imperijalizma, i danas, nekoliko decenija posle njegove smrti, predstavlja jedan od glavnih simbola i ikona društvene i političke revolucije širom sveta. Kao strog vojskovođa, i potpuno posvećen svom revolucionarnom cilju sa ogromnim moralnim autoritetom nad svojim trupama, on je ostao kontroverzna ličnost od velike istorijske važnosti.
Časopis „Tajm“ proglasio je Gevaru jednim od 20 najvećih svetskih ikona i heroja u okviru 100 najuticajnijih ljudi sveta 20. veka, a čuvenu fotografiju Gevare (desno), koju je načinio Alberto „Korda“ Dijaz, Akademija umetnosti u Merilendu proglasila je „najpoznatijom fotografijom na svetu i simbolom dvadesetog veka“.
...dalje...
23. nedelja[uredi izvor]
Šarl Andre Žozef Mari de Gol (franc. Charles André Joseph Marie de Gaulle; 22. novembar 1890 — 9. novembar 1970) je bio francuski vojni zapovednik i državnik.
Pre Drugog svetskog rata, de Gol je bio poznat kao zagovornik skoncetrisane upotrebe oklopnih i vazduhoplovnih snaga. Tokom Drugog svetskog rata je postao brigadni general, a zatim vođa vlade Slobodne Francuske u egzilu. Između 1944. i 1946, nakon oslobođenja Francuske od nemačke okupacije, bio je na čelu francuske privremene vlade.
Pozvan da formira vladu nakon Alžirskog puča iz 1958, podstaknuo je donošenje novog ustava i bio je prvi predsednik Pete Republike, a na tom mestu je ostao do 1969. Njegova politička ideologija je poznata pod imenom golizam, i ona je imala veliki uticaj na potonju politiku Francuske.
...dalje...
24. nedelja[uredi izvor]
Anelis „Ana“ Mari Frank (hol. i nem. Annelies Marie Frank; 12. jun 1929, Frankfurt na Majni) — jedna od najpoznatijih jevrejskih žrtava Holokausta. Za vreme skrivanja od nacista napisala je Dnevnik Ane Frank.
Rođena je u Frankfurtu na Majni u Nemačkoj, ali je veći deo života provela u Amsterdamu. Bila je državljanin Nemačke do 1941, kada joj je oduzeto državljanstvo po Nirnberškim zakonima. Postala je poznata posle smrti, zahvaljujući objavljivanju njenog dnevnika. U njemu je opisala život tokom skrivanja za vreme nacističke okupacije u Drugom svetskom ratu.
Anina porodica se 1933. preselila u Holandiju koju je Nacistička Nemačka okupirala 1940. Kada su 1942. godine progoni Jevreja postali učestaliji, Frankovi su se sakrili u tajne prostorije u poslovnoj zgradi Ota Franka — Tajno skrovište. Nakon dve godine njihovo sklonište je otkriveno na osnovu dojave, a Frankovi, Van Pelsovi i Fric Pfefer deportovani su u logore. Ana je umrla sedam meseci kasnije od tifusa u koncentracionom logoru Bergen-Belzenu, nekoliko dana posle smrti svoje sestre Margo.
Anin otac, Oto Frank, koji je jedini preživeo rat, vratio se u Amsterdam i pronašao dnevnik svoje ćerke. Dnevnik, u kome je Ana beležila svoje misli od 12. juna 1942. do 1. avgusta 1944, objavljen je 1947. godine u originalnoj i delimično skraćenoj verziji na holandskom jeziku.
...dalje...
25. nedelja[uredi izvor]
Brunhilda od Austrazije je bila kraljica franačke Austrazije i vizigotska princeza (Toledo, 543. — Renev, 613), kćerka vizigotskog kralja Atanagilda i njegove žene Gosvinte. Udala se za franačkog kralja Austrazije, Zigeberta I, sina franačkog kralja, Hlotara I. Učestvovala je u sukobima i ratovima protiv Neustrije, izazvanim ubistvom njene sestre, Galsvinte, žene Hilperiha I, neustrijskog kralja. Bila je regent Austrazije i Burgundije. Iako s početka njene vladavine poznata kao liberalna vladarka i veliki političar, Brunhilda je kasnije postala sinonim surovosti i škrtosti.
...dalje...
26. nedelja[uredi izvor]
Mesrop Maštoc (jerm. Մեսրոպ Մաշտոց) bio je jermenski lingvista, tvorac jermenskog pisma, prosvetitelj, misionar, prevodilac Biblije na jermenski jezik, začetnik školstva i pedagoške misli među Jermenima, teolog i svetitelj Jermenske apostolske crkve i Jermenske katoličke crkve. Rođen je u selu Hačik u provinciji Taron, blizu jezera Van 361. ili 362. godine, a umro 17. februara 440. godine u Ečmijadzinu.
Zajedno sa svojim ktitorom, tadašnjim katolikosom Jermenske apostolske crkve Isakom Partevom preveo je na jermenski jezik Bibliju i mnoge druge verske knjige. Zahvaljujući Mesropu Maštocu jermenski narod je ponovo obnovio svoju nacionalnu književnu i obrazovnu delatnost, a sam jermenski jezik je po prvi put (404) proglašen kao nacionalni jezik svih Jermena. Tokom svoje misionarske i prosvetiteljske delatnosti aktivno je radio na širenju i jačanju hrišćanske vere među Jermenima i drugim narodima na Kavkazu, otvarao je brojne škole u svim delovima zemlje, i bespoštedno se borio protiv paganskih učenja i jeresi.
Mesrop Maštoc se sa pravom može smatrati ocem jermenske pismenosti i ocem jermenske nacije. Jer pismo koje je Maštoc stvorio postalo je kamen temeljac jermenske apostolske crkve koja je kroz vekove tuđinske vladavine održavala nacionalni identitet jermenskog naroda.
Mesrop Maštoc se smatra i prvim lingvistom i tvorcem nekog pisma koji je istorijska ličnost i čija delatnost se ne vezuje za mitologiju i usmena predanja.
Mnogi lingvisti mu daju veliki značaj i u stvaranju gruzijskog i agvanskog pisma.
Jermenska apostolska crkva praznuje 17. februar kao dan sećanja na Mesropa Maštoca. Crkvena poezija koju je pisao (šarakani) i danas je u osnovi bogosluženja u jermenskoj apostolskoj crkvi.
U njegovu čast institut za proučavanje drevnih spisa Matenadaran iz Jerevana nosi njegovo ime, a svaki grad u Jermeniji ima po jednu ulicu sa njegovim imenom. Sve jermenske škole proslavljaju Svetog Mesropa Maštoca kao svog zaštitnika.
27. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 27 2013
28. nedelja[uredi izvor]
Ana Bolen (engl. Anne Boleyn; između 1501. i 1507 — 19. maj 1536), prva markiza od Pembruka i kraljica Engleske, bila je druga supruga engleskog kralja Henrija VIII Tjudora i po mnogima, najuticajnija kraljica u istoriji Velike Britanije.
Ana je rođena u aristokratskoj porodici koja je imala veliku moć na dvoru. Zahvaljujući vrhunskom obrazovanju koje je primila na školovanju u Francuskoj, na dvoru nadvojvotkinje Margarite od Austrije, besprekornim manirima i prirodnom šarmu, lako je osvojila kralja Henrija VIII Tjudora i postala prvo njegova ljubavnica, a potom se 28. maja 1533. i udala za njega, čime je postala kraljica Engleske. Bolenova je zahvaljujući Henrijevoj slepoj ljubavi uspela da svoju porodicu učini najmoćnijom u kraljevstvu, ali ne i da kralju podari tako željenog muškog potomka. Nakon što je rodila buduću slavnu kraljicu Elizabetu I, a potom jedva preživela brojne pobačaje, kralj ju je prezreo, a uskoro i zamenio drugom ženom, isto kao što je i Katarinu Aragonsku zamenio njome. Zapravo, Ana nije doživela da vidi venčanje svoje naslednice sa svojim mužem — pogubljena je 19. maja 1536, nekoliko časova pre nego što se Henri venčao sa Džejn Simor. Smrtna presuda je doneta jer je navodno bilo utvrđeno da se kraljica bavila veštičarenjem, kao i da je počinila incest.
Iako nije bila slavna i poštovana vladarka poput svoje kćerke, Ana je bila veoma uticajna i moćna. U istoriji je upamćena kao žena odgovorna za raskid Britanskog kraljevstva sa Katoličkom crkvom i uvođenje protestantizma u Englesku. Dok su je katolici proklinjali kao sramotu za katolicizam, protestanti su je slavili kao mučenicu i borca za čistu Englesku. Ipak, pamti se i u boljem svetlu: kao osoba koja je na hladan britanski dvor donela duh renesanse, francusku modu i liberalna shvatanja.
...dalje...
29. nedelja[uredi izvor]
Stefan Nemanja ili Stevan Nemanja (1113 — 13. februar 1199, vladao (1166) 1168 — 25. mart 1196) bio je srednjovekovni srpski vladar, veliki župan Raške, osnivač vladarske loze Nemanjića i osnivač najmoćnije srpske države. Zajedno sa sinom Rastkom smatra se ocem Srpske pravoslavne crkve. Tokom života podigao je i obnovio veći broj crkvi i manastira koje se smatraju njegovim zadužbinama, a poslednje godine svog života proveo je kao monah Simeon u svojoj zadužbini, manastiru Hilandar, u kom je umro i u kom je sahranjen 1199. godine. Telo mu je 1208. godine preneseno u manastir Studenicu gde se i danas nalazi, a Srpska pravoslavna crkva ga je kanonizovala kao svetog Simeona Mirotočivog.
Kao najmlađi sin vlastelina Zavide, zbacio je između 1166. i 1168. godine svog najstarijeg brata Tihomira i vrhovnu vlast Vizantije. Pored brata Tihomira imao je još dva brata Miroslava i Stracimira. Nakon propasti antivizantijske koalicije, u kojoj je učestvovao, 1172. godine, Nemanja se predao vizantijskom caru Manojlu Komninu (1143—1180) i priznao ga za svog suverena. Posle njegove smrti 1180, započeo je napade na vizantijsku teritoriju i završio širenje svoje vlasti na sve okolne srpske oblasti (Kosovo, Zeta, Travunija, Zahumlje i Neretljanska oblast), osim Bosne. Njegova ekspanzija je okončana porazom na Moravi 1190, nakon čega je Raška ponovo postala vizantijski vazal, ali je Nemanji priznat veći deo dotadašnjih osvajanja.
Na unutrašnjem planu, okrenuo se učvršćivanju vlasti u zemlji. Sazvao je sabor protiv bogumila u Raškoj, nakon čega se, uz pomoć vojske, surovo obračunao sa sledbenicima ovog učenja, koje je smatrano jeretičkim. Na međunarodnom planu je ulazio u velike saveze protiv Vizantije, šaljući svoje poslanike čak u Nirnberg na pregovore sa svetim rimskim carem Fridrihom Barbarosom (1155—1190), ali je bio i odan vazal Manojlu Komninu, šaljući mu pomoćne vojne odrede koji su učestvovali i u bici kod Miriokefalona (1176).
30. nedelja[uredi izvor]
Konstancije I Hlor (31. mart oko 250 — 25. jul 306) je bio jedan od tetrarha, car-savladar na Zapadu Rimskog carstva od 293. do 306. Potekao je iz Ilirika po svemu sudeći od neznatnih roditelja.
Posvetivši se karijeri, Konstancije je postao namesnik Dalmacije, a zatim i pretorijski prefekt Galije. Moguće je da se vođen ambicijom razveo od prve supruge Jelene, ćerke gostioničara i oženio Maksimijanovom pastorkom Teodorom. U cezara je uveden 293, a na upravu su mu poverene Galija i Britanija. U stvari, morao je prvo da se obračuna sa uzurpatorima Karauzijem i Alektom koji su gospodarili njegovim domenom; za to mu je trebalo je tri godine.
Kada su 305. abdicirali Dioklecijan i Maksimijan, u skladu sa procedurom Galeriju i Konstanciju su dodeljena ovlašćenja avgusta. Međutim, ubrzo po povlačenju starije dvojice pokazalo se da je narušen sklad. Iako mlađi, Galerije je izgleda bio u prednosti čim je mogao da odredi cezare. Štaviše, Konstancijev sin Konstantin nalazio se na njegovom dvoru kao talac. Tek je navala varvara u Britaniji omogućila Konstanciju povratak njegovog sina, i tako su njih dvojica 306. odbili Pikte i Skote.
Srpski vizantolog Radivoj Radić ga ukratko ocenjuje ovako: „Premda je bio značajna istorijska ličnost, kasnije je upamćen pre svega kao otac Konstantina Velikog.
...dalje...
31. nedelja[uredi izvor]
Ladislav Posmrče (nem. Ladislaus Postumus, mađ. V. László, češ. Ladislav Pohrobek; Komarno, 22. februar 1440 — Prag, 23. novembar 1457) bio je austrijski vojvoda (od 1440), kralj Ugarske (kao Ladislav V, od 1444) i kralj Češke (Ladislav I od 1453. godine) iz dinastije Habzburga.
Ladislav, nazvan Posmrče pošto je rođen posle smrti svog oca Alberta II Nemačkog, krunisan je za kralja Ugarske već u trećem mesecu života. Njegova majka Elizabeta Luksemburška pokušala je da mu sačuva presto, iako je većina plemstva izabrala za kralja drugog kandidata, kralja Poljske Vladislava III Jagelonca. Pošto se Elizabeta sa sinom povukla u Beč, posle njene smrti Ladislavov zaštitnik bio je austrijski vojvoda i car Svetog rimskog carstva Fridrih III Habzburški. Kada je Vladislav III stradao u borbi sa Osmanlijama kod Varne 1444, ugarsko plemstvo je pozvalo malog Ladislava nazad u zemlju.
Kako je Fridrih oklevao da ispuni zahteve Mađara, Ugarskom je kao kraljevski regent od 1446. do 1452. godine upravljao proslavljeni vojskovođa i velikaš Janoš Hunjadi. Mladi kralj je 1453. najzad posetio Češku i Ugarsku, gde se oko njega okupljalo plemstvo nezadovljno Hunjadijevom dominacijom. Tokom Ladislavove vladavine vrhunac borbi sa Turcima bila je uspešna odbrana Beograda 1456. posle koje je umro Hunjadi. Njegov stariji sin Ladislav je, kako bi zadržao očev privilegovan položaj, u Beogradu ubio svog glavnog protivnika Ulriha II Celjskog, kraljevog rođaka i zaštitnika, ali ga je zatim Ladislav Posmrče osudio na smrt i pogubio. Od novog sukoba u Ugarskoj Ladislav V se sklonio u Prag gde je 1457. i preminuo u sedamnaestoj godini, po svemu sudeći od leukemije.
...dalje...
32. nedelja[uredi izvor]
Đura Horvatović (Nova Gradiška, 17. januar 1835 — Beograd, 28. februar 1895) je bio srpski general i ministar vojni.
Iz austrijske vojske u činu poručnika, prešao je u srpsku vojsku 1862. Istakao se u Prvom srpsko-turskom ratu 1876—77, u kojem je kao potpukovnik komandovao Knjaževačkom vojskom. Unapređen je u čin pukovnika i preuzeo komandu nad 4. korpusom, čijim je delom u boju kod Šumatovca napao desno krilo turske vojske i doprineo pobedi srpske vojske. U Drugom srpsko-turskom ratu 1877—78 komandovao je Timočkim korom, s kojim je 24. decembra 1877. godine zauzeo Belu Palanku, a četiri dana kasnije u sadejstvu sa Šumadijskim korom i Pirot. U periodu od 1881—85 bio je poslanik u Petrogradu, a zatim komandant aktivne vojske i njen ministar 1886—87.
...dalje...
33. nedelja[uredi izvor]
Stepa Stepanović (Kumodraž, 28. februar/11. mart 1856 — Čačak, 27. april 1929) je bio srpski vojskovođa i vojvoda.
Učesnik je srpsko-turskih ratova (1876—1878), kao pitomac-narednik, kasnije potporučnik. U periodu između bitaka na Slivnici i kod Kumanova obavljao je dužnosti komandanta bataljona, puka, brigade i divizije i pomoćnika načelnika Glavnog generalštaba. Dva puta bio je i ministar vojske. U tom periodu Srpska vojska je u organizacionom, stručnom, materijalnom i moralnom pogledu bila dobro pripremljena za predstojeće ratove. U Prvom balkanskom ratu (1912—1913) Stepa Stepanović je komandovao Drugom armijom.
U Drugom balkanskom ratu, armija pod Stepinom komandom požrtvovano je branila nišavsku zonu sa utvrđenim logorom u Pirotu. Kada je počeo Prvi svetski rat, kao zastupnik odsutnog načelnika Štaba Vrhovne komande Radomira Putnika, rukovodio je mobilizacijom i koncentracijom Srpske vojske. Posle Putnikovog povratka u zemlju, ponovo preuzima dužnost komandanta Druge armije i sa njenim glavnim snagama izvodi marš-manevar preko Koceljeve i Tekeriša. U noćnom napadu, na istočnim padinama Cera, porazio je 21. diviziju austrougarskog 8. korpusa i čime je omogućio je pobedu Srba u toj bici Cerske bitke. Za tu savezničku pobedu nad Centralnim silama, 29. avgusta 1914. godine, unapređen je u čin vojvode.
Njegova armija je u bici na Drini požrtvovano branila Mačvu, uspešno odbijala više koncentričnih napada nadmoćnijih austrougarskih snaga, prikovala Poćorekovu Petu armiju za obale Drine i Save i mesecima iscrpljivala i trošila njene snage.
U Kolubarskoj bici (od 16. novembar do 15. decembar 1914.) Druga armija je na desnoj obali Kolubare najpre zaustavila neprijateljski napad, a zatim učestvovala u manevarskim poduhvatima vojvode Radomira Putnika i generala Živojina Mišića, što je dovelo do sloma austrougarske Balkanske vojske.
Za vreme invazije na Srbiju u jesen 1915. godine, Stepanovićeva armija je zajedno sa Timočkom vojskom, osujetila pokušaj bugarske Prve armije da kroz nišavsku zonu prodre u pozadinu glavnih snaga Srpske vojske angažovane na severnom frontu i time umnogome doprinela propadanju Makenzenovih planova o brzom okruženju i uništenju Srpske vojske. Iako je imao značajnu ulogu u reorganizaciji Srpske vojske na Krfu i njenim prvim uspesima na frontu kod Gornićeva, na Kajmakčalanu i oko Bitolja, najveći uspeh vezan je za proboj solunskog fronta i izbacivanje Bugarske iz rata.
Vojnici Stepanovićeve Druge armije su u jakom naletu probile neprijateljski utvrđeni front na Dobrom polju i Kozjaku i zajedno sa Prvom armijom i savezničkim snagama, bez predaha, gonile razbijene bugarske i nemačke trupe sve dok, 29. septembra 1918. godine, nisu prinudile Bugarsku na kapitulaciju i otvorile put za konačno oslobođenje Srbije. Ta vešto izvedena operacija i prva saveznička pobeda, koju je izvojevala srpska vojska u Cerskoj bici, uvrstile su ga u red najvećih vojskovođa Prvog svetskog rata i srpske ratne istorije.
Umro je 1929. godine i sahranjen na groblju u Čačku. Njegov spomenik je oskrnavljen septembra 2012. godine kada je otkinut lovorov venac od mesinga.
...dalje...
34. nedelja[uredi izvor]
Rajnhard Tristan Eugen Hajdrih (nem. Reinhard Tristan Eugen Heydrich; Hale, 7. mart 1904 — Prag, 4. jun 1942) bio je SS-obergrupenfirer, šef Glavnog bezbednosnog ureda Trećeg rajha, i guverner Češke i Moravske. Najpoznatiji nadimak bio mu je Praški kasapin.
Istoričari ga smatraju jednom od najmračnijih ličnosti u nacističkoj vrhušci; Adolf Hitler ga je nazvao „čovekom sa gvozdenim srcem“. Bio je osnivač i šef Ziherhajtdinsta (SD), obaveštajne organizacije koja je bila zadužena za pronalaženje i neutralizaciju otpora Nacističkoj partiji pomoću hapšenja, deportacija i ubistava. Učestvovao je u organizaciji Kristalne noći, serije koordinisanih napada na Jevreje širom Nacističke Nemačke i delova Austrije između 9. i 10. novembra. Napadi, koje su izveli SA jurišnici i civili, bili su uvertira za Holokaust. Po dolasku u Prag, Hajdrih je pokušavao da eliminiše opoziciju nacističkoj okupaciji suzbijajući češku kulturu i deportujući i ubijajući članove češkog pokreta otpora.
Opšte prihvaćeno mišljenje je da je Hajdrih bio jedan od arhitekata Holokausta time što je vodio konferenciju u Vanzeu koja je napravila planove za istrebljivanje svih evropskih Jevreja. Godine 1942. Hajdriha su u operaciji Antropoid ubili čehoslovački partizani koji su radili za britanski SOE na šta je Hitler uzvratio ubistvom 1.300 Čeha u selu Lidice.
...dalje...
35. nedelja[uredi izvor]
Petar Bojović (Miševići, 4. jul/16. jul 1858 — Beograd, 19. januar 1945) bio je srpski i jugoslovenski vojvoda.
Učesnik je srpsko-turskih ratova tokom kojih je bio u štabu Vrhovne komande, a po završetku ratova postao je vodnik baterije u Beogradu. Posle srpsko-bugarskog rata postao je vodnik konjice, a zatim je 1891. položio ispit i dobio čin kapetana. Istovremeno je postavljen za vršioca dužnosti načelnika Štaba Moravske divizije u Nišu, gde je ostao pet godina. Menjao je nekoliko dužnosti sve do izbijanja Balkanskih ratova 1912. godine, kada je bio komandant Konjičke divizije.
U Prvom balkanskom ratu Bojović je bio načelnik Štaba Prve armije od oktobra 1912. godine. Istakao se tokom Kumanovske i Bitoljske bitke, posle kojih je dobio čin generala. Po okončanju Prvog balkanskog rata, na njegov predlog, a uz podršku vojvode Putnika, sklopljen je savez sa Grčkom, kao protivteža opasnosti koja je tada dolazila od Bugarske. U Drugom balkanskom ratu bio je načelnik Štaba Prve armije koja je odnela pobedu u bici na Bregalnici, a posle rata bio je komandant trupa Novih oblasti na Kosovu i Makedoniji.
U Prvom svetskom ratu je bio komandant Prve armije. Učestvovao je u završnim operacijama Cerske bitke, a po oslobađanju Šapca, sa ovom jedinicom forsirao je, početkom septembra, Savu i prodro u Srem. Biva ranjen u gležanj, pa je smenjen sa mesta komandanta. Od novembra 1914. do novembra 1915. godine general Bojović je bio na raspolaganju, kada je zbog Trojne ofanzive, opet reaktiviran. Opet je postao komandant trupa Novih oblasti i uspeo je da pruži otpor neprijatelju, dok se je srpska vojska povlačila ka Kosovu. Kada je doneta odluka da se trupe povlače ka Albaniji, Bojović je tada (decembar 1915.) postavljen za načelnika Vrhovne komande. Podneo je ostavku načelnika Vrhovne komande 19. juna 1918. godine, zbog neslaganja oko proširenja Solunskog fronta. Zatim je opet postavljen za komandanta Prve armije, kojom je komandovao i u bici kod Dobrog polja. Zbog ratnih zasluga 13. septembra 1918. dobio je čin vojvode.
Posle rata postao je komandant Prve armijske oblasti i na toj funkciji je ostao do decembra 1920. godine. Imenovan je načelnikom Glavnog generalštaba vojske Kraljevine SHS u martu 1921. godine. Sledeće 1922. je penzionisan. Vraćen je u službu 1941. i postavljen za Vrhovnog inspektora celokupne vojne sile Jugoslavije. Tokom Aprilskog rata postavljen je za pomoćnika vrhovnog komandanta kraljevske jugoslovenske vojske, mladog kralja Petra II, a posle kapitulacije vojske bio je u kućnom pritvoru u Beogradu sve do kraja rata. Po oslobođenju Beograda uhapsila ga je OZNA. U pritvoru je mučen, pa zatim pušten, a ubrzo je i preminuo.
Odlikovan je Ordenom Jugoslovenske krune prvog reda (1930. godine), Ordenom Karađorđeve zvezde prvog reda i francuskim Ordenom Legije časti (1936. godine). Nosilac je mnogobrojnih najviših srpskih i savezničkih odlikovanja. Uvršten je u red najvećih vojskovođa Prvog svetskog rata i srpske ratne istorije.
36. nedelja[uredi izvor]
Kleomen III (starogrčki Κλεομένης ο Γ') (oko 260. p. n. e. - 219. p. n. e.) bio je 31. po redu spartanski kralj iz kraljevske porodice Agijada, koji je vladao Spartom od 235. p. n. e. do 222. p. n. e. Kleomen III je ostao upamćen po pokušaju da povrati Sparti snagu i moć u helenskom svetu, koju je izgubila tokom tebanske i kasnije makedonske dominacije. Kleomen je nastavio stopama ubijenog Agisa IV, uprkos tome što se njegov otac Leonida II oštro suprostavljao Agisovim reformama. Kleomen je međutim nastavio promene u spartanskom sistemu, otklonio svoje neprijatelje, povratio Sparti Likurgovu agogu i vodio je ratove protiv Ahajskog saveza koji je tada bio vodeća sila u južnoj Grčkoj. U prvim ratnim godinama Kleomen je imao mnogo uspeha, porazivši više pute Ahajski savez, međutim na kraju su ga u bici kod Selasije, 222. p. n. e. porazile kombinovane makedonsko-ahajske snage pod komandom kralja Makedonije, Antigona III Dosona. Kleomen je posle tog poraza pobegao u Ptolemejski Egipat kod kralja Ptolemeja III Euergeta. Nakon ubistva Euergeta, Kleomen je došao u sukob sa novim egipatskim kraljem, Ptolemejom IV Filopatorom, da bi ubrzo okončao svoj život samoubistvom. Kleomen se danas smatra najvažnijim spartanskim kraljem posle propasti spartanske vladavine nad Grčkom, i čovekom koji je za nekoliko godina povratio Lakonsku državu na staze stare slave. Kleomen se smatra najvećim revolucionarom starog veka i čovekom koji se odlučno sukobio sa dugotrajnom dekadencijom svoje države, kao i dekadencijom helenskog sveta.
...dalje...
37. nedelja[uredi izvor]
Barbarosa Hajrudin-paša (tur. Barbaros Hayreddin Paşa ili Hızır Hayreddin Paşa), koji se u literaturi može naći još i pod imenom Barbarosa Hajrudin-reiz, jer je nosio titulu reiza pre nego je postao paša i kapetan flote Osmanskog carstva i pod imenom ili Khair ad-Din خير الدين, što prevedeno sa arapskog glasi Božanstvo vere(islama), koje mu je dao sultan Sulejman Veličanstveni lično, bio je jedan od najpoznatijih turskih gusara i admirala, pravi pomorski genije koji je dominirao čitavim Mediteranom poznog srednnjeg veka. Rođen je na ostrvu Midili (današnjem Lezbosu) 1478. godine pod imenom Yakupoğlu Hızır Hayreddin, a umro u Istanbulu 4. jula 1546. godine. U Evropi je poznatiji kao Barbarosa, jer je nadimak njegovog brata na kojeg je veoma ličio bio Baba Oruk, što je Evropljanima zvučalo poput Barbarosa, a pritom je i imao i crvenu bradu.
38. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 38 2013
39. nedelja[uredi izvor]
Gamal Abdel Naser (arap. جمال عبد الناصر Gamāl ʿAbd an-Nāsir; Aleksandrija, 15. januar 1918 — Kairo, 28. septembar 1970) je bio egipatski oficir i predsjednik.
Rođen je u Aleksandriji, a 1938. završio je Kraljevsku vojnu akademiju. Bio je oficir u egipatskoj vojsci. Njegov politički uspon počeo je u julu 1952. godine vojnim udarom kojim je zbačen kralj Faruk I. Nakon ukidanja monarhije 1953. i uspostave jednostranačke republike koju je u početku vodio general Muhamad Nagib, 1954. Naser je preuzeo vlast. Uspešno je vodio pregovore s Britancima oko povlačenja iz Egipta, okončavajući tako njihovu višedecenijsku kontrolu nad Egiptom. Naser je 1956. izabran za egipatskog predsednika, a iste godine je donio odluku o nacionalizaciji Sueckog kanala. Godine 1958. nastojao je konkretizovati svoje zamisli o arapskom jedinstvu formirajući federaciju Egipta i Sirije - Ujedinjenu Arapsku Republiku - pod njegovim predsjedavanjem. No, UAR je doživio krah nakon vojnog udara u Siriji. Naser je udaljio Egipat od zapadnih zemalja, a proslavio se konceptom arapskog socijalizma i nacionalizacijom finansijskih institucija, čime se trebala finansirati industrijalizacija zemlje. Neko je vreme bio najuticajniji lider arapskog sveta. Napad Izraela na Egipat 1967. u Šestodnevnom ratu i težak egipatski poraz do kojeg je došlo razlog su zbog kojeg je Naser dao ostavku iste godine. Na zahtev javnosti vratio se na dužnost, ali nikada nije uspio vratiti ugled panarapskog lidera kakav je imao do rata. Umro je 1970. godine u Kairu.
...dalje...
40. nedelja[uredi izvor]
Ernando de Soto (šp. Hernando de Soto, Herez de los Kabaljeros, Badahoz 1496. ili 1500 — 21. maj 1542, Misisipi u Arkanzasu) je bio španski moreplovac, istraživač i konkistador. Imao je značajnu ulogu u osvajanju Paname, Nikaragve i Perua zajedno sa Fransiskom Pizarom. Njegov najveći poduhvat je ekspedicija u Severnu Ameriku, današnje SAD, gde je otišao u potragu za Eldoradom.
De Sotovi roditelji su bili pripadnici nižeg plemstva iz Ekstremadure, siromašne oblasti iz koje su mladi ljudi odlazili kako bi negde drugde stekli bogastvo. Posle otkrića nove zemlje na zapadu, glasine o njenom sjaju i bogastvu su bile previše primamljive. De Soto je isplovio u Novi svet 1514. sa prvim guvernerom Paname Pedrom Arijasom de Avilom.
Njegova hrabrost, nepokolebljiva odanost i lukavi planovi za ucenjivanje domorodačkih sela radi otkupa zarobljenih poglavica su postali de Sotovo obeležje tokom pokoravanja Srednje Amerike. Takođe je stekao slavu kao odličan konjanik, ratnik i komandant, ali je upamćen i po svojoj izuzetnoj brutalnosti.
...dalje...
41. nedelja[uredi izvor]
Justinijan I (lat. Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus, grč. Ἰουστινιανός; 482 — 14. novembar 565), poznat i kao Justinijan Veliki, bio je vizantijski car od 527. do 565. godine.
Njegovu vladavinu obilježila je ambiciozna, ali samo djelimično ostvarena „obnova Carstva” (lat. renovatio imperii). Ova ambicija izražena je djelimičnim oporavkom teritorija ugušenog Zapadnog rimskog carstva. Njegov general, Velizar, brzo je osvojio Vandalsko kraljevstvo u sjevernoj Africi. Kasnije su Velizar, Narzes i drugi generali osvojili Ostrogotsko kraljevstvo, vratili kontrolu nad Dalmacijom, Sicilijom, Italijom i Rimom nakon više od pola vijeka vladavine Ostrogota. Pretorski prefekt Liberije vratio je jug Pirinejskog poluostrva, uspostavljajući provinciju Spaniju. Ovi pohodi su ponovo uspostavili rimsku kontrolu nad zapadnim Sredozemljem, povećavajući godišnji prihod Carstva za preko milion solida. Tokom svoje vladavine, Justinijan je takođe potčinio Zane, narod na istočnoj obali Crnog mora koji nikada ranije nije bio pod rimskom vlašću. Vodio je borbe sa Sasanidskim carstvom na istoku za vrijeme vladavine Kavada I, a kasnije ponovo za vrijeme Hozroja I; ovaj drugi sukob je djelimično pokrenut zbog njegovih ambicija na zapadu.
Još rezonantniji aspekt njegovog nasljeđa bilo je jednoobrazno prepisivanje rimskog prava — Justinijanov zbornik — koje je i dalje osnovna građanskog prava u mnogim modernim državama. Njegova vladavina takođe je označila procvat vizantijske kulture, a njegov program izgradnje dao je djelo poput Aja Sofije. U Pravoslavnoj crkvi je kanonizovan kao „Sveti car Justinijan”. Zbog svojih restauratorskih aktivnosti, Justinijan se nekad označava kao „posljednji Rimljanin” (lat. Ultimus Romanorum) u istoriografiji sredinom 20. vijeka
...dalje...
42. nedelja[uredi izvor]
Abraham Linkoln (engl. Abraham Lincoln; Kentaki, 12. februar 1809 — Vašington, 15. april 1865) je bio šesnaesti predsednik SAD.
Rođen je u siromašnoj familiji, a u mladosti je dobio dozvolu da se u državi Ilinois bavi advokaturom, iako nije imao završenu ni osnovnu školu. Politikom se bavio od 1832. a 1856. priključio se republikanskoj stranci, osnovanoj zato da bi se suprotstavila širenju ropstva među novopriključenim državama SAD.
Godine 1860. njegov izbor za predsednika SAD je potaknuo južne robovlasničke države SAD da započnu proces otcepljenja i stvore Konfederativne Američke Države. Linkolnova vlada u Vašingtonu nije priznala novostvorenu konfederaciju tako da je u proleće 1861. došlo do izbijanja Američkog građanskog rata.
Iako se nije istakao kao posebno talentovan ratni vođa niti je, sve do pred sam kraj, imao uspeha u izboru generala Unije, Linkoln je imao ključnu ulogu u pobedi Unije. Dok je na početku, iz političkih razloga, kao cilj rata naveo očuvanje Unije, godine 1862. je doneo proglas o ukidanju ropstva, čime je Unija stekla simpatije svetske javnosti. Istovremeno je bez mnogo obzira kršio i mimolizao mnoge ustavne odredbe o ljudskim pravima i slobodama kako bi suzbio južnjačku petu kolonu. Njegov mandat je značajan po celom nizu reformi koje su ojačale pozicije federalne vlasti na račun federalnih država.
Nekoliko meseci nakon što je Linkoln pobedio na izborima 1864. godine, Konfederacija je prisiljena na kapitulaciju i rat je završen pobedom Unije. Nekoliko dana kasnije, 15. aprila 1865. Linkoln je ubijen u pozorištu kao žrtva fanatičnog južnjačkog glumca Džona Vilksa Buta.
...dalje...
43. nedelja[uredi izvor]
Nikola P. Pašić (Zaječar, 19/31. decembar 1845 – Beograd, 10. decembar 1926) je bio srpski i jugoslovenski političar, dugogodišnji predsednik vlade Kraljevine Srbije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, osnivač i vođa Narodne radikalne stranke.
Pašić se školovao u Švajcarskoj, gde je došao pod uticaj ideja Svetozara Markovića. Bio je veliki protivnik kralja Milana Obrenovića. Posle neuspešna Timočke bune emigrigrao je u Bugarsku, a u Srbiju se vratio tek nakon što je pomilovan posle abdikacije kralja Milana. Bio je premijer Srbije od 1891. do 1892. i poslanik u Rusiji. Iz politike se povukao nakon Ivanjdanskog atentata na bivšeg kralja Milana, a politici se vratio nakon dolaska na presto kralja Petra Karađorđevića. Do Prvog svetskog rata bio je premijer Srbije u 4 navrata. Tokom njegovih mandata Srbija izašla kao pobednik u Carinskom ratu sa Austrougarskom, Balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu. U svojoj politici oslanjao se na Rusiju, a posle Oktobarske revolucije na Francusku. Učestvovao je u stvaranju jugoslovenske države, koju je zastupao ma mirovnoj konferenciji u Versaju. Od 1921. do 1924. bio je premijer Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
...dalje...
44. nedelja[uredi izvor]
Stefan Uroš II Milutin Nemanjić (oko 1253. — Nerodimlje, 29. oktobar 1321.) je bio kralj Srbije (1282—1321) i jedan od najmoćnijih srpskih vladara u srednjem veku. Pripadao je dinastiji Nemanjića. Bio je mlađi sin kralja Uroša I (1241—1276). Milutin je i mlađi brat Stefana Dragutina (kralj Srbije 1276—1282, a zatim oblasnog upravnika i kralja Srema 1284—1316). Od 1282. Milutin je preuzevši kraljevsku krunu postao i glavna linija nasleđivanja u vladarskoj porodici. Tako je on otac kralja Stefana Uroša III Dečanskog (1322—1331), deda kralja, a kasnije cara, Stefana Uroša IV Dušana Silnog (1331—1355) i pradeda cara Stefana Uroša V (Nejakog).
Tokom njegove skoro četrdesetogodišnje vladavine, kraljevina Srbija je otpočela svoje značajno širenje ka jugu na račun Vizantije sa kojom je 1299. godine uspostavljena nova granica na liniji Ohrid—Prilep—Štip (koje su držali Vizantinci), čime je srpskoj državi priključen severni deo današnje Albanije i veći deo današnje Republike Makedonije. Pored toga, vodio je uspešne ratove sa Bugarima, od kojih je trajno osvojio Braničevo sa Kučevom, i Tatarima. Posle Dragutinove smrti 1316. godine došao je u sukob sa kraljem Ugarske Karlom Robertom (1310—1342) zbog zauzimanja poseda svog brata i tada je izgubio Mačvu i Beograd (1319), ali je uspeo da zadrži Rudnik i Braničevo. On je prvi kralj Srbije koji postaje ozbiljan politički faktor u regionu, koji sklapa ofanzivne saveze, ali i biva meta jakih saveza okolnih država. Uporedo sa tim, ženidbama je uspeo da obezbedi osvajanja iz uspešnih ratova sa Vizantijom i Bugarima, dok je sukob sa Tatarima okončao slanjem svog sina-naslednika Stefana kao taoca.
Na unutrašnjem planu je izvršio promenu sa raškog skromnog dvora, ceremonija i titula na vizantijsko uređenje sa raskošnim dvorom. Podigao je i obnovio veći broj manastira i crkava među kojima se izdvajaju Bogorodica Ljeviška, Gračanica, Kraljeva crkva u Studenici, Bogorodica Trojeručica u Skoplju, Staro Nagoričane, Manastir Vitovnica i njegova zadužbina Banjska na prostoru njegove države, odnosno manastirska crkva u Hilandaru na Svetoj gori van njegove države. Paralelno sa razvojem sakralne arhitekture koja je u njegovo doba dobila novi oblik poznat kao Vardarski stil, razvijala se i fortifikaciona arhitektura u kojoj su najznačajniji dometi manastirsko utvrđenje u Hilandaru i proširenje Beogradske tvrđave gradnjom Zapadnog Podgrađa sa pristaništem (mada ima onih koji to proširenje pripisuju i Stefanu Dušanu (kralj 1331—1346, car 1346—1355)). Zbog svog zadužbinarskog delovanja je kanonizovan dve i po godine nakon smrti i proglašen Svetim kraljem', a njegovo žitije je napisao njegov saradnik i kasniji arhiepiskop srpski Danilo II (1324—1337).
...dalje...
45. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 45 2013
46. nedelja[uredi izvor]
.JPG)
Konstantin Veliki (lat. Constantinus Magnus; 27. februara oko 272, Nais — 22. maja 337, Nikomedija), rimski car (324–337) najviše poznat po tome što je izdao Milanski edikt 313, kojim je proglašena verska tolerancija u čitavom Carstvu.
Izašao je kao pobednik iz građanskog rata u koji je Rim zapao posle Galerijeve smrti. Tokom svoje tridesetogodišnje vladavine uspešno se borio protiv Franaka, Alemana, Vizigota i Sarmata, uspevši čak da ponovo naseli delove Dakije koji su napušteni tokom prethodnog stoleća.
Sproveo je čitav niz važnih reformi na polju administracije i vojske koje su osnažile Rimsko carstvo, uzdrmano velikom krizom 3. veka. Podizanjem carske rezidencije na mestu nekadašnje grčke kolonije Vizant kojoj je dao ime Novi Rim, udario je temelje budućem Vizantijskom carstvu.
...dalje...
47. nedelja[uredi izvor]
Portal:Istorija/Biografija 47 2013
48. nedelja[uredi izvor]
49. nedelja[uredi izvor]
Fransisko Franko (šp. Generalissimo Francisco Franco; puno ime: Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde; Ferol, 4. decembar 1892 — Madrid, 20. novembar 1975) je bio diktator i šef španske države (u nekim delovima Španije od 1936, a na celoj teritoriji od 1939) sve do smrti 1975. godine. Poznat pod nadimkom „Vođa Španije“ (šp. Caudillo de España), službeno: „Vođa Španije po milosti Božijoj” (šp. Caudillo de España por la gracia de Dios), predsedavao je autoritarnom vladom Španije posle Španskog građanskog rata.
Rođen je u gradiću Ferol, u mornaričkoj porodici i sam je želeo da stupi u mornaricu ali se ipak uključio u pešadiju. U vojsci je brzo napredovao i sa 32 godine postao je najmlađi general u Evropi. Postao je direktor Vojne akademije u Saragosi, nakon čijeg zatvaranja je došao u sukob sa republikanskim vlastima. Istakao se gušenjem levičarskih ustanaka u Španiji 1934.
Nakon što je 1936. vladu formirao levičarski Narodni front, došlo je do nemira širom zemlje. Franko se pridružio grupi oficira koji su se spremali da izvrše vojni puč i preuzmu vlast. Puč koji je trebao biti izvršen 18. jula nije uspeo i prerastao je u Španski građanski rat. Franko je uspeo da se nametne kao vođa pobunjenika i da dobije pomoć Trećeg Rajha i Italije. Posle tri godine Frankovi nacionalisti su dobili rat. Franko je zaveo diktaturu, proglasio monarhiju a sebe imenovao za regenta.
Tokom Drugog svetskog rata Španija je ostala neutralna, iako je slala dobrovoljačke odrede na istočni front. Posle poraza sila Osovine u Drugom svetskom ratu Franko se okrenuo Americi, sa kojom je uspostavio vojni i trgovinski savez.
Franko je uspeo da zadrži vlast sprovođenjem strogih mera: suzbijao je političke protivnike uvođenjem cenzure, zatvorske kazne sa prinudnim radom, zatvaranjem u koncentracione logore, smrtnom kaznom. Bila je zabranjena upotreba manjinskih jezika i običaja, a Katolička crkva je dobila status državne religije.
...dalje...
50. nedelja[uredi izvor]
.jpg)
Slobodan Jovanović (Novi Sad, Austrougarska, 21. novembar/3. decembar 1869 — London, Ujedinjeno Kraljevstvo, 12. decembar 1958) je bio srpski pravnik, istoričar, književnik i političar, potpredsednik Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije (27. mart 1941 — 11. januar 1942), predsednik Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije (11. januar 1942 — 26. jun 1943) u Londonu, profesor Beogradskog univerziteta (1897 — 1940), predsednik Srpske kraljevske akademije, rektor Beogradskog univerziteta, profesor javnog prava i dekan Pravnog fakulteta u Beogradu. Tokom oba balkanska rata 1912. i 1913. godine bio je šef Presbiroa pri Vrhovnoj komandi Srpske vojske. U ratnom presbirou je radio i od početka Prvog svetskog rata do 1917. kada mu je dodeljen rad u Ministarstvu inostranih dela. Ekspert na Konferenciji mira u Parizu 1919, teoretičar koji je između 1932. i 1936. objavio sabrana dela u sedamnaest tomova, predsednik Srpskog kulturnog kluba (1937—1941). Posle Drugog svetskog rata, Jovanovićeve knjige nisu štampane u Jugoslaviji do 1990. godine. Umro je u Londonu, u devedesetoj godini, kao apatrid. Jedan od vodećih srpskih intelektualaca zvanično je rehabilitovan tek 2007. godine.
...dalje...
51. nedelja[uredi izvor]
Henri VIII (engl. Henry VIII of England; 28. jun 1491 — 28. januar 1547), vladao je Engleskom i Irskom od 1509. do 28. januara 1547. kada je umro. Nasledio je svog oca Henrija VII, osnivača dinastije Tjudor kojoj on pripada. Poznat je zbog toga što se šest puta ženio i reformacije engleske crkve. Kada mu papa, pod uticajem katoličkih kraljeva, nije dozvolio da se razvede od svoje prve žene Kataline od Aragona, (ćerke Fernanda i Izabele, Katoličkih kraljeva) da bi se oženio svojom ljubavnicom En Bolin, prekinuo je sve veze sa Vatikanom i Rimom i Zakonom o supremaciji 1534. godine proglasio se za vrhovnog vladara engleske crkve i samim tim engleska crkva je svrstana u protestantske, kasnije nazvana anglikanska. Takođe je ujedinio Englesku i Vels u jednu teritoriju, tj. državu 1543. godine. Iako je bio oženjen šest puta imao je samo troje dece – kćerku Mariju, kasnije englesku kraljicu Mariju I poznatu kao Krvava Marija (1553—1558), iz prvog braka; zatim, drugu kćerku, takođe, potonju slavnu kraljicu Elizabetu I (1558—1603) i sina naslednika Edvarda VI (1547—1553) iz trećeg braka sa Džejn Simor. Opisan je kao stasit, atletski građen čovek, riđe brade i izuzetnih listova, čovek od stila; uživao je u jelu, poznat kao kockar, ali vrstan sportista – teniser, mačevalac.
...dalje...
52. nedelja[uredi izvor]
Stefan Lazarević poznat i kao Stevan Visoki (Kruševac, 1377 – Glavica kod Mladenovca, selo Markovac, zaselak Crkvine, 19. jul 1427) je bio sin kneza Lazara koji je sa titulama kneza (1389—1402) i despota (1402—1427) vladao Srbijom. U svoje vreme je važio za jednog od najboljih vitezova i vojskovođa, a njegova književna dela ga čine jednim od najvećih srpskih književnika u srednjem veku.
Nakon očeve pogibije u Kosovskom boju 1389. godine, kao maloletan je došao na vlast i uz pomoć majke Milice Hrebeljanović je vladao do svog punoletstva 1393. godine.
Kao osmanski vazal, mladi Stefan je predvodio srpske pomoćne odrede u bitkama na Rovinama, kod Nikopolja i Angore. Posle bitke kod Angore je od Vizantinaca u Carigradu dobio zvanje despota (1402), a krajem 1403. ili početkom 1404. godine, stupio je u vazalne odnose i sa mađarskim kraljem Žigmundom od koga je dobio Mačvu, Beograd (u koji 1405. godine smestio svoju prestonicu), Golubac i druge posede, a kasnije (1411) i Srebrenicu.
Posle velikog poraza kod Angore, otpočeo je građanski rat u Otomanskoj imperiji, ali i sukobi među srpskom vlastelom, prvo između Lazarevića i Brankovića, a potom i između samog Stefana i njegovog mlađeg brata Vuka. Sukobi u Srbiji su se okončali 1412. godine izmirenjem Stefana i njegovog sestrića Đurđa, dok je kao pobednik iz borbi među Osmanlijama izašao 1413. godine Mehmed I, zahvaljujući srpskoj pomoći, nakon čega je, za Srbiju, usledio period mira. Posle smrti svog sestrića Balše III Balšića, nasledio je Zetu, oko čijih primorskih gradova je vodio rat protiv Mlečana. Pošto nije imao dece, Stefan je na saboru u Srebrenici 1426. godine imenovao svog sestrića Đurđa za naslednika.
...dalje...